Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2000, Blaðsíða 10

10
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarforma&ur og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
A&stoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaóaafgreiósla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, simi: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritsljórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plötugerö: ísafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverð á mánuði 2050 kr. m. vsk. Lausasöluverö 190 kr. m. vsk., Helgarblað 280 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fýrir myndbirtingar af þeim.
Kranablaðamennska
Vottur af umræðu hefur orðið á vefnum um leiðara DV
fyrir viku, þar sem gagnrýnd var kranablaðamennska i
sumum fjölmiðlum og froðusnakk í öðrum. Kveinuðu
sumir þeirra, sem töldu að sér eða sínum vegið, og er það
vel. En fáir skildu sjálf hugtökin, sem rædd voru.
Einn kjaftaskurinn vissi ekki, hvernig sú regla er hing-
að komin, að fréttamaður afli fleiri en einnar sjálfstæðr-
ar heimildar að frétt. Hann gaf í skyn, að það gæti verið
frá Bild Zeitung. Vita þó allir, að þetta er bandarísk regla
stórblaða, sem frægust varð á Washington Post.
Með Watergate-málinu urðu þáttaskil í vestrænni
fréttamennsku. Á dagblöðum hafa verið teknar upp nýjar
verklagsreglur, þar sem þær voru ekki til áður, einkum
ættaðar frá bandariskum stórblöðum. Þessar reglur eiga
að tryggja, að fréttir séu eins réttar og kostur er.
Raunar kom í ljós, að kjaftaskurinn lagði ekki mikið
upp úr verklagsreglum, enda hafði hann ekki verið lang-
lífur í fréttamennskunni. Það var ekki verklagið, sem
hann var einkum ósáttur við, heldur umræðuefnin, sem
oft snertu einkalíf fólks of mikið að hans mati.
Raunar er það eðlilegra og nærtækara umræðuefni,
hvort fjölmiðlar gerist of persónulegir, heldur en hvort
sjálft verklag þeirra sé í lagi. Það er sígilt vandamál,
hvenær einkamálin enda og opinberu málin byrja, en
seint verða stórglæpir taldir vera einkamál.
Kranablaðamennska er hugtak, sem einn pólitiski vef-
miðillinn skilur ekki. Hún felst í, að fjölmiðill fer að því
leyti ekki eftir verklagsreglum, að hann skrúfar frá einu
sjónarmiði í fréttaflutningi, án þess að leita annarra sjón-
armiða, ef ætla má, að þau séu til.
Þessi regla gildir fyrir fréttamanninn, en ekki álits-
gjafann. Sá siðarnefndi getur dregið misjöfn sjónarmið
inn í röksemdafærslu sína, en þarf það ekki, enda er
hann bara álitsgjafi. Stundum telja álitsgjafar sum sjón-
armið svo vitlaus, að ekki þurfi að ræða þau.
Góðir fjölmiðlar reyna að gæta jafnvægis í skoðunum
með því að draga inn álitsgjafa úr ýmsum áttum. DV birt-
ir til dæmis daglega skoðanir með og móti ákveðinni full-
yrðingu í þjóðmálaumræðunni. í kjallaragreinum blaðs-
ins birtast iðulega svargreinar við leiðurum þess.
Það er góð regla dagblaða að skilja skoðanir frá frétt-
um, svo að lesendur viti að hverju þeir ganga á hverjum
stað. í fréttahlutanum eiga lesendur að geta treyst því, að
ekki sé skrúfað frá krana eins sjónarmiðs, nema einhver
málsaðili hafi ekki viljað láta ná í sig.
Frá þessari reglu hefur töluvert verið vikið á sumum
dagblöðum, en einkum þó í sjónvarpi, sem byggir allt of
mikið á einhliða viðtölum. Ríkissjónvarpið leyfir til
dæmis útgerðarmönnum að kosta heilan framhaldsþátt
um ágæti núverandi gjafakvóta í sjávarútvegi.
DV telur líka ástæðu til að vara við efnistökum ýmissa
vinsælla kjaftaska í sjónvarpi, sem leika eins konar milli-
bils-hlutverk skemmtikrafta og álitsgjafa. Þeir fara
sjaldnast eftir leikreglum á borð við þær, sem góð dag-
blöð víða um heim og hér á landi hafa tamið sér.
Sérstaklega er varhugavert, þegar slíkir kjaftaskar
byrja að herma eftir pokaprestum og heQa hræsnissöng
um tillitsleysi fjölmiðla til að magna kveinstafi viðmæl-
enda sinna. Snöktandi Nixon í Watergate-málinu hefði
verið fínn viðmælandi íslenzkra kjaftaska.
Fjölmiðlar þurfa í senn að hafa gott verklag, vera
ágengir og hafa bein í nefinu til að baka sér óbeit margra,
ekki sízt smárra og stórra kónga í samfélaginu.
Jónas Kristjánsson
LAUGARDÁGUR 2. DESEMBER 2000 \
Skoðun___________________________X>V
Rúmenar á hálum ís
Kannski aðstæður væru aðrar nú ef NATO-ríki hefðu orðið við þeirri ein-
dregnu ósk Rúmena að fá aðild að NATO þegar bandalagið var stækkað fyrir
tveimur árum. Stækkunin var umdeild og hefði vart getað orðið umdeildari,
en kannski aðild Rúmeníu að NATO hefði orðið stjórnvöldum sú innsþýting
sem þörf var á. En nú er víst of seint að fást um það og Rúmenía gæti aftur
orðið vandræðabarnið í Austur-Evröþu ef Corneliu Tudor kemst þar til valda.
Rúmenar steyptu leiðtoga sínum af
stóli með afgerandi hætti fyrir 11
árum. Það var ekki látið nægja að
svipta hann völdum. Nicolae
Ceausescu var tekinn af lífi og konan
hans með honum. En það merkilega
er að þrátt fyrir þetta eru Rúmenar
sennilega sú Austur-Evrópuþjóð sem
enn eru bundnust kommúniskri fortíð
sinni. Þetta kom glögglega í ljós í
kosningunum sem haldnar voru í
Rúmeníu fyrir tæpri viku. Þar voru
sterkustu ílokkamir annars vegar arf-
taki gamla kommúnistaflokksins,
hins vegar hægriöfgaflokkur.-Leiðtog-
ar flokkanna og forsetaframbjóðendur
í leiðinni eru velþekktir menn úr
rúmenskum stjórnmáium. Annars
vegar Ion Iliescu, en hann var forseti
Rúmeníu um sjö ára skeið eftir fall
Ceausescus. Hins vegar Corneliu
Vadim Tudor, einn hreinræktaðasti
fasisti austur-evrópskra stjórnmála.
Eitt eiga þessir menn þó sameiginlegt:
Fyrir fall Ceausescus voru þeir hon-
um báðir handgengnir, jafnvel nánir.
Iliescu var skjólstæðingur Ceausescus
en Tudor hefur verið nefndur hirð-
skáld hans. Þeir Tudor og Iliescu urðu
í fyrsta og öðra sæti og verður því
kosið á milli þeirra 10. desember
næstkomandi.
Öfgakenndur málflutníngur
Flokkur Tudors, Stór-Rúmeníu
flokkurinn, fékk rúmlega 20 prósent
atkvæða í kosningunum og er því
næststærsti þingflokkurinn á eftir
Sósíaldemókrataflokki fliescus, sem
fékk 37 prósent atkvæða. Flokkur
Tudors hefur ferfaldað fylgi sitt frá
síðustu kosningum. Tudor og flokkur
hans beita mjög harðsnúnum hatursá-
róðri sem beinist ekki síst gegn Gyð-
ingum, ungverska þjóðarbrotinu í
Rúmeníu og minnihlutahópum.
Tudor og hans menn hika ekki við að
kalla fliescu og þá sem farið hafa með
völd síðan hann fór frá landráðamenn
og svikara og ganga jafnvel svo langt
að lýsa því yfir að komist Tudor til
valda verði stjómað með vélbyssum.
Hann var til skamms tíma andsnúinn
þeirri stefnu stjórnarinnar að sækjast
eftir aðild að NATO og Evrópusam-
bandinu en hefur upp á síðkastið lát-
ið í veðri vaka að flokkur hans muni
ekki snúast gegn þessum stefnumál-
um. Það er þó ósannfærandi stefnu-
breyting og hætt er við að Rúmenía
muni enn á ný einangrast frá Vestur-
Evrópu komist Stór-Rúmeníu flokkur-
inn til valda.
Ion fliescu og flokkur hans fengu
herfilega útreið í kosningum fyrir
fjórum áram, en þá var Emil Con-
stantinescu kosinn forseti. Valdatíð
fliescus hafði einkennst af stöðnun og
spillingu og önduðu margir léttar í
nágrannalöndunum þegar til valda
kom stjóm mið- og hægrimanna sem
hafði þá yfirlýstu stefnu að gera Rúm-
eníu að fullgildum aðila í Evrópusam-
bandinu og NATO. En Sósíaldemókra-
taflokkur Iliescus hefur aukið fylgi
sitt á nýjan leik vegna lítils árangurs
Constantinescu og stjórnar hans í
fjögurra ára valdatíð. Efnahagur
landsins hefur lítið batnað og víða í
landinu hefur fátækt og örbirgð held-
ur aukist.
Erfítt uppgjör við fortíðina
Viðbrögð við kosningaúrslitunum
hafa verið afar neikvæð á vesturlönd-
um og eru flestir stjómmálaskýrend-
ur á því að hvorki fliescu né Tudor sé
líklegur til að láta gott af sér leiða
innanlands eða í utanríkismálum.
Báðir eru of merktir fortíð sinni til
þess að þeir geti nokkru sinni orðið
trúverðugir fufltrúar þjóðar sinnar út
á við. En hvernig stendur þá á því að
samanlagt hafa einmitt þessir menn
og flokkar þeirra næstum 60 prósent
greiddra atkvæða? Skýringanna hlýt-
ur að vera að leita fyrst og fremst í
því hörmungarástandi sem ríkir í
landinu og vonleysi sem margra ára
magnleysi stjórnvalda hefur skapað.
En kannski má líka líta til sögu og
söguleysis. Nú er að vaxa úr grasi ný
kynslóð í Rúmeníu sem þekkir ekki
kommúnistatímabilið af eigin raun.
Þó að bæði Tudor og fliescu hafi til
dæmis verið sakaðir um að hafa starf-
að með Securitate, öryggislögreglu
kommúnistastjómarinnar, þá er eins
og slíkar ásakanir merki lítið lengur.
Pólitísk orðræða í Rúmeníu er dálítið
sérstök að því leyti að hún hefur alla
tíð verið afar þjóðernisleg. Jafnvel á
tímum Ceausescus var spurningin um
þjóðemi, uppruna og trúarlegan bak-
grunn miklu mikilvægari þáttur orð-
ræðunnar heldur en í nágrannaríkj-
unum. Þetta hefur ekki breyst eftir
1989. Tudor og aðrir áberandi
hægriöfgamenn hafa ekki hikað við
að sækja sér fyrirmyndir bæði til
tíma kommúnistastjórnarinnar og til
fasistastjórnarinnar sem var við völd
á millistríðsárunum og framan af
stríðsárunum. Þetta gerir uppgjör við
fortíðina sérstaklega erfitt i Rúmeníu
og kyndir sífellt undir hatri á milli
þeirra þjóða sem byggja landið, ekki
síst á milli Rúmena og fjölmenns ung-
versks þjóðarbrots.
Hægriflokkar tvístraðir
Eins og í Rússlandi hefur sundr-
ung mið- og hægriafla í Rúmeníu ver-
ið vatn á myllu þeirra flokka sem
snúist hafa gegn of mikifli samlögun
við vestræn ríki. En sundmng
hægriflokkanna á sér skýringar. í
þeim ríkjum Austur-Evrópu sem
stóðu verst að vígi efnahagslega eftir
hrun kommúnismans hefur hægri-
flokkum alls ekki tekist að skapa
sannfærindi grundvöll umbóta og
efnahagsbóta. Þetta er að einhverju
leyti sök Vesturlanda. Kannski að-
stæður væru aðrar nú ef NATO-ríki
hefðu orðið við þeirri eindregnu ósk
Rúmena að fá aðild að NATO þegar
bandalagið var stækkað fyrir tveim-
ur árum. Stækkunin var umdeild, og
hefði vart getað orðið umdeildari, en
kannski aðild Rúmeníu að NATO
hefði orðið stjórnvöldum sú innspýt-
ing sem þörf var á. En nú er víst of
seint að fást um það og Rúmenía gæti
aftur orðið vandræðabarnið í Aust-
ur-Evrópu ef Corneliu Tudor kemst
þar til valda.
Kosningaruglið í Flórída
var endanlega leyst í dag
með hœrra hitastigi á
jörðinni///
Q'oolUB '80$WHGlo@£
U&T-gH TplgUHE AÁE.WA StP\J\CZ5