Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.2002, Side 28

28
H&lgarhlact 3>"V" LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 2002
Braut gat
á vegginn
með bók
Stefán Máni i/ar að eigin sögn ómenntað-
ur, óhamingjusamur fiski/innsludeli. Hann
fann sinn björgunarhring íbókmenntum
og braut sér leið út úr frgstihúsinu. Hann >
hefur ntjlega gefið útsína fjórðu skáld- |
E
sögu sem fjallar um mann sem fýkur með >
i/indinum án þess að hugsa.
Stefán Máni er enn talinn meðal ungra rithöfunda þótt
hann hafi skrifað fjórar bækur og skilgreini sjálfan sig á
fertugsaldri. Nýjasta bók hans heitir ísrael og Qallar um
farandverkamanninn Jakob sem þvælist úr einum vinnu-
stað í annan í einhvers konar undarlegri leit að hamingj-
unni. Vísunin sem felst í nafninu er úr sögu Biblíunnar
um Jakob sem mætir frelsara sínum í eyðimörkinni og
skal upp frá því kalla sig ísrael.
DV hitti Stefán Mána í logninu á undan storminum, mitt
í þögninni sem stundum rikir rétt áður en bókaflóðið skell-
ur á. Við drekkum saman ágætt kaffi og tölum um gagn-
rýnina sem bókin hefur fengið í Mbl. og DV og Stefán er
ekki nema í meðallagi sáttur við. Það eru kannski ekki tíð-
indi þótt rithöfundur sé ekki alveg sáttur við gagnrýnend-
ur þótt dómarnir hafi verið talsvert jákvæðir.
- Eftir lestur bókarinnar verður manni ljóst að hún fjall-
ar ekki um hamingjusamt fólk. Eru söguhetjur þinar fast-
ar í neti óhamingjunnar?
„Ég held að Israel sé ekki óhamingusamur fyrr en hann
gerist þátttakandi í samfélaginu og fer að bera sig saman
við meðaljóninn. Fram að því er hann nokkurs konar
túristi á íslandi og hugsar ekki mikið um hlutskipti sitt og
horfir aldrei til baka og stoppar aldrei til að hugsa. Svo
hægist á honum og hann fer að verða óhamingjusamur og
nútímalegur.
Konan sem hann býr með er ekki hamingjusöm. Hún er
upptekin af því að vera í réttri vinnu, búa á réttum stað og
vill vera í sambúð bara til að vera í sambúð. Annað fólk er
ósköp venjulegt. En er fólk almennt eitthvað bullandi ham-
ingjusamt?" segir Stefán í spum en fær ekki svar frá blaða-
manni.
Hetjur og hamingja
„Ég væri ekki góður í því að skrifa um hamingjusamt
fólk,“ bætir hann þá við.
„Ég er alltaf að skrifa um það sem er að. í fullkomnum
hamingjusömum heimi þá þyrfti ekkert að skrifa. Ham-
ingjan er merkilegt fyrirbæri en ef maður væri fullkominn
sjálfur og sæi ekkert nema fullkominn heim þá myndi
maður bara setjast niður með tebollann og fara í fótabað og
heföi enga þörf fyrir að skrifa. Fullkomleiki er aðeins til í
sjálfum sér og ég er ekki fullkominn og get þess vegna ekki
búið til fullkominn hlut.“
Aðrar bækur Stefáns Mána eru fullar af óhamingju-
sömu fólki þótt hann segi að sú nýjasta sé heldur bjartari
yfirlitum en hinar.
„Ég held að þessi sé í mestu jafnvægi af mínum bókum.
Söguhetja min er svolítið öfundsverð. Hann er eins langt
frá því að vera Woody Allen og hægt er. Hann er hraustur,
sterkur og i jafnvægi framan af sögunni, karlmennskan
uppmáluð. Hann er hugrakkur, óttalaus og „kúl“ og stolt-
ur. Kannski er hann svona Súpermann-útgáfa af sjálfum
mér.“
- En viljum við ekki vera svona miklir karlmenn?
„Jú, eftir þrjá bjóra þá viljum við vera hetjur eina kvöld-
stund,“ segir Stefán og glottir kalt.
Stefán segist þekkja hlutskipti söguhetjunnar að sumu
leyti og þótt hann hafi aldrei verið farandverkamaður þá
segist hann oft hafa skipt um vinnu og þvælst um samfé-
lagið.
„Ég var rótlaus mjög lengi. Ég lagðist í ferðalög, skipti
oft um vinnu, átti viða heima og það er mjög stutt síðan ég
fór í sambúð og fór að taka þátt í samfélaginu."
Gegnuin frystiliúsvegginn
- Stefán var aðeins 26 ára gamall þegar fyrsta skáldsaga
hans kom út. Það nægir til þess að teljast mjög ungur rit-
höfundur því þeir tímar að skáld gefi út fyrir tvitugt eins
og Halldór Laxness gerði eru óumdeilt liðnir. En hvað var
það sem gerði Stefán að rithöfundi?
„Ég sá þetta eins og leið út úr frystihúsinu. Ég var
ómenntaður, óhamingjusamur og rótlaus fiskvinnsludeli i
Ólafsvík þegar þessi þörf kviknaði í mér að skrifa. Þetta
varð eins og björgunarhringur og ég braut mér leið í gegn-
um frystihúsvegginn og lagði allt í sölurnar til þess að
koma mér áfram í þessu. Þetta var flótti.“
Stefán Máni hefur gefið út sína fjórðu skáldsögu sem heitir því biblíulega nafni ísrael en fjallar um leit ís-
iensks farandverkamanns að hamingjunni.
Stefán notar orð eins og útþrá og innþrá þegar hann lýs-
ir „flótta“ sínum frá Ólafsvík þegar hann yfirgaf plássið á
gamalli Lödu með lítinn pening í vasanum, með reytur sín-
ar og handritið að fyrstu bókinni og hefur aldrei litið um
öxl.
„Þetta var margra ára barátta til þess að ná þeim tökum
á þessu, að geta skrifað heilar skáldsögur, en þaö hafðist
að lokum.“
Verlístjórinn glotti við tönn
Þegar maður heyrir þessa sögu þá fer maður betur að
skilja innlifunina í lýsingum Stefáns Mána á tilbreytingar-
leysi sjávarþorpsins í Hótel Kalifomía sem kom út í fyrra
og hrollvekjandi lýsingar hans á leiðinlegum störfum sem
er að finna í Israel.
„Ég byrjaði að vinna i fiski þegar var 12 ára og var um
leið umboðsmaður DV í Ólafsvik og bar út blöðin í öllu
plássinu. Frá þeim tíma hef ég alltaf unnið. Þegar ég horfi
til baka er þetta stórt gallerí af reynslu og undarlegum per-
sónum sem ég hef kynnst."
Stefán Máni segist þannig vera algerlega sjálfmenntaður
og segist ekki hafa haft tök á því að sækja sér menntun eða
setjast á skólabekk til þess að skrifa bækur.
Skáld hafa ort um „sinn fæðingarhrepp" og löngunina
til þess að sigra hann. Stefán segir að þegar hann var að
alast upp í Ólafsvík hafi ekki vottað fyrir neinu sem kall-
ast gæti menning eða hvetjandi umhverfi en hinn verðandi
rithöfundur var einfari sem sótti í gönguferðir út fyrir
þorpið á vit náttúrunnar. Hann segist hafa lesið stjómlaust
sem barn en hætt því á unglingsárum og ekki litið í bók
aftur fyrr en um tvitugt þegar löngunin til að skrifa fór að
láta á sér kræla. Hann segist ekki hafa neinn áhuga á að
sigra sinn fæðingarhrepp heldur hafa tekist á við sjálfan
sig en hvemig var honum tekið í plássinu?
„Ég þótti alltaf undarlegur og fékk snemma á tilfinning-
una að ég tilheyrði ekki samfélaginu og ég held að enginn
hafi haft trú á mér þegar ég fór. Verkstjórinn í frystihús-
inu glotti þegar ég sagði upp og fór suður en í dag finnst
mönnum þetta jákvætt.“
Alltaf utangátta
- Allar skáldsögur era sjálfsævisögur að einhverju leyti.
Víða í bókum Stefáns glittir í óhamingjusama æsku. Var
það svo?
„Æska mín var innantóm og stefnulaus. Ég fann sjálfan
mig svo seint. Mér fannst aldrei gaman í skóla en var ekk-
ert í íþróttum eða félagslífi og stelpumar litu ekki við mér.
Maður kemur ekki úr framköllun fyrr en svona um 25 ára
aldurinn. Þá byrjar lífið. Fram að því er maður bara í hylk-
inu.
Mér finnst þetta ennþá. Mér finnst ekki eins og ég sé
kominn heim þótt ég sé hluti af bókmenntaheiminum. Þar
eru greinilega nettir fordómar í gangi því ég er ómenntað-
ur og utan af landi svo það hefur í rauninni ekkert breyst.
Þetta er alltaf barátta en mér líður betur en áður.“
Bukowsld og Biblían
Rithöfundar eru alltaf spurðir um fyrirmyndir í viðtöl-
um eins og þessu en að þessu sinni fer sú spurning út í við-
ræður þar sem Charles Bukowski, Knut Hamsun og fleiri
eru nefndir en Stefán lendir í því að fyrirmyndir hans séu
bókmenntimar sjálfar og segist reyndar helst lesa Bibliuna
þegar hann er að leita að innblæstri og telur hana magnað
bókmenntaverk frekar en trúarrit.
„Biblían er bók bókanna og þar finnur þú gríðarlegt safn
persóna, tilsvara og dramatík sem gefur mikinn innblást-
ur. Jesús á geggjaðar setningar í þessari bók,“ segir hann.
Helvíti liart
- Þegar litið er yfir bókmenntasöguna þá sjást víða klas-
ar af listamönnum sem loða saman og virðast fá innblást-
ur hver af öðrum og verða að gróðrarstíum listhreyfinga
eða öflugum klíkum hver í sinum heimi. Hverja skyldi
Stefán umgangast til þess að fá innblástur?
„Það er engin klíka í kringum mig. Ég á marga ágæta
kunningja í hópi rithöfunda og besti vinur minn er rithöf-
undur en það er engin elíta eða klíka sem ég tilheyri. Við
hittumst ekki á Gráa kettinum til að slá á bakið hver á öðr-
um. Ég sakna þess ekki því ég held að það sé mjög vont að
vera með bloggaragengi í kringum sig þar sem menn
spegla sig hver í öðrum. Það er tímasóun og vitleysa.
Ég tala um það sem ég er að gera við útgefanda og rit-
stjóra. Það er ekkert mark takandi á vinum og kunningj-
um og tala ekki um verk mín við hvem sem er. Ég kæri
mig ekkert um það.
Ég er bara að reyna að skapa mér tilveru og hef aldrei
fengið krónu í styrk eða starfslaun sem mér finnst hel-
víti hart.“ -PÁÁ