Dagblaðið Vísir - DV - 10.10.2002, Side 15

15
FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 2002
DV________________________________________________________________________________________________________________________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttír silja@dv.is
Alvöru menning-
arþjóðir viður-
kenna sig sjálfar
segir Hannes Sigurðsson, kraftaverkamaðurinn á Listasafninu á Akureyri
Hannes Sigurðsson, forstöðumaður Lista-
safnsins á Akureyri, hefur unnió sér ýmislegt
til frœgóar í myndlistarheiminum, meðal ann-
ars hefur honum á örfáum árum tekist að setja
yngsta, minnsta og eina opinbera listasafnið á
landsbyggóinni rœkilega á kortió - og aðsókn-
in lœtur ekki á sér standa. Þegar blaóamann
DV ber að garði kl. 12 á hádegi er verió aó
opna safnið, en ekki líður á löngu áður en sal-
irnir eru orónir svo skipaóir að erfitt er orðið
aö fá nóg nœði til að rýna í finlegar grafik-
myndirnar eftir hollensku 17. aldar meistar-
ana. Hvernig gerir hann þetta? Hvernig lœtur
hann sér detta í hug að fá ómetanleg og óvið-
jafnanleg mörg hundruö ára gömul listaverk
aó láni úr öórum heimshornum?
„Eitt er að fá hugmynd og annað er að fram-
kvæma hana,“ segir Hannes. „Þetta kallar á
þrotlausa vinnu, útsjónarsemi og aragrúa
símtala til að allt gangi snurðulaust upp, með
eða án málamiðlana. Aðalatriðið er að allt líti
út fyrir að vera áreynslulaust - eins og í ball-
ett. Mig hefur lengi langað til að sýna gamla,
sígilda myndlist, en stundum þarf meira til en
góðan vilja - til dæmis peninga. Leiðslumar
eru ansi langar í stóru söfnunum og erfitt að
koma erindum á framfæri - þó komst ég inn á
gafl í Whitney-safninu í New York og for-
stöðumaðurinn var orðinn tilleiðanlegur að
lána mér verk eftir amerísku expressjón-
istana, Jackson Pollock og de Kooning. Einnig
hafa opnast sambönd við Victoriu og Albert-
safniö í London og Nútímalistasafn Skotlands,
svo eitthvað sé nefnt, en við erum fátæk og
safnið er svo lítið að ég hef orðið að afþakka
glæsileg tilboð aftur og aftur. Því svona verk
eru fengin gegn háu gjaldi fyrir utan kostnað
við flutning, tryggingar, sýningarskrár og
þúsund aöra hluti. Menn verða að hafa í huga
að við erum með tólf sinnum minni fjárráð en
Listasafn Reykjavikur, meira að segja helm-
ingi minni fjárráð en Hafnarborg og aðeins
tvo fasta staifsmenn. Ég þarf því að vera allt í
öllu.“
Erfiður menningarmunur
„Á íslandi geta allir kallað sig sýningar-
stjóra þótt þeir stjómi ekki öðm en tékkheft-
inu,“ heldur Hannes áfram. „Ég hef alltaf
hugsað fyrst: Hvað væri gaman að fá, og síð-
an borið mig eftir björginni. Til dæmis vildi
ég sýna rússneska áróðurslist, en hvernig átti
að fara að því? Það getur verið erfitt að ná
sambandi viö rétta fólkið. Þar að auki snýst
allt um peninga, í Rússlandi sem annars stað-
ar eru listaverkalán mikill bissniss. Eftir ýms-
ar krókaleiðir endaði ég lengst norður í
Arkangelsk og náði þar í góð sýnishom af
áróðurslistinni sem mig langaði til að
sýna.“
Hannes er hér að vísa til sýningarinn-
ar Skipulögð hamingja - Rússnesk
myndlist 1914-1956 sem sett var upp í
safninu í vor sem leið.
„Ég hefði ’aldrei fengið 17. aldar list
lánaða í Englandi, Hollandi eða Þýska-
landi, það vissi ég,“ segir Hannes. „Á
ferð minni til Arkangelsk ákvað ég að
staldra við í Riga í Lettlandi, þar grun-
aði mig að væm til verk af því tagi sem ég
var að leita að. Ég var kynntur fyrir forstým
Heimslistasafnsins og skynjaði hlýhug hennar
í okkar garð af því að við vorum fyrst til að
viðurkenna sjálfstæði landsins. Það má eigin-
lega segja að þessi sýning sé Jóni Baldvini að
þakka! Nokkrir blómvendir og bækur um
ísland komu heldur ekki að sök.“
- Labbarðu þá bara inn á þessi erlendu
söfn og segir: „Góðan daginn, ég heiti
Hannes og kem frá Listasafninu á Akur-
eyri?
„Onei,“ segir Hannes og glottir, „þú
bankar ekkert upp á si svona. Þetta
þarf allt að gerast með formlegum
hætti. Jaftivel í Ríga voru menn fyrst í
stað mjög á varðbergi: Hver er hann
eiginlega þessi aðgangsharði maöur
sem vill fá lánaða alla Rembrandtana
Hannes Sigurösson, forstööumaður
Llstasafnsins á Akureyri
Myndlistarheimurinn er afskaplega lok-
aður heimur og margir sem verða út
undan. Og almenningur hefur líka orð-
ið út undan.
okkar? Ég þurfti að sýna fram á að ég væri
góður og gildur pappír og að safnið stæði und-
ir þessu, sýna meðmæli frá menntamálaráðu-
neytinu og lofa öllu fógm um raka- og hita-
stig, tryggingar og öryggi. Austur-Evrópa á
marga dýrgripi, en þessar þjóðir eru hvekktar
og þama er menningarmunur sem erfitt er að
glíma við, maður verður að leggja sig allan
fram án þess þó að haga sér eins og grafar-
ræningi."
Þjónustustofnanir viö almenning
- Hvert er hlutverk Listasafnsins á Akur-
eyri að þínu mati?
„Að fræða og skemmta og koma til móts við
sem flesta án þess að snuða á listagyðjunni.
Að sýna allar hliðar mannlífsins, góðar jafnt
sem slæmar," segir Hannes. „Safn eins og
okkar hefur ekki efni á sérhæfingu. Dagskrá
okkar uhdanfarin þrjú ár, síðan ég tók við
safninu, hefur verið gríðarlega ijölbreytt. Við
höfum verið með íslenskar og erlendar sýn-
ingar og með samsýningunum Akureyri í
myndlist 1 og 2, öðrum samsýningum eins og
Losta 2000 og einkasýningum norðlenskra
listamanna hefúr safnið komið til móts við
listamenn á Akureyri. Jafnframt höfum við
haft frumkvæði að því að kynna ólíka menn-
ingarheima, samanber Islam-
sýninguna, hátæknisýn-
ingar á borð við Detox
frá Noregi og heims-
þekkta listamenn
eins og Per Kirkeby
og Henri Cartier-
Bresson."
- Hefurðu ein-
hveijar vinnureglur í
þessu sambandi?
„Nei, ég er lítið gef-
inn fyrir formúlur. Þó
er nauðsynlegt að vera
sér meðvitandi um
ákveðnar skyldur eins
og gagnvart íslenskri
myndlist. En ég skynja líka
að fólki finnst þessar
erlendu sýn-
ingar
Jan Brueghel I (1568-1625): Skógarlandslag
Þetta dýrindi getur maður rýnt í án þess að óttast að setja hávært viðvörunarkerfi í gang með
nefinu á sér.
afar áhugaverðar. Það liggur síst minni metn-
aður og vinna í íslensku sýningunum en gest-
ir vilja greinilega fá að kynnast framandi
menningarheimum. Við megum ekki gleyma
því að söfn eru þjónustustofnanir við almenn-
ing, rekin fyrir almannafé, þeim er ekki bara
ætlað að sinna íslenskum listamönnum. Auð-
vitað vantar stærri vettvang fyrir þá eins og
fram hefur komið í blaðadeilum núna í haust,
en það væri óráð að opna listasöfnin þannig
að menn tækju einfaldlega númer og færu í
röð. Lausnin væri heldur ekki fólgin í því að
setja listamenn í stóla forstöðumanna í stað
listfræðinga, það myndi aðeins ýta undir
þröngsýni - enda eru listamenn yfirleitt
hrifnastir af því sem minnir á þá sjálfa.
Ég lít svo á að Listasafnið á Akureyri
hafi þá skyldu að flytja til bæjarins list
sem efla sæist þar aldrei. Vandinn er sá
að fjárframlög til safnsins hafa nánast
staðið í stað undanfarin ár. Safnið varð
meira að segja fyrir talsverðum niður-
skurði í ár þrátt fyrir þessar sýningar og
kostnaðinn sem þeim fylgir. Rekstrarfé
safnsins er í rauninni hlægilegt. Það hefur
orðið að útvega sér miklar sértekjur frá því
að ég tók tfl starfa og komast að ótrúlega
hagstæðum samningum við eigendur
listaverkanna. Safnið getur ekki
haldið áfram á sömu braut
nema til komi róttæk
breyting. Ég held að
menn ættu að
velta fyrir sér
hvers virði þetta
safn sé bæjar-
samfélaginu.
Menningarlífið á
Akureyri hefur
sjaldan staðið með
meiri blóma en nú,
á öllum sviðum
lista, og Akureyri
gæti vel skflgreint
sig sem mennta- og
menningarbæ.“
List fyrir hvern?
- Hvaö vfltu segja
um myndlistarlífið á
íslandi?
„Það er óánægja víða -
menn tala um litla aðsókn,
einhæfhi og kraftleysi og
óáhugaverðar sýningar.
Fólk leigir sér frekar lélega
spólu en skreppa á safn - ég
kalla það safhaþröskuldinn.
Þetta er ekki fyrir mig, hugs-
ar það, og gefur sig á vald af-
þreyingariðnaðinum sem
dælt er í milljörðum á millj-
arða ofan. Hvemig eiga lítfl
listasöfn að keppa við það?
Svo er spuming hvort söfh-
unum eða listamönnunum
um að kenna.
Rembrandt og samtíma-
menn hans stóöu fyrstir
frammi fyrir nýjum
kúnna, borgaranum.
Fymi listamenn fengu alla
sína vinnu hjá kirkju og
aðli, en fyrir þennan nýja
kúnna, millistéttina,
þurfti öðruvísi verk og
listamennimir löguðu
sig að kröfum hans. Eft-
ir að listasöfnum óx fiskur
um hrygg hafa þau orðið aðal-
kúnninn, einkum þeirra listamanna sem ná
að brjótast inn í safnahringinn þannig að verk
þeirra gangi milli þessara stóm heimslista-
safna og endi í eigu einhvers þeirra. Og ef eitt-
hvert þeirra kaupir verða þau öll að eignast
verk eftir listamanninn, enda eru verk eftir
þá þau sömu á öllum þessum söfnum! Þetta er
afskaplega lokaður heimur og margir sem
verða út undan. Og almenningur hefur líka
orðið út undan.
Annars vegar em listamenn sem almenn-
ingur botnar ekkert i og hefur engan áhuga á
en sem söfnin safna verkum eftir, hins vegar
eru listhús sem selja list sem gjafavöru sem
almenningur kaupir gjarnan. Safnalistin er
oft ekki annað en innantómt klastur. List-
húsalistin býður hins vegar eingöngu upp á
stöðnun í settlegum römmum. Söfnin reyna
að sýna og varðveita það sem er framsækið en
þeir sem velja eru auðvitað afltaf háðir smekk
síns tíma. Margt af því sem gert er nú tfl dags
virðist vera prívat sálgreining listamannsins
sem enginn hefur forsendur til að skilja og þá
missir listin tflgang sinn sem tjáningarform.
Bilið milli listamanna og almennings er því
ekki aðeins söfnunum að kenna. Það er oft
eins og listamenn hafi engan áhuga á að ná tfl
almennings. Þeir eru að vinna með sjálfa sig
eða í dansi við stofnanir og ímyndaða, auðuga
einkasafnara."
Absúrd en kannski ekki svo vitlaust
- Hvað finnst þér um hugmyndina um
myndlistartvíæring á íslandi?
„Það er náttúrlega frekar absúrd hugmynd
þegar litið er til ástandsins," segir Hannes.
„Til að byrja með er fullt af tví- og fimmær-
ingum úti um aflar trissur og slíkar sýningar
kosta hundruð milljóna króna, jafnvel miflj-
arða. Hvernig á íslenskur tvíæringur að
keppa við slíkt? Og hvað með íslenska mynd-
list? Það er næstum ekkert prófessjónal gafl-
erí héma, engin samantekt á myndlistarlífmu
í landinu, engin árbók, ekkert tímarit. Yfirlit
um almenna þróun myndlistar hér kom síðast
út 1973. Okkur sárvantar íslenska listasögu.
Menn vinna stanslaust ofan í glatkistuna. Það
er dálítið öfugsnúið að tala um tvíæring þeg-
ar svona margt vantar. Og þessi skortur felst
ekki síst í því að okkar eigið framlag sé met-
ið að verðleikum. Alvöru menningarþjóðir
líta ekki tfl annarra um viðurkenningu - þær
viðurkenna sig sjálfar. Það er alger skortur á
heflbrigðu sjálfsmati hjá okkur.
En á móti kemur að tvíæringur af ein-
hverju tagi myndi auka fjármagnsstreymi tfl
myndlistar og það kæmi vissulega að góðum
notum. Ráða mætti góðan erlendan sýningar-
stjóra til að skipuleggja yfirlitssýningu tfl að
koma völdum myndlistarmönnum á framfæri
bæði hér heima og erlendis. Það gengur þvi
miður ekki upp að gera öllum jafnhátt undir
höfði. Sömuleiðis þyrfti að búa til viðamikinn
gagnagrunn þar sem safnað væri saman upp-
lýsingum sem gætu nýst sem kennslugrunnur
fyrir skóla og almenning og verið tengfliður
og útsendingarstöð íslenskrar myndlistar er-
lendis. Gloppumar eru svo margar ...“
- Segjum sem svo að menntamálaráðherra
réði þig til að búa tfl viðburð sem gæti haft
fordæmisgfldi og þú fengir tfl dæmis 250 millj-
ónir til þess - hvað myndirðu gera?
Hannes tekur bakfóll af hlátri. „Ég er búinn
að vera í þessum bransa í 22 ár og staðið að
yfir 600 sýningum en það hefur aldrei verið
leitað til mín um nokkum skapaðan hlut. En
ef mönnum væri alvara væri ég svo sem tilbú-
inn til að skriða aðeins undir feld og hugsa
málið. Ég hefði bara gott af að leggja mig.“
-SA
J V. i 1