Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2000, Síða 24

24
LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
Helgarblað______________________________________________________________________________________PV
Einar Már Guðmundsson um efni nýjustu skáldsögu sinnar:
Þjáningin er drifkraftur orðanna
Ég tala uið Einar Má um þján-
inguna í nýju bókinni hans,
Draumar ájöröu. Lesandinnfœr að
vita aö fjallað er um fjölskyldu höf-
undarins, líkt og í síöustu tveimur
bókum Einars, Fótsporum á himn-
um og Englum alheimsins. Þetta er
því þjáning sem tengist Einari œtt-
arböndum. Finnst honum ekki
átakanlegt aö skrifa þessar bœkur?
Fer hann ekki aö gráta þegar hann
íhugar dapurleg örlög œttingja
sinna?
„Sögur eru alltaf dálítið átaka-
mikiö ferli," segir skáldiö dimm-
raddað.
-Já, en þessi saga hlýtur aö vera
nœr þér en ef þú værir aó skrifa
Sögu Húnvetninga eöa eitthvaö.
„Nei, þá fyrst fœri ég aö gráta, “
segir Einar Már og hlœr.
Einar segir að einhverja fjarlægð
verði hann að hafa á sögurnar sem
hann skrifar, því annars væri hætta
á að hann dytti inn í ofurvið-
kvæmni. Og sögurnar í Draumum á
jörðu hafa verið að veltast í honum
lengi.
„Þetta voru sögurnar sem ég
hafði heyrt við eldhúsborðið heima
hjá mér og i kafíiboðum fjölskyld-
unnar. Ég ætlaði að skrifa þessa
sögu strax þegar ég var búinn meö
Riddara hringstigans og hafði hugs-
að mér að nota hugarflugið eitt til
verksins, en það var ansi lausbeisl-
að á þeim tíma.“
Einar Már bætir við að hugar-
flugið hafi heldur ekki dugað eitt
saman, heldur hafi hann gengið að
viðfangsefninu með það fyrir aug-
um að öðlast sem mesta vitneskju
um það áður en hann færi að skrifa.
„En auðvitað hef ég upplifað
sorgina og gleðina í þvi sem ég er að
segja. Oft tekur atvikið sem ég er að
lýsa völdin og þróar sig sjálft áfram.
Þá er ég orðinn verkfæri minnar
Ég œtlaði að skrifa þessa
sögu strax þegar ég var
búinn með Riddara
hringstigans og hafði
hugsað mér að nota hug-
arflugið eitt til verksins,
en það var ansi lausbeisl-
að á þeim tíma.
eigin sögu og upplifi mikinn harm.
Dæmi get ég nefnt þegar ég var að
ljúka við Englana og skrifaði undir
lokin um þann heim glataðra mögu-
leika sem bróðir minn horfðist í
augu við.“
Búningurinn tilbúningur
„Ég myndi bara kalla bókina
skáldsögu, enda byggja skáldsögur
alltaf á heimildum,“ segir Einar
þegar hann er spurður hvort verkið
sé einhvers konar heimildaskáld-
saga, þar sem í henni er vitnað til
bréfa og jafnvel samtala við ætt-
ingja.
„Heimildir eru auðvitað mjög af-
stætt fyrirbæri. Heimild getur verið
eitthvað hluttækt eins og bréf, en
heimild getur einnig verið minning.
Hið skáldlega í sögunni getur verið
byggt á heimildum, eins getur heim-
ildin verið skálduð.
Búningur sögumannsins getur
verið tilbúningur. Hann segist ekki
vera skáld, heldur sé hann aðeins
að segja satt og rétt frá, en sögumað-
ur tekur sér ýmis skáldaleyfi
einmitt þegar hann segir að allt sé
satt í sögunni og menn geti jafnvel
flett því upp í símaskránni. En þá er
það kannski einhver önnur sima-
skrá,“ segir Einar og hlær.
- Þú ert óhjákvæmilega nálægur
sjálfur þar sem við vitum að sagan
er byggð á reynslu þinna ættingja.
Ertu að einhverju leyti að reyna að
staðsetja þig í heiminum?
„Mín kynslóð er meira baksviðs í
sögunni, enda er ég að segja af for-
eldrum hennar. Kannski munu
sagnfræðingar framtíðarinnar
koma með þá skýringu á bókinni að
ég hafi lifað á tímum þegar breyt-
ingar voru svo örar. Þannig hafi ég
reynt að halda í timann - og koma
minningunum til skila."
- Það er ákaflega sterkt í bókinni
hversu stutt er síðan þetta var. Fá-
tæk heimili leyst upp og systkinun-
um dreift um allt.
„Já, og hið sama er uppi á ten-
ingnum með fyrirbæri eins og
berklana. Þú getur talað við hvern
sem er af þessari kynslóð og allir
þekkja til berklanna. Þó að útlínur
sögunnar taki mið af mínu fólki, þá
er mitt fólk dæmi um svo margt
annað fólk. En auðvitað er engin
ástæða til þess að segja sögu nema
hún sé að einhverju leyti sérstök."
- Staða tökubamsins er líka
ígrunduð og nokkrar sögur ófagrar.
Sástu þættina Þjóð í hlekkjum hug-
arfarsins?
„í þeim þremur bókum sem ég
hef verið að skrifa síðast er ég að
skrifa gegn alhæfingum um
Að vera tökubarn er
staða. Þú ert ekki einn af
hinum, þú ert utan við.
Þessi tilfinning „að vera
utan við“ getur líka birst
á fleiri stöðum og það má
segja að ég hafi ákveðna
tilhneigingu til þess að
sœkja minn efnivið í
slíka hópa, samanber þá
sjúku í Englunum.
ákveðna þjóðfélagshópa. Ég vil ekki
trúa því að bændur séu svona og
heildsalar hinsegin, því persónuein-
kenni hverrar manneskju fyrir sig
hljóta að skipta máli. Faðirinn i sög-
unni lendir á fátækum bæ, en bónd-
inn er góður við hann. Hins vegar
má segja að ansi margir í sögunni
séu í hlekkjum hugarfarsins."
Gangverkið á bak við
bókmenntirnar
Einar heldur áfram að tala um
tökubörnin, sem voru svo mörg í
byrjun aldar. „Að vera tökubarn er
staða," segir hann. „Þú ert ekki
einn af hinum, þú ert utan við.
Þessi tilfinning „að vera utan við“
getur líka birst á fleiri stöðum og
það má segja að ég hafi ákveðna til-
hneigingu til þess að sækja minn
efnivið í slíka hópa, samanber þá
sjúku í Englunum."
- Þjáningin er einmitt ríkjandi í
síðustu þremur bókum þínum. í
Englum alheimsins líkirðu geðspít-
alanum við höll, en það er einmitt
sama líking og þú notar um Vífils-
staðaspítala. Ertu á einhvern hátt
að vegsama þjáninguna?
„Þetta er erfið spurning. Þjáning-
in er kannski drifkraftur orðanna
og gangverkið á bak við bókmennt-
irnar. Á hinn bóginn er ákveðin tog-
streita milli þjáningarinnar og gleð-
innar í mínum verkum. Fólkið í
sögunni er ekkert sérstaklega sorg-
mætt fólk.
Ég umgengst þjáninguna ekki út
frá neinu sérstöku sjónarmiði, þó að
það kunni að koma þannig út. En
erum við mennirnir ekki alltaf að
leita í einhverjar píslarsögur?"
Milli mannsins og
heimsins...
- „Úti er stríð og ég er að deyja,"
segir berklaveika stúlkan Sæunn í
bókinni. Þar stillirðu einstaklingn-
um andspænis heiminum, Páll i
Englunum fæddist sama dag og ís-
land gekk í Nató...
„Já, ég hef vissa tilhneigingu til
Það eru ekki bara mikil-
mennin í sögubókunum
sem skapa söguna, heldur
fjöldinn sem er á bak við.
Og fjöldinn er manneskj-
ur sem allar eiga sína
sögu. Að mínu mati er
áhugaverðasta fólkið það
fólk sem gleymdist að
tala um.
þess að finna samsvörun milli ein-
staklingsins og heimsins," segir
Einar. „Það sem menn hafa talið
vera upphaf nútímabókmenntanna
er ljóð eftir Baudelaire sem heitir
Samsvaranir og byggir á þeim skiln-
ingi að samlíkingin falli ekki utan
við efnið, eins og í skáldskap þegar
þú segir að eitthvað sé eins og eitt-
hvað, heldur sé samlíkingin hluti af
dæminu. Þetta held ég að hafi ein-
kennt mín verk frá þvi ég skrifaði
Riddara hringstigans. Strákurinn
var alltaf að velta því fyrir sér hver
væri munurinn á honum og heimin-
um. Striðið er meira í bakgrunni
sögunnar Draumar á jörðu vegna
þess að einstaklingurinn og örlög
hans eru mér hugstæðari sem efni.
Það eru ekki bara mikilmennin í
sögubókunum sem skapa söguna,
heldur fjöldinn sem er á bak við. Og
fjöldinn er manneskjur sem allar
eiga sína sögu. Að mínu mati er
áhugaverðasta fólkið það fólk sem
gleymdist að tala um.“
-þhs