Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.1999, Blaðsíða 28

28
LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999 DV
{tjjókmennta verðlaun
Smásagan er lesin á dýptina
Elín Ebba Gunnarsdóttir, sem vann til Bókmenntaverðlauna Tómasar Guðmundssonar 1997 fyrir smásagnasafnið Sumar sögur, hefur
sent frá sér nýja bók, smásagnasafnið Ysta brún, þar sem persónurnar búa allar í sama hverfi
Elín Ebba Gunnarsdóttir.
Páll opnaöi augun varlega
og horföi hálfhissa í kring-
um sig. Birtan var ööruvísi
en venjulega. Hún stakk
hann í augun. Hann var ein-
hvern veginn skrýtinn í höfö-
inu; þaö var þungt og hlýddi
honum ekki almennilega.
Hann var líka hálfstífur í
hnakkanum. Háriö ýföist
þegar hann reyndi aö nudda
stiröleikann úr. Mamma!
kallaöi hann, en fékk ekkert
svar. Mamma! kallaði hann
aftur og settist upp í rúm-
inu. Hann beiö átekta
nokkra stund. Maa-maa,
vœldi hann lágt og fór
frammúr. Hann opnaöi her-
bergisdyrnar og kíkti óróleg-
ur fram ganginn. Haföi
hann gert eitthvaö rangt?
Var hún reiö? Páll fann aö
hann var í spreng Hann tví-
sté á þröskuldinum. Þrýsti
lœrunum saman. Fann aö
þaö komu dropar í náttbux-
urnar. Hann stakk hendinni
inn fyrir buxnastrenginn og
reyndi aö halda fyrir bun-
una en fann aö þaö dugði
ekki. Hann yröi aö fara
fram. Hún yröi reiö ef hann
pissaöi á sig. Mikið reiö.
*
Isögunni Kulda í smásagnasafninu
„Ysta brún“ eftir Elínu Ebbu
Gunnarsdóttur segir frá PaUa, litl-
um dreng i líkama fuUorðins manns
sem býr hjá aldraðri móður sinni.
Eina nóttina vaknar hann alveg í
spreng en vegna þess hve reglumar
sem honum hafa verið settar eru
strangar þorir hann varla fram án þess
að láta vita af sér. Móðir hans svarar
ekki köUum hans og svo heldur fram
lengi dags og lengi nætur. PaUi er líka
svangur - en á sama hátt þorir hann
ekki aö fá sér að borða án leyfis móð-
ur sinnar. Og PaUi er óttalega einn í
heiminum.
Vítahríngur og forræðishyggja
Eins og sagan Kuldi fjaUa aðrar sög-
ur i bókinni um fólk sem á einhvem
hátt vegur salt á mörkum gæfu og
gæfuleysis, veraleika og ímyndunar,
lífs og dauða, svo eitthvað sé nefnt.
Sögupersónumar em fastar í ákveðnu
lífsmunstri og reyna fæstar eða geta
lítið sem ekkert tU að bijóta það upp.
„Nei, það er alveg furðulegt," segir
Elín Ebba þegar hún er innt eftir þess-
um þætti, „aö þær virðast ekki átta sig
á þessu. Maður sér ansi oft að fólk er
fast I ranghugmyndum eða einhverri
gUdm; fólk sem segir: „Ja, þetta hefúr
bara aUtaf verið svona og ekkert viö
því áð gera.“ Ætli það séu ekki æði
margir fastir í einhverjum vítahring
og kunna ekki að koma sér út úr hon-
um.“
Dauðinn er nokkuð nálægur í sög-
unum en Elin Ebba bendir á að hann
þurfi ekki endUega að vera af hinu
slæma. í sögunni Gangráður og sérrí
segir frá gamaUi konu sem er orðin
ansi lítilfjörleg og þegar hún veikist
verður dóttir hennar mikiU gerandi í
lífi hennar. Hún lætur flytja móður
sfna á sjúkrahús, þrátt fyrir kröftug
mótmæli þeirrar gömlu, sem er búin
að fá nóg og viU fá að deyja, og það í
friði heima hjá sér. En samfélagið hef-
ur ákveðið að hún eigi að lifa, með eða
án hjálpar. Ráðin em tekin af henni.
„Forræðishyggja getur orðið svolltið
þreytandi," segir Elín Ebba en neitar
því að sagan sé ádeUa á þá hyggju.
„Síður en svo. Mér er meiniUa við
predikunartón i sögum; slíkt á frekar
heima í pistlum eða ritgerðum. Það er
ekki þar með sagt að mér finnst að
stundum mætti fólk fá að hafa sitt
meira í friði. Þeir em ófair sem telja
sér skylt að hafa vit fyrir öðrum; svona
fólk sem stundar það að kasta björgun-
arhringjum. Það virðist eiga eifitt með
að vera aðgerðalaust þegar Ula stendur
á hjá þeirra nánustu, jafnvel þegar
einmitt það er viðkomandi fyrir bestu.
Kannski erum við alin upp í því að
finnast við verða að GERA eitthvað
þegar eitthvað bjátar á.
Palli er einn í heiminum
En hvað með Palla í sögunni Kuldi?
Hann er þroskaheftur og stendur einn.
Þar er ekki afskiptaseminni fyrir að
fara.
„Nei. Kveikjan að þeirri sögu var
sú, að fyrir nokkrum árum var mág-
kona mín með í að koma á fót heimUi
fyrir þroskaheft fólk. Fólk sem aldrei
hafði verið á stofiiun; hafði alist upp
hjá foreldram sínum en stóð nú uppi
eitt eftir að foreldrar þeirra dóu. Þess-
ir einstæðingar em núna seinustu
árin að komast inn í „kerfið“. Mér brá
satt að segja og þykir sem dauði for-
eldranna hljóti að vera sem heimsend-
ir fyrir þetta fólk.“
En PaUi fer ekkert út úr íbúðinni.
Hann heldur bara áfram að vera þar.
Og hvaö svo?
„Það hefúr oft verið deUt á mig fyr-
ir að loka persónumar inni í sögunum.
Það er algengt að lesandi vUji fá lausn.
Sumar sögur em lokaðar, aðrar opnar
eins og þessi - og það em svo sem eng-
ar patentlausnir tU í lífinu yfirleitt."
Af nágrönnum
Rétt eins og í fyrra smásagnasafni
Elínar Ebbu, sem bar heitið „Sumar
sögur“, em sögumar í „Ystu brún“
tengdar innbyrðis. I fyrri bókinni
bjuggu persónumar í sömu sveit en í
„Ystu brún“ tengjast þær allar sömu
götunni. Lesandinn fréttir því lítUlega
af persónum sagnanna í gegnum ná-
granna þeirra í öðrum sögum. Ein hlið
persónunnar er nágrönnunum sýnUeg
og þeir draga sínar eigin ályktanir,
sem eiga sér stundum litla stoð, þar
sem samskiptin em litU eða engin.
„Já, það er þetta með nágrannana,"
segir Elín Ebba. „Sjálf hef ég helst
kynnst nágrönnunum í gegnum böm-
in mín. Og var það ekki Bing Crosby
sem sagði að: „Besta fólkið tU að ala
upp bömin manns em nágrannamir,
því þeir vita hvar skórinn kreppir."
Sjálfsagt er eitthvað tU í þessu. Þetta er
stórskemmtUegt. Og fólk fer í göngu-
ferðir um nágrennið og spáir í liti á
húsum, gluggatjöld, gróður í görðum
og spyr jafnvel; af hveiju völdu þau
þennan lit, af hveiju fékk hún sér
svona gardínur, eða af hveiju notar
hann ekki frekar brekkuvíði?"
Elín Ebba skeUir upp úr og bætir
við: „Þetta er farið að hljóma eins og
rassálfamir í Ronju ræningjadóttur...
akkurra...akkunu...akkurm.“
Skemmtilega galin þjóð
Eitt af einkennum Elinar Ebbu er
hversu nösk hún er á söguna í
hvunndeginu; lítil atvik verða að stór-
viðburðum og miklum örlögum, enda
segir hún: „Mér fmnst hversdagsleik-
inn skemmtUegur," og bætir því við að
líklega sé hún bara svona fuU af innri
ró. „Að sitja og horfa út um gluggann
er oft á við góða bíómynd," segir hún.
„TU dæmis bara það að fylgjast með
hundaeigendum, þegar hundamir fara
í gönguferð með eigendur sína í eftir-
dragi. Það er stundum spuming hver
er að viðra hvem.
Það er engin þjóð eins skemmtUega
galin og íslendingar. Stundum er það
talið neikvætt en það þarf ekki endi-
lega að vera svo. ísland minnir mann
stundum á suður-amerískan farsa. Ef
ekki væri fyrir aUan þennan gróður og
nálægð hersins í bókum IsabeUu
AUende gætu sögur hennar fúUt eins
gerst á íslandi."
Fyrir fyrsta smásagnasafn sitt,
„Sumar sögur“, hlaut Elín Ebba Bók-
menntaverðlaun Tómasar Guðmunds-
sonar árið 1997. Fram að þeim tíma
hafði hún lítið gert af því að skrifa.
Þegar hún er spurð hvað hún hafi gert
fram tU 1997 kemur í ljós að hún er
stúdent frá MR og hjúkrunarfræðing-
ur frá Hjúkrunarskóla íslands. Síðan
segir hún að eiginmaðurinn hafi farið
í fasteignaviðskipti en hún dottið í
bamarækt en hún á fjögur böm. „Mið-
bömin vora oft veik þegar þau vom
lítU og annaö þeirra ekki mjög heUsu-
hraust enn,“ segir Elín Ebba, „svo ég
starfaði stutt við hjúkrun og vann
heima. Loks er ég ætlaði út á vinnu-
markaðinn veiktist ég og fór að skrifa
upp úr því.“
Hefði þurft áfallahjálp
Var það að skrifa gamaU draumur?
„Nei, alls ekki. En eflaust hefúr
þetta blundað í mér, því fyrir á að
giska fjórtán árum sótti ég ritlistar-
námskeið hjá Ólafi Hauki Símonar-
syni niðri í Iðnskóla. Þetta var eina
námskeiðið sem ég sótti á meðan ég
var með krakkana litla. En ekki virtist
það nóg tU þess að ég hrykki í gang.
Fyrir fimm árum fór ég svo í námskeið
hjá Ingólfi Margeirssyni hjá Tóm-
stundaskólanum. Það var þrælgott
námskeið og í framhaldi af því byijaði
ég svo í bókmenntafræði í háskólan-
um. Þar fór ég meðal annars í smá-
sagnafræði hjá Rúnari Helga Vignis-
syni og svo frásagnatækni hjá Nirði P.
Njarðvík. Hjá honum vorum við að
skrifa smásögur og ég var uppfúU af
áhuga. Svo var það einn daginn i frí-
mínútum að við nokkrir nemendur
vorum að spalla saman og Huldar
Breiðfjörð sagði: „Maður ætti nú að
vera sniðugur og nota sögumar sem
maður er að skrifa í handrit og senda
útgefendum."
Ég tók hann á orðinu og sendi hand-
rit í Tómasarkeppnina hjá Reykjavík-
urborg. Það var auðvitað mjög djarft
vegna þess að ég var ekki einu sinni
farin að þreifa fyrir mér hjá útgefend-
um.“
Hvemig varð þér við þegar þér var
tUkynnt að þú hefðir unnið?
„Þennan vetur var ég að hjálpa tU í
öldrunarstarfinu í kirkjunni minni
þar sem ég hef mikla ánægju af þess-
um þjóðfélagshópi. Dómnefndin hafði
upp á mér þama i miðjum lestri. Sú
sem var í forsvari, Dagný Kristjáns-
dóttir, sagði mér síðar að dómnefiidin
hefði beðið eftir að heyra skeU. Það var
svo mikU þögn mín megin á línunni að
þau héldu að ég hefði dottið um koU.
Mér hefði ekki veitt af áfallahjálp. Ég
gat ekki einu sinni labbað heim og
varð að biðja manninn minn að ná í
mig á bílnum.
Smásögur eru spennandi form
En hvers vegna smásögur?
„Mér finnst það einfaldlega mjög
spennandi form. Maður les þær öðra-
visi. Á dýptina. Mínar sögur era ef-
laust skyldari ljóðinu eða gátunni en
brandaranum en í bókmenntafræðinni
var manni kennt að smásagan ætti
ekki síst rætur sínar að rekja tU þessa.
Mér þykja önnur smásagnaform samt
líka mjög skemmtUeg og einmitt gam-
an að núna koma út fleiri smásagna-
sögn en oft áður eða eftir því sem ég
best veit fjögur frumsamin og tvö
þýdd.
Þegar ég var í háskólanum kynntist
ég því betur en áður hversu sterk hefð
er fyrir smásögum bæði í Bandaríkj-
unum og Frakklandi. Hér er ekki það
sama uppi á teningnum. Á tímabili
leitaði ég ákaft að smásögum eftir aðra
íslenska höfunda, ekki síst eftir konur,
en varð fyrir vonbrigðum hvað lítið
var tU af þeim úr samtímanum. Og
ekki síst við leitina að skrifúm kvenna
varð ég oftar en ekki að bakka talsvert
í tíma, stundum mjög langt - en það
var auðvitað engan veginn fullnægj-
andi. Það gleður mig því sérstaklega
hvað smásagnasöfnum hefur fjölgað
mikið upp á síðkastið - þá getur maö-
ur speglað sig í fleiram."
Þegar Elín Ebba er að lokum spurð
hvaða smásagnarithöfúnd hún haldi
mest upp á er hún fljót að svara: „Ef þú
átt við kvenrithöfund þá er það Mary
Flanagan."