Dagblaðið Vísir - DV - 28.06.2002, Page 9

FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 2002
9
Fréttir
legu lögreglurannsókn og orð snjó-
ílóðasérfræðings Veðurstofu íslands
haustið 1995 hefur hættumatsnefnd
ísafjarðarbæjar nú komist að þeirri
niðurstöðu að hættan á flóðum sé fyr-
ir hendi. Þar með er í raun viðurkennt
að frásagnir gamalla ísfirðinga af flóð-
um og skriðum hafi átt við rök að
styðjast.
Hættumat lítiö með vísindi að
gera!
Lögreglurannsóknin dæmalausa er
þó ekkert einsdæmi um afstöðu opin-
berra aðila til þessara mála. í DV 13.
nóvember 1995 segir Magnús Jónsson
veðurstofustjóri um tíu ára gamla
norska snjóflóðaskýrslu um hættuna á
Flateyri: „Við hjá Veðurstofunni vilj-
um litið blanda því sem við köllum
vísindi inn í það sem kailast hættulin-
ur.“
- Norska skýrslan hafði einmitt
sýnt að hættumörk snjóflóða á Flat-
eyri voru mun neðar á eyrinni en ís-
lensk yfirvöld höfðu viljað vera láta.
Samkvæmt norsku skýrslunni voru
hættumörkin reyndar dregin gletti-
lega nærri mörkum snjóflóðsins sem
féll 26. október 1995 og banaði 20
manns.
Síðan segir Magnús við blaðamann
DV:
„Hættumat á einstökum stöðum er
fyrst og fremst pólitísk málamiðlun og
hefur lítið með vísindi að gera og sum-
ir segja nánast engin tengsl við vís-
indi.“
Gjörbreytt afstaða í dag
I dag er afstaða manna til þessara
mála að því er virðist gjörbreytt. Eftir
snjóflóðin miklu í Súðavík og á Flat-
eyri 1995 var samþykkt stjómvaldsá-
kvörðun um stórkostlega uppbygg-
ingu snjóflóðavama á landinu. í dag
fuUyrða menn að pólitískar málamiðl-
anir eins og Magnús talaði um og lutu
að þvi að hnika varnarlínum vegna
hagsmuna einstakra íbúa séu ekki
lengur fyrir hendi. Samkvæmt upplýs-
ingum frá Veðurstofu er umræða í
byggðum þar sem hættan er fyrir
hendi mun opnari og málefnalegri en
áður var og menn frekar tilbúnir að
viðurkenna staðreyndir. í Bolungar-
vík hafa málin reyndar þróast í slag
um hversu mikið eigi að greiða fyrir
hús sem kaupa verður upp vegna snjó-
flóðavama. Niðurstaðan er sú að þau
verða keypt upp á matsverði en ekki
markaðsverði á staðnum sem er afar
lágt. Á svipuðum nótum vora fram-
kvæmd uppkaup í Hnífsdal og heilt
hverfi rifið niður og hús flutt brott.
Ýmsir tala þar um mistök þar sem
mun ódýrara og félagslega skynsam-
legra fyrir byggð í þorpinu heíði verið
að reisa varnargarð ofan við byggðina.
Víst er að öll þessi mál era afar um-
deild en íslendingar virðast þó vera að
komast á það stig að rétt sé að viður-
kenna staðreyndir.
Uppkaup koma ekki til greina
Halldór Halldórsson, núverandi
bæjarstjóri á ísafirði, segir að enn vilji
menn forðast umræðuna um snjó-
flóða- og skriðuhættu við ísafjörð. Svo
virðist sem sumir
séu alveg búnir að
gleyma umræð-
unni sem varð
1995. Sama fólk og
vill ekki ræða
málin flytji sig um
set úr húsum sín-
um þegar illa viðr-
ar. Sem betur fer
þá hafi samskipti
opinberra aðila þó
gjörbreyst í þessum efhum.
Haildór leggur áherslu á að vamir
séu í raun ekkert annað en forvarnir.
í ljósi þess hættumats sem nú hefur
verið kynnt komi ekkert annað til
greina en að reisa vamarmannvirki.
„Uppkaup koma ekki til greina í mín-
um huga."
Bæjarstjóri telur mikUvægt að fólk
viðurkenni að hættan sé fyrir hendi
og takist síðan á við að leysa málin á
sem farsælastan hátt. Vcunarmann-
virki fyrir ofan Eyrina á Isafirði séu
ekki síður vöm gegn grjóthruni og
aurskriðum.
Haildór segir gríðarmikla vinnu
fram undan varðandi vamir i bæjar-
félaginu. Hann segist ekki gera sér
grein fyrir hversu viðamikið þetta
dæmi er en það sé mjög stórt.
Mikil andstaða var hjá heimamönnum við hættumat:
Afstaða manna til
mats er nú gjörbreytt
- segir sérfræðingur Veðurstofu íslands
Dauðsföll! snjóflóðum á íslandi Dauöstöii í byggo
Dauösföll utan byggöar
40 35 ro 30 35 34 39 40
1 25 29
§20 23 22
15 18
10 14 14 14
5 6 5 8 5
1801-1826 1826-1850 1851-1875 18781900 1901-1925 1926-1950 1951-1975 1976-2000
Tómas Jóhannesson, jarðeðlis-
fræðingur hjá Veðurstofu íslands og
einn af höfundum skýrslna um
hættumat og snjóflóðavamir, segir
að enn þann dag í dag megi segja að
gerð hættumats fyrir einstaka staði
byggist að verulegu leyti á pólitískri
málamiðltm. Sú málamiðlun og þær
nýtingarreglur svæða sem fram
koma í reglum stjómvalda og nú er
farið eftir, eru þó mun varkárari en
gerðist fyrir snjóflóöin miklu 1995.
Tómas segir að orð Magnúsar
Jónssonar veðurstofustjóra í DV
1995 hafi þó verið sögð í ljósi við-
bragða sveitarstjóma og hagsmuna-
aðila sem viðhöfð voru á þeim tíma.
„Hættumat sem þá var undir
stjóm Almannavama ríkisins var
gert á grundvelli reglugerðar og um-
ræðu milli sveitarstjóma og stjóm-
valda á þeim tíma. Það komu hing-
að til lands sérfræðingar bæði frá
Sviss og Noregi auk þess sem hér
voru starfandi sérfræðingar á Veð-
urstofunni og í Háskólanum. Þá var
einnig starfandi Ofanflóðanefnd.
Andstaöa heimamanna
Meðal þessara aðila var þá rætt
um að menn hefðu verulegar
áhyggjur af því að snjóflóð gætu
fallið talsvert niður i þær byggðir
sem menn horfðu þar til. Hins veg-
ar settu sveitarstjómir á þeim tíma
og margir heimamenn sig mjög
mikið á móti því að hættusvæði
næðu yfir stór byggð svæði og at-
vinnusvæði. Það kom til umræðu á
þessum tíma að þetta jafngilti mik-
illi eignaupptöku. Einnig að engir
peningar væru fyrirliggjandi af
hálfu stjómvalda til þess að grípa til
neinna ráðstafana sem mark væri á
takandi. Því fóru fram umræður
sem eðlilegt er að kalla pólitískar
milli yfirvalda og sveitarstjóma.
Þegar svo sérfræðingar kynntu
hættumat, þá-mætti það mikilli and-
stöðu. Þá voru skipulagðar byggðir
jafnvel einni og tveim götum ofan
núverandi byggðahverfis eins og í
Bolungarvík.
Enginn skilningur
Það hættumat sem þá var í gildi
fyrir nokkra bæi eins og Flateyri og
Súðavík og byggt var á aðferðafræði
og reglugerð, var síðan fellt úr gildi
með lögum. Hættumatið var í viss-
um skilningi málamiðlun vegna
þess að þetta umhverfi allt saman
var ákvarðað í umræðum stjóm-
valda og heimamanna. Það var ekki
skilningur hjá neinum þessara aðila
á raunverulegum afleiðingum þess-
arar stefnu. Samt lá fyrir í tækni-
gögnum þess tíma, bæði í norsku
skýrslunni vegna Flateyrar og
skýrslu Svissnesku snjóflóðavama-
stofnunarinnar frá 1974 og ýmsum
öðrum gögnum, að snjóflóðahætta
væri mjög mikil."
- Hefur afstaða heimamanna á
hættusvæðum eitthvað breyst?
„Það er ljóst að afstaða manna
gagnvart þessari hættu er gjör-
breytt. Það er ólíku saman að jafna
hvaða viðbrögð menn fá nú er þeir
kynna hættumat, miðað við það
sem áður var. Við vorum áður að
missa fólk í snjóflóðum í byggð sem
svara um 20 manns á áratug. Ef
hægt er að minnka þá hættu um
10-50 falt samkvæmt stefnu stjóm-
valda, þá erum við að tala um að
það verði hending að það farist fólk
í snjóflóði í byggð.“ -HKr.
Ráðstafanir vegna snjóflóða:
2,7 milljarðar króna
í varnarkostnað
- tölur eiga eftir að hækka til muna
Snjóflóð og skriðufóll hafa valdið
mörgum slysum og stórfelldu fjár-
hagslegu tjóni hér á landi. Á tuttug-
ustu öld fórast samtals 193 af þessum
völdum, þar af 69 eftir 1974. Beint
fjárhagslegt tjón vegna snjóflóða og
skriðufalla frá 1974 til 2000 hefur ver-
ið metið yfir 3,3 milljarðar kr.
Kostnaður vegna uppkaupa, flutn-
ings byggðar og byggingar varnar-
virkja á árunum 1995-2000 nemur
um 2,7 milljörðum króna. Ljóst er
að áfram mun bætast við þann
kostnað og nýjasta dæmið er tuga
milljóna króna bætur sem nú er
rætt um vegna uppkaupa húsa í Bol-
ungarvík. Auk þess á eftir að reisa
þar mikla vamargarða. Þá eru
menn i erfiðri stöðu á ísafirði og
Hnifsdal í ljósi nýs hættumats þar
sem mikill fjöldi húsa lendir á skil-
greindu hættusvæði. Búið var að
ráðgera byggingu vamargarða í
Seljalandsmúla i Skutulsfirði. Nýtt
mat kallar trúlega á nýjar áherslur
og byggingu mun viðameiri mann-
virkja við ísafjörð og í Hnífsdal en
áður var ráðgert.
2,7 milljarðar í varnarkostnað
Beinn kostnaður við snjóflóða-
vamir og uppkaup eigna á snjó-
flóðahættusvæðum nam á árunum
1995-2000 á verðlagi ársins 2001
samtals 2.685 milljónum króna. Þar
af voru ríflega 1,6 milljarðar á Vest-
fjörðum.
Kostnaður við flutning byggðar
og uppkaup húsa í Súðavík 1996
nam 895 milljónum króna. Vegna
uppkaupa í Hnifsdal árið 1996 var
Suöureyri .Bolungarvík
Flateyri'* 'ifS Siglufjöröur • .ó|afsflör6ur
.Bíldudalur
•‘Tálknafjöröur
Patreksfjöröur
• Ólafsvík
Seyöisfjöröur
Neskaupstaöur •
Eskiflöröur
hann 250 milljónir króna. Vegna
varnargarða á Flateyri 1997 var
kostnaðurinn 470 milljónir króna.
Vegna vamargarða á Siglufirði 1998
var kostnaðurinn 340 milljónir
króna. Vegna varnargarða, stoð-
virkja og uppkaupa á Neskaupstað
árið 2000 nam kostnaður 590 millj-
ónum króna. Annar kostnaður
vegna undirbúnings framkvæmda
víða um land nam á árunum
1995-2000 samtals um 140 milljónum
króna.
Hörmuleg snjóflóðaslys í Súðavík
og á Flateyri árið 1995, sem kostuðu
34 mannslíf og ollu miklu fiárhags-
legu tjóni, hafa gerbreytt afstöðu
flestra íslendinga til snjóflóðahættu.
Slysin opnuðu augu manna fyrir
því að snjóflóðahætta er langt um-
fram það sem hægt er að sætta sig
við í nokkrum þorpum og bæjum á
landinu. Rýmingar er hægt að nota
til þess að draga að vissu marki úr
slysahættu af völdum snjóflóða.
Engu að síður verður að líta á víð-
tækar rýmingar sem tímabundna
ráðstöfun meðan unnið er að lausn
vandans með byggingu fuUnægjandi
snjóflóðavama og breytingum á
skipulagi og landnýtingu, segir í
skýrslu Veðurstofu íslands. -HKr.
Heimildir: Veöurstofa íslands.
Slys og tjón af völdum snjóflóöa og
skriöufalla eftir Tómas Jóhannesson
og Þorstein Arnalds. Skriðufóll og
snjóflóö eftir Ólaf Jóhannesson.
DV-MYND GVA
Snófióðavarnir á Neskaupstað
Þetta er fyrsti áfangi varnanna og
annar áfangi er jafnvei enn
veigameiri.
Sn j óf lóðavarnir:
Milljarða-
framkvæmdir
fram undan
- fyrir austan og vestan
Þrátt fyrir að mikið hafi verið
gert í að byggja upp snjóflóða-
mannvirki hér á landi eftir mann-
skæð snjóflóð 1995 er enn mikið
verk óunnið. Þar eru á ýmsum
stigum mannvirki sem kosta
munu milljarða króna á svokölluð-
um C-svæðum samkvæmt hættu-
mati.
Á Flateyri er byggingu varnar-
mannvirkja að mestu lokið og ein-
ungis eftir lokafrágangur. í Súða-
vík er flutningi bygginga og upp-
byggingu á nýju þorpi að mestu
lokið. í Bolungarvík er verið að
gera umhverfismat vegna þver- og
leiðigarða sem fyrirhugað er að
koma upp í hlíðinni ofan við bæ-
inn. Þar er einnig gert ráð fyrir
uppkaupum á nokkrum húsum.
Hættumat vegna þessa verður
væntanlega kynnt í Bolungarvík í
haust. Eftir að hættumat er stað-
fest hefur bæjarstjórn 6 mánuði til
að leggja fram aðgerðaáætlun.
Á ísafirði hafa verið byggð varn-
armannvirki ofan við sorpbrennsl-
una Funa í Engidal. Þar eru nú
einnig uppi hugmyndir að vörnum
í Seljalandsmúla sem ekki hafa
verið tímasettar. Nýtt hættumat á
ísafirði og í Hnífsdal, sem kynnt
hefur verið, kallar síðan á enn
viðameiri varnaraðgerðir. Þær
munu væntanlega bæði snúast imi
snjóflóðahættu og hættu á grjót-
hruni og aurskriðum og verða
mjög viðamiklar.
Á Siglufirði hefur verið unnið
að uppbyggingu varnargarða fyrir
á Qórða hundrað milljónir og er
því ekki endanlega lokið.
Fyrsta áfanga vamarmann-
virkja í Neskaupstað er að ljúka.
Þar voru byggðir varnargarðar,
stoðvirki og keypt upp hús fyrir
590 milljónir króna. í öðrum
áfanga er gert ráð fyrir enn stærri
vamargarði ofan við norðurhluta
byggðarinnar.
Á Seyðisfirði er svo verið að
vinna að undirbúningi fyrsta
áfanga, eins er horft tO Reyðar-
Qarðar og fleiri staða. í heild em
um 20 staðir á landinu þar sem
meiri eða minni framkvæmdir
hafa verið gerðar eða eru fyrirhug-
aðar á næstu árum. -HKr.