Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2003, Blaðsíða 30

30
H g ( cj ct rblci c) J3V LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 2003
Sálgreinin
á söguöld
Morkinskinna er þekkt nafn úr bókmennta-
söqu íslands þrátt fqrir að uerkið hafi lítið
uerið rannsakað. Ármann Jakobsson ver um
næstu helqi doktorsritqerð sína um Morkin-
skinnu en ritqerðin kom nqverið út hjá Há-
skólaútqáfunni undir nafninu Staður ínqj-
um heimi. Helqarblað DV ræddi við Ármann
um heim Morkinskínnu, frásaqnir hennar af
nútímalequm þunqlqndislækninqum oq
stöðu íslenskra fræða.
Morkinskinna hefur verið hálfgert olnbogabarn
þegar kemur að rannsóknum á íslenskum miðalda-
bókmenntum. Ármann segir að ástæðan fyrir þvi
að hann valdi hana sem viðfangsefni í doktorsrit-
gerð hafi verið sú að fræðimenn hafi alltaf áhuga á
því sem ekki hefur verið rannsakað. „Þess vegna
hafa glataðar sögur stundum freistað fræðimanna
meira en þær sem hafa varðveist," segir Ármann,
„í tilviki Morkinskinnu sá ég að margt var ósagt
um verkið og sumt hafði alls ekki verið fjallað um.“
Ekki hefur allt sem fræðimenn hafa sagt um
Morkinskinnu verið fallegt. Ármann segir að það
eigi sér rætur í sögulegum mælikvarða sem lagður
var á bókmenntir á 19. öld og fram á miðja 20. öld-
ina. „Menn voru stöðugt að taka sundur bókmennt-
irnar og leita upprunalegs kjarna þeirra," segir Ár-
mann. „Þá var nánast litið á sögulegar og oft ævin-
týralegar viðbætur við verkin sem galla. Fornald-
arsögur voru samkvæmt þessu lakari bókmenntir
en Islendinga sögur. Morkinskinna var af þessum
sökum einnig álitin lakari en margar konungasög-
ur því mikið er af þjóðsagnakenndum og ævintýra-
legum sögum í sögunni sem ekki voru beinn fróð-
leikur heldur miklu heldur skemmtun. Auk þess
var Snorri Sturluson hafinn upp til skýjanna á
kostnað annarra."
Einu sinni grænjaxl
„Enginn veit fyrir hvern Morkinskinna var skrif-
uð,“ segir Ármann. „Höfundur er ekki nafngreind-
ur og engar sérstakar vísbendingar er að finna um
hver hann er. Að öllum likindum hefur hann verið
íslendingur því hann hefur meiri áhuga en allir
aðrir, að Snorra meðtöldum, á íslendingum. Hann
hefur örugglega haft kynni af hirðlífi; það sést á
áhuga hans á hirðsiðum og hlutskipti hirðmanns-
ins. Við vitum að hann er skáld þar sem sagan er
sjálf heimild um höfundarverk hans. Ekki er úti-
lokað að hann tengist dróttkvæðaskáldskap en
hann hafði mikinn áhuga á honum."
Ármann fjallar í bók sinni mikið um þjóðerni Is-
lendingsins í Morkinskinnu. „íslenskt þjóðerni er
mikið atriði í Morkinskinnu. Þótt sagan sé að
grundvelli saga konunga þá sér höfundur ástæðu
til að hafa með þætti af íslendingum, til dæmis af
Auðuni vestfirska og Hreiðari heimska. Hann hef-
ur mikinn áhuga á að lýsa því hvernig er að vera
íslenskur hirðmaður í Noregi og hvernig samskipti
hirðmanna og konunga eru. Án þess að vera áróð-
ursrit lítur höfundur Morkinskinnu jákvæðum
augum á þjónustu við Noregskonung. I sögunni
sést líka að litið var niður á íslendinga í Noregi;
þeir voru uppnefndir en oft gerðust konungarnir
sjálfir málsvarar íslendinganna. Samt sem áður er
höfundur gagnrýninn á íslendinga: hann sýnir
hvernig þeir koma fyrir hirðina „heimskir": þeir
kunna sig ekki, eru ókunnugir og framandi, falla
ekki í kramið. Annars vegar eru íslensku grænjaxl-
arnir og hins vegar eru það hinir reyndu íslensku
hirðmenn sem voru mjög í hávegum hafðir og nutu
mikillar virðingar, jafnvel meiri virðingar en þeir
sem voru norskir þegnar. Ekki er ólíklegt að höf-
undur Morkinskinnu hafi einhvern tíma staðið í
sporum beggja; verið lítils metinn grænjaxl sem
þurfti að vinna sig í álit og hinn virti hirðmaður."
„Það er mjög merkilegt að sagan sýnir dæini frá 12. öld um aðferðir sem niinna mjög á aðferðir Sigmunds
Freud og sálgreina nútímans. í Morkinskinnu er sagt frá fvari Ingimundarsyni sem verður fyrir „ógleði" eða
þunglyndi vegna konu. Atburðirnir sem leiddu til þunglyndis ívars eru ekki aðalatriðið heldur ástarsorgin sjálf
og lækning hennar. Konungur reynir sjálfur að komast að böli fvars og ráða á því bót,“ segir Ármann Jakobs-
son sem um næstu helgi ver doktorsritgerð sína uni Morkinskinnu við Háskóla íslands.
DV-mynd E.Ól
Dálítíð sjálfhverf
„Eitt af sérkennum Morkinskinnu eru þættirn-
ir,“ segir Ármann. „Morkinskinna er full af frá-
sögnum sem mynda sjálfstæðar einingar innan
stærri heilda. Menn töldu áður fyrr að þetta væru
seinni tíma innskot og viðbætur sem ættu þar ekki
heima. Byggingin féll ekki að þeim hugmyndum
sem margir fræðimenn höfðu um slíkar frásagnir.
Það má segja að Morkinskinna sé rammasaga,
söguheild utan um margar smáar sögur án þess þó
að vera smásagnasafn því flestir þættirnir hafa
mikið gildi fyrir heildina og varpa nýju ljósi á per-
sónur og viðburði. Sérkennilegast er þegar í sögun-
um eru sagðar sögur og eftirminnileg er frásögn af
sögufróðum íslendingi sem tekur að sér að segja
sögu á skemmtun hjá konungi én veit ekki hvemig
honum mun líka sagan. Þessi skemmtilega saga
hafði verið sögð fyrr í Morkinskinnu þegar lýst var
æskuárum Haralds harðráða. Þannig má segja að
Morkinskinna sér dálítið sjálfhverf: höfundur
Morkinskinnu lætur persónu í sögunni segja sögu
sem höfundurinn hefur sjálfur ritað fyrr í verk-
inu.“
Morkinskinna og Sigmund Freud
Ármann segir að höfundur Morkinskinnu hafi
haft einstakan áhuga á sálfræði. „Það er mjög
merkilegt að sagan sýnir dæmi frá 12. öld um að-
ferðir sem minna mjög á aðferðir Sigmunds Freud
og sálgreina nútímans. I Morkinskinnu er sagt frá
ívari Ingimundarsyni sem verður fyrir „ógleði" eða
þunglyndi vegna konu. Atburðirnir sem leiddu til
þunglyndis ívars eru ekki aðalatriðið heldur ástar-
sorgin sjálf og lækning hennar. Konungur reynir
sjálfur að komast að böli ívars og ráða á því bót.
ívar þiggur hvorki gull, gersemar né embætti og
vegtyllur en tekur lokatilboði konungs sem felst í
því að bjóða honum að ræða um konuna sem fór frá
honum. Með því geti hann talað sig frá sorginni.
Þetta er ekki ósvipað því sem við sjáum í Sopranos
og öðrum nútímasögum um sálgreiningu. Vart þarf
að taka fram að þetta dugar: ívar læknaðist af
þimglyndi sínu.
Þessi frásögn er um margt mjög nútímaleg og
sýnir að margt sem við teljum nýtt er það ekki
endilega. Um leið veitir þetta þeim sem skoða vilja
miðaldabókmenntir á sálfræðilegan hátt byr undir