Dagblaðið Vísir - DV - 16.07.2002, Blaðsíða 17

16
ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚLÍ 2002
ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚLÍ 2002
17
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Aðalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aöstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiösla, áskrift:
Skaftahliö 24,105 Rvik, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagið DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgialds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Siðferði í viðskiptum
Hvert hneykslismálið á fætur öðru hefur skotið upp
kollinum í bandarisku viðskiptalífi allt frá því að En-
ron riðaði til falls eftir umfangsmikið bókhaldssvindl.
Fleiri bandarísk stórfyrirtæki hafa orðið uppvís að
því að hagræða bókhaldi og sýna betri afkomu en efni
stóðu til. Á stundum hafa endurskoðendur tekið þátt
í blekkingarleiknum.
Alvarlegar athugasemdir um siðferði í bandarísku
viðskiptalífi hafa verið settar fram, jafnt af stjórn-
málamönnum sem fjölmiðlum. íslenskir fjölmiðlar
hafa verið duglegir að greina frá breyskleika banda-
rískra stjórnenda og þeim siðferðisbresti sem þeir
hafa gerst sekir um.
Umfjöllun um það sem miður fer i islensku við-
skiptalífi er hins vegar af skornum skammti þó efni-
viðurinn sé til staðar.
Langflestir sem stunda viðskipti á íslandi hafa
heiðarleikann að leiðarljósi, líkt og flestir stjórnend-
ur bandarískra fyrirtækja. Þeir gera sér grein fyrir að
heiðarleikinn - góð ímynd fyrirtækisins - er öðru
fremur trygging fyrir góðum árangri i viðskiptum.
Gott orðspor getur ráðið úrslitum í keppninni um
hylli neytenda. Sú ára sem er í kringum fyrirtæki og
stjórnendur þess ræður miklu um hvernig tekst til
við að ávaxta þá fjárfestingu sem lagt hefur verið í.
En þeir eru einnig til sem spila á reglurnar - fara
á svig við lög og siðferði. Slíkum mönnum er fátt heil-
agt og skilja eftir sig sviðna jörð þar sem ungmenni,
sem eru að stíga sín fyrstu skref í atvinnulífinu, sitja
eftir með sárt ennið jafnt og fyrirtæki sem reyna að
stunda viðskipti af heiðarleika og standa skil á sínu.
í grímulausri græðgi er reikningurinn sendur til
skattgreiðenda og annarra fyrirtækja. Fyrirtæki eru
skilin eftir með skuldir og nýtt fyrirtæki með nýja
kennitölu látið taka við. Gert er skipulega út á
ábyrgðasjóð launa, ítrekuðum boðunum til sýslu-
manns er í engu sinnt, vörslufé er látið ógreitt eins og
flest annað.
Allir virðast varnarlausir fyrir útsmognum refum
sem þekkja kerfið - klækjameisturum sem spila enda-
laust á reglurnar án þess að vera kallaðir til ábyrgð-
ar. Fjölmiðlar þegja þunnu hljóði enda miklu einfald-
ara að þýða erlend fréttaskeyti um siðferðisbrest
bandarískra stjórnenda en að fjalla um rotnun og sið-
leysi þekktra einstaklinga hér á landi. Slíkt kallar á
sjálfstæð vinnubrögð og þekkingu á viðfangsefninu.
Samtök atvinnulífsins þegja þunnu hljóði þó fátt sé
mikilvægara fyrir íslenskt viðskiptalíf en að lög séu
haldin og almennum siðareglum framfylgt. Hið opin-
bera situr með hendur i skauti. Dómstólar eru of-
hlaðnir öðrum verkefnum, lögreglan hefur ekki
mannskap til að sinna einföldustu málum og þing-
menn og ráðherrar veigra sér við að takast á við
vandann - sumir stinga hausnum einfaldlega í sand-
inn.
Því hefur verið haldið fram að heiðarleikinn sé ein
helsta eign hvers manns. Kennitöluflakkarar, ósvífn-
ir kauphéðnar, siðlausir loddarar og svikahrappar
sækja hins vegar að heiðarleikanum. Og flestum virð-
ist standa á sama.
Óli Björn Kárason
DV
Skoðun
Ljúga, blekkja, svíkja
„Hátt settir Enronmenn hafa komist furðu langt á því að halda því fram að þeir hafi ekki haft hugmynd um
hvemig allt var í pottinn búið, og sú kurteisi náði alla leið til íslands að viðskiptakálfar blaða sýndu þeim und-
anbrögðum mikla tillitssemi.“
Bandarískur verðbréfa-
kapítalismi og sovéskur
áætlunarbúskapur hljóta
að vera andstæðir og
gjörólíkir pólar í flestra
augum. Þó er nú svo
komið að á milli þeirra
má greina undarlegar
hliðstæður eða skyld-
leika.
Sem tengjast því aö í báðum kerf-
um hefur það skipt afar miklu máli
fyrir forstjórastéttina að hún geti lát-
ið líta svo út á pappírum sem allt sé
í besta gengi.
Sýndarveruleiki
í sovéskum áætlunarbúskap var sá
forstjóri vel settur sem gat sett sam-
an fallega og sannfærandi skýrslu
um að hann hefði staðið við fyrirheit
um að auka framleiðsluna og gott
betur. Hann og hans menn gátu átt
von á upphefð og umbunun í fé og
fríðindum. Því varð það mörgum að
mikilli freistingu að fitla við fram-
leiðslutölur - niðurstaðan varð svo
sú að mikið af þeim framfórum sem
kerfið réttlætti sig með var hvergi til
nema á pappímum.
í bandarískum verðbréfakapítal-
isma hefur það einnig skipt miklu
máli fyrir forstjóragengið aö geta
sýnt vaxandi hagnað og góða stöðu í
þeim skýrslum og ársreikningum
sem siðan ráða mestu um verð á
hlutabréfum. Og þar með því, að þeir
sjálfir geti stungið I sinn skáp gifur-
legu fé í verðlaunaskyni fyrir það
hve snjallir þeir eru. Sullivan, fjár-
málastjóri hjá Worldcom, hafði fyrir
skemmstu 360 milljónir króna í árs-
laun og 1,3 milljarða að auki í bónus,
greiddum í hlutabréfum. En eins og
dæmi af Enron, Worldcom og fleiri
stórfyrirtækjum sanna slær þetta
umbununarkerfi öllum gáttum upp
fyrir þeim sem kunna bókhald og af-
komutölur að falsa.
1 báðum kerfum komast menn upp
með svik og blekkingar að vissu
marki, en þegar fram úr hófi keyrir
og falsið verður opinbert þá hafa við-
brögð pólitískra ráðamanna orðið
furðu keimlík. í Sovétríkjunum
stóðu menn fast á því, að kerfið mið-
stýrða væri gott, hins vegar væru
ýmsir og sumir menn ekki nógu
þroskaðir siðferðilega og ætti að taka
í lurginn á þeim. í Bandaríkjunum
segja Bush og hans ráðgjafar líka að
kerfið sé gott, en nokkrir óheiðarleg-
ir menn spilli trúnaðartrausti og
skipti nú mestu máli að efla siðferð-
ið. í báðum dæmum horfast menn
ekki í augu við vandann heldur
varpa honum yfir á erfðasyndina:
manneskjan er ófullkomin.
Refsigleði og fyrirgefning
Hvað skal svo til bragðs taka? Setja
hina ríku og voldugu bókhaldsfalsara
í tukthús? Bush og hans fjármálaráð-
herra eru eitthvað að tala um að ekki
væri vanþörf á því. Enda eru Banda-
ríkin refsiglatt samfélag. Þar sitja um
tvær miljónir manna í fangelsum
(sem samsvarar því að íslendingar
geymdu um 2000 manns bak við lás og
slá). Dómar eru harðir - í sumum ríkj-
um geta smáþjófar fengið lengri fang-
elsisdóma fyrir þriðja brot, þótt þeir
hafi ekki stolið öðru en strigaskóm, en
morðingjar fá hér á landi.
Það er þó ekki líklegt að tekið
verði hart á hvítflibbabófum. Þeir
eru of ríkir, og stjómmálamenn þeim
of háðir. Löggjöfin er þeim of hag-
stæð sem og ríkjandi hugmynda-
fræði. Þessi hugmyndafræði hefur
heimtað frelsi undan reglum og eftir-
liti i nafni skilvirkninnar.
Enginn má trufla fyrirtækin í
þeirra umsvifum, þau eiga að hafa
sjálf eftirlit með að allt sé í lagi,
markaðslögmálin munu sjá til að
reka á eftir því. Þetta hefur ekki
ræst: falsmálin stóru sem skekið
hafa verðbréfamarkaði í heiminum
eru einmitt tengd því að kauphalla-
frelsið dýra opnar allar dyr fyrir
fogrum pappírslygum. Sjálfseftirlitið
virkar ekki, bankarnir bregðast, end-
urskoðunarfyrirtækin dansa með -
vegna þess að allir gátu hagnast á
svikavefnum meðan allt lék i lyndi.
Menn eru líka einstaklega var-
fæmir og kurteisir í allri umfjöllun
um þá afbrotamenn sem velta gífur-
legum upphæðum. Háttsettir Enron-
menn hafa komist furðu langt á því
að halda því fram að þeir hafi ekki
haft hugmynd um hvemig allt var í
pottinn búið, og sú kurteisi náði alla
leið til íslands að viðskiptakálfar
blaða sýndu þeim undanbrögðum
mikla tillitssemi. Og strax á öðrum
degi eftir að upp komst um
Ummæli
Kynningin sé
gegnheil
„Ferðaþjónustan
sem atvinnugrein
er þó enn ung og
eigum við enn
margt ólært. En
hvað er verið að
gera til að auka
umsvifin? - íslend-
ingar em hvattir
til ferðalaga um eigið land og kynn-
ing á íslandi sem viðkomustað
ferðamanna eykst ár frá ári bæði í
Evrópu og Ameriku. Enn víðar er
hægt að leita fanga enda heimurinn
stór og allt sem bendir til að ferða-
lög haldi áfram að aukast þrátt fyrir
bakslagið sem varð á síðasta ári.
Þessi aukning mun þó ekki koma af
sjáfu sér. Kröfur fólks um betri
þjónustu aukast eftir því sem það
fer víðar. Frítíminn er kominn í
hóp þeirra verðmæta sem við kunn-
um hvað mest að meta. Það er mik-
ilvægt að við fórum ekki fram úr
sjálfum okkur við kynningu á land-
inu, hún verður alltaf að vera gegn-
heil og því mikilvægt að öll kynning
hvíli á traustum grunni.“
Sturla Böðvarsson samgönguráðherra
á heimasíðu sinni.
Slys og óhöpp eða
eitthvað annað?
„Ef ökumanni verða á þau mistök
að valda umferðarslysi af því að
Worldcom var islenskur sérfræðing-
ur farinn að vitna um það í Morgun-
blaðinu, að það væri „oft álitamál
hvemig færa ætti tiltekna gerð
kostnaðar í bókhald". (Um var að
ræða svo einfóld svik að fjögurra
milljarða dollara rekstrarkostnaður
var bókfærður sem fjárfestingar!).
Sá íslenski sagði svo varfæmis-
lega að þeir hjá Worldcom hefðu
„gengið of langt.“ - Það er nefnilega
það. - Púertóríkóstrákur sem stelur
sportskóm gæti farið í tuttugu ára
fangelsi ef hann er óheppinn. Meðal-
jón sem stingur þúsund dollurum
undan skatti er tyftaður snarlega og
skal þorpari heita. En þeir sem búa
til fjóra milljarða dollara með bók-
haldsbrellum sem tryggja þeim sjálf-
um geipilegan hagnað - þeir hafa í
mesta lagi gert sig seka um „bók-
haldsóreiðu". Það er víst eitthvað í
ólestri hjá þeim. Eða þannig.

hann var annars
hugar, ölvaður, ók
of hratt, var
þreyttur eða sofn-
aði þá er talað um
slys, mistök eða
óhöpp. í mörgum
málum þar sem lífi
og limum fólks er
stefnt i hættu er ekki talað um slys
eða óhöpp heldur afbrot eða glæpi.
Ógni maður öðrum með barefli eða
eggjámi og hafi af honum fjármuni
er talað um vopnað rán. Árásarmað-
urinn má búast við mun harðari
refsingu en ökumaðurinn sem vald-
ur var að umferöaróhappinu. Skýr-
ingin liggm- í því að í vopnuðu ráni
sýnir brotamaðurinn greinilegan
brotavilja. Hann útvegar sér áhöld
tilverknaðarins, hótar og rænir
mann. Þessi verknaður er fordæmd-
ur og þykir skelfilegur. Margir les-
endur skýrslu Rannsóknamefndar
umferðaslysa hafa veitt því athygli,
að í lista yfir orsakir banaslysa í
umferðinni koma sömu þættir fram
ár eftir ár. Of hraður akstur, bílbelti
ekki notað, ölvunarakstur, svefn,
þreyta. Þess vegna má velta því fyr-
ir sér hvort rétt sé að tala um slys
eða óhöpp í þessu samhengi. Allir
ökumenn ganga í gengum fræðslu
og próf áöur en þeim leyfist að aka.
Þrátt fyrir það em afbrot þeirra
nærri 70.000 á ári.“
Sr. Pálmi Matthíasson á heimaslöu
Bústaöakirkju.
Sandkom
Ritskoðaður titill
Danski Weekendavisen birti síðastliðinn fostudag
bráðskemmtilega grein Hallgríms Helgasonar um
heimsmeistara-
mótið í knatt-
spyrnu. Hallgrím-
ur fer á kostum
eins og hans er
von og vísa og
kryfur mótið á
mjög frumlegan
og fyndinn hátt.
En öllu gamni
fylgir nokkur al-
vara og Hallgrím-
ur gerir dómara-
hneyksli keppn-
innar og mútumál
að umræðuefni og
sendir FIFA beitt
skeyti. Greininni
lýkur svona: „Eitt
sinn dýrkuðum
við heimsmeist-
arakeppnina. Eitt
sinn gerðum við
allt til að geta séð heimsmeistarakeppnina. Og eitt sinn
treystum við henni hundrað prósent. En ekki lengur.
Þessi heimsmeistarakeppni var háðung ein. Hún virðist
hafa veriö seld suður-kóreskum bílaframleiðanda með
forsetadrauma. Við skulum bara vona að Fifa hafi feng-
ið Fair Pay fyrir hana.“
Upprunaleg fyrirsögn greinarinnar var „Fifa Fair
Pay“ en Danir treystu sér ekki til að birta greinina með
þeim titli og kölluðu hana í staðinn „Fifa Fair Play“
sem er ekki beinlínis lýsandi fyrir innihald greinarinn-
ar. Þess má geta að á Strik.is má lesa greinina sem þar
er birt á ensku.
Gott sumar hjá Amaldi
Spennusagnahöfundurinn Amaldur Indriðason má
vera ánægður með sumarið. Á síðasta metsölulista Ey-
mundssonar átti
hann þrjár skáld-
sögur í fyrstu
þremur sætum
skáldsagnalistans:
Grafarþögn, Mýr-
ina og Dauðarósir.
Sérlega glæsilegur
árangur. Eftir-
spum eftir bókum
Arnalds á bóka-
söfhum er líka gíf-
urleg og dæmi er
um konu sem
gerði sér ítrekaðar
ferðir á bókasafn
hér í bæ til að
nálgast bækur höf-
undarins en var
sagt að engin von
væri til að hún
myndi geta náð í
þær án þess að
leggja inn sérstakar pantanir. Amaldur vinnur nú að
nýrri spennusögu en litið fæst gefið upp um efhi þeirr-
ar bókar en þó hefur frést að jólasveinninn muni þar
eitthvað koma við sögu.
Arni Bergma
rithöfundur
Að fara en vera
Friðrik | A
Rafnson
bókmennta- ^ j
fræöingur
og þýðandi
Kjallari
Ætli Steinn heitinn Stein-
arr heföi ekki verið stolt-
ur af því að menn eru
stöðugt að vitna í orð
hans um það að vera sí-
fellt að ferðast en vera
samt á sama stað? Þetta
er eins og allir vita oft
notað um það þegar fóik
er að ferðast í huganum
með því að lesa bækur,
hlusta á frásagnir, horfa
sjónvarp og kvikmyndir
o.s. frv.
Flestir hafa einhvern timann
reynt þetta meö góðum árangri og
ég þekki meira að segja ágæta
menn sem finnst fátt skemmtilegra
en að setjast niður með landakort
heima í stofu og leggjast í heilu
heimsreisumar í huganum.
Svo er til annars konar fólk sem
er alger andstæða þessa: er sífellt
að ferðast heimshoma á milli en er
í rauninni samt alltaf á sama stað.
Það er fólkið sem skoðar heiminn
með ósýnilega leppa fyrir augun-
um, boröar alltaf sama matinn hvar
sem það er, tekur jafnvel með sér
mat að heiman, gistir á keðjuhótel-
um (hótelum sem eru hluti af hótel-
keðjum), talar ensku hvar sem það
kemur og verður sármóðgað þegar
það gengur illa eða ekki, jafnvel
ergilegra en Englendingur eða Am-
eríkani við sömu aðstæður. Ferðast
í rauninni um heiminn í þeirri von
að fá staðfestingu þess aö hann sé
jafn einsleitur og einfaldur og það
vill hafa hann.
Þrjár vikur í Túnis
Ágætt dæmi um þetta er góð-
kunningi minn sem er mikill
heimshomaflakkari og golfunn-
andi. Hann heyröi einhvers staðar
að það væri hagstætt og gott að fara
til Túnis tO að njóta hvíldar og
leika golf. Eins og kunnugt er er
Túnis arabaríki i Norður-Afríku og
eitt fárra ríkja á þeim slóðum sem
hefur notið friðsældar og velmeg-
unar um langt árabil. Þar andar allt
af framandi menningu, mat, tónlist,
byggingarlist og siðum, auk þess
sem mannkynssagan er þar sýni-
legri en víða annars staðar enda
eru þar m.a. miklar minjar frá tím-
um Föníkumanna, Grikkja og Róm-
verja.
Góðkunninginn ákvað semsagt
að skella sér til Túnis og vera þar í
þrjár vikur. Ég hef lengi verið
áhugamaður um þetta svæði, en
aldrei komið þangað, og beið því
spenntur eftir því að heyra ferða-
söguna þegar hann kom heim aftur.
En hún reyndist vera i þynnri kant-
inum, því sjóndeildarhringur þessa
ágæta manns takmarkaðist af
þrennu: hótelinu, sundlauginni við
hótelið og golfvöllinn. Engar skoð-
unarferðir, hvorki í hópi né á eigin
vegum, ekkert farið á útimarkað,
engin tilraun gerð til aö kynnast
innfæddum, þó ekki væri nema lít-
illega. Jafnvel ekki laust við að
kynþáttafordóma gætti í máli hans:
„Okkur var sagt að þeir væru svo
þjófóttir. Svo fær maöur víst niður-
gang af matnum hjá þeim.“
Þannig að ekki var einu sinni
farið á veitingastað til að smakka
einn af sérréttum norðurafrískrar
matargerðar, kúskús. Honum tókst
semsagt að vera í Túnis í þrjár vik-
ur án þess að sjá eða heyra
nokkum skapaðan hlut sem hann
hefði ekki getað séð eða heyrt á
Flórída, í Þýskalandi eða í Garða-
bænum...
Norður við ysta haf
Það er stundum sagt að íslenskir
bændur hafi af eðlislægri forvitni
lesið sér til um ótrúlegustu hluti,
orðið sér úti um íslenskar og erlend-
ar bækur þrátt fyrir vanefni og
reynt að mennta sig þótt skólaganga
hafi kannski verið takmörkuð. Af
þessum viskubrunnum hafa margir
af helstu rithöfundum þjóðarinnar
síðan ausið, okkur hinum til
ómældrar ánægju og skemmtunar.
Og þessi fróðleiksfýsn og grúsk-
þörf lifir enn góðu lífi. Maður getur
verið staddur á meintum hjara ver-
aldar en kemst svo eftir stutt sam-
tal við húsráðendur að þvi að þetta
er kannski bara miðja alheimsins,
ein af ótalmörgum. Ég var þannig
nýverið í fríi norður i landi og kom
þar á bæ þar sem húsráðendur
höfðu af áralangri eljusemi komið
upp mjög myndarlegu minjasafni
og stillt því upp i gömlu timburhúsi
sem þau björguðu frá niðurrifi.
Þama var maður leiddur um af ein-
stakri gestrisni og hlýju, boðið í
stutta ferð á vit fortíðarinnar sem
þama birtist í ýmsum munum sem
höfðu verið hreinsaðir og fágaðir
svo vel að þeir hefðu getað verið frá
því í gær. Væntumþykjan og um-
hyggjan sveif yfir vötnum, stoltið
yfir því að vera frá þessum stað, en
líka ræktarsemi við það fólk sem er
horfið yfir móðuna miklu. Þarna
fékk ég meira að segja að sjá hlut,
litla skrautperlu, sem hefur senni-
lega borist hingað með landnáms-
mönnum og er talin upprunnin alla
leið austur í Túrkmenistan. Þúsund
ára hlutur á afskekktum stað fyrir
norðan og virtist svosem ekkert til-
tökumál.
Himnaskanni
Þegar ég var kominn út á hlað á
ný eftir að hafa andað að mér ís-
lenskri fortíð og skoðað austur-
lenska fomperlu rak ég augun í
eitthvert furðuverk í túninu, víra-
virki sem myndaði eins og klasa af
kassalaga formum. Fyrst hélt ég aö
þetta væri útilistaverk eftir ein-
hvem snillinginn en fékk að vita að
svo væri nú reyndar ekki. Þetta
væri bara svona búnaður sem jap-
anskir visindamenn hefðu sett upp
til að rannsaka norðurljós. Þeim
þótti þau víst eitthvað merkileg.
Jamm, og heyskapur bara með
besta móti, takk. Ég bað um nánari
lýsingar og fékk að vita að þetta
væri semsagt einhvers konar risa-
vaxinn skanni sem nemur birtu eða
strauma frá norðurljósunum sem
geta vist orðið ansi stórbrotin í
svartasta skammdeginu þarna
norður við ysta haf. Og svosem ekk-
ert meira um það að segja.
Sérkennilegt að vera þama við
norðurströnd landsins, fjarri þétt-
býli, og hlusta á þetta góða fólk tala
um fjarlæga fortíð og nýjustu vís-
indarannsóknir eins og það væri að
tala um veðrið. Þama ríkti sann-
kallaður andi heimsmennskunnar
og þótt við værum þama á því sem
sennilega mætti kalla útnes var
nesjamennskunni ekki fyrir aö fara
á þeim bæ. Ég hugsa að hana sé
fremur að fmna í kollinum á áður-
nefndum Túnisfara og hans líkum,
fólki sem aldrei hættir sér út fyrir
sinn andlega túnfót þótt það fleng-
ist stööugt um allan heim. Og hefur
ekki numið þessa einföldu speki
sem ku vera ættuð úr arabískri
menningu: „Augað sefur þar til
hugurinn vekur það með spum-
ingu.“
„Maður getur verið staddur á meintum hjara veraldar en kemst svo eftir stutt
samtal við húsráðendur að því að þetta er kannski bara miðja alheimsins,
ein af ótalmörgum. “