Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2003, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 2003
Helgarblað________________________________________________________________________________________________P'V
Martha með Hemingway sem hún var glft nokkur ár. Hún var of sjálfstæð til að tolla í hjónabandi og
Hemingway kvartaði sáran undan því að hún væri aldrei heima.
Kona í stríði
Martha Gellhom sagði eitt sinn að takmark sitt í lífinu væri að
ferðast um allt, sjá allt og skrifa um það. Hún var rithöfundur og
blaðamaður og sögð vera besti strfðsfréttaritari 20. aldar. Hún
var þriðja eiginkona Emests Hemingways og sú eina af konum
hans sem yfirgaf hann.
Martha Gellhom ólst upp 1 St. Louis. Faðir hennar
var virtur læknir og móðir hennar var náin vinkona
Eleanor Roosevelt og Eleanor kom alla tíð fram við
Mörthu eins og dóttur sína. Ein af uppeldisaðferðum
foreldranna var að banna Mörthu og þremur bræðr-
um hennar að slúðra og tala um peninga. Það átti ein-
ungis að ræða staðreyndir og ef ágreiningur kom upp
var leitað í alfræðibækur.
Árið 1929, þegar Martha var tuttugu og eins árs,
ákvað hún að verða fréttaritari. Hún fLutti til Parísar
þar sem hún hitti fyrsta eiginmann sinn, Bertrand de
Jouvenel, sem var ritstjóri vinstrisinnaðs blaðs. Hann
var giftur þegar þau hittust. „Hann gekk út af heimili
sínu og fylgdi mér,“ sagði hún seinna. Þegar hún
sneri aftur til Bandaríkjanna árið 1934 voru þau skil-
in.
Martha ferðaðist um Bandaríkin og kynnti sér öm-
urleg kjör fátæks fólks á kreppuárunum. Hún skrifaði
greinar um þau mál og síðan bókina The Trouble I’ve
Seen. Rithöfundurinn H.G. Wells útvegaði Mörthu út-
gefanda að þeirri bók og skrifaði formála að henni.
Bókin fékk frábæra dóma og færði Mörthu mikla
frægð. Sagt er að Wells og Martha hafi verið elskend-
Gullkorn vikunnar
Úr Ilíonskviðu Hómers
- þýöing Sveinbjarnar Egilssonar
Svo sem vöxtulegur viðsmjörsviðarkvlstur, sá
er maður klekur upp á afvlknum stað, þar
sem gnógt vatn vellur upp, verður fagur og
blómlegur, því vindar úr öllum áttum blása
um hann, svo hann verður prúðbúinn af
hvítu blómi; en þá kemur voveiflega stormur
með miklu hreti, sviptlr honum upp úr hol-
unni og slœr flötum á jörðina: svo var hinn
spjótfimi Evforbus Panþóusson, sá er Menel-
ás Atrelfsson drap og vlldl síðan fletta vopn-
um. Svo sem fjallaljón, það er treystir afli
sínu, þrífur besta uxann úr hjörðinni, þar sem
hún er á beit, leggur að honum hlnar sterku
tennur sínar og hálsbrýtur hann fyrst, rífur
hann svo í sundur og hvomar í sig blóðið og
öll innyflin; en hundar og hjarðmenn, sem í
kringum það eru, standa langt frá, og ýlfra
mjög og hljóða, en þora ekki að ganga
mótl IJónlnu, því bleikur ótti grípur þá mjög:
svo hafðl engi Trójumanna þor til að ganga
mótl hinum frœga Menelásl.
ur en þegar sonur Wells vildi segja frá sambandi
þeirra í ævisögu föður síns hótaði Martha honum lög-
sókn.
Örlagarík kynni
Martha var 28 ára þegar hún kynntist Emest Hem-
ingway sem hvatti hana til að koma með sér til Spán-
ar þar sem hann ætlaði að vinna sem fréttaritari i
borgarastríðinu. Martha slóst í fór með honum og
skrifaði áhrifamiklar og persónulegar greinar um
borgarastríðið.
Hemingay og Martha urðu ástfangin en Hem-
ingway var kvæntur og átti tvo syni með konu sinni.
Eiginkona hans, Pauline, komst að ástarsambandinu
þegar hún fann mynd af Mörtu í farangri Heming-
ways eftir komu hans frá Spáni. Hemingway vildi
skilnað sem Pauline neitaði honum um í þrjú ár. Loks
lét hún undan. Hún giftist ekki aftur og var fúil
beiskju. Eitt sinn þegar vinir hennar ræddu um Spán
sagði hún: „Spánn! Talið ekki við mig um Spán. Stríð-
ið þar kostaði mig manninn sem ég elskaði."
Pauline lést árið 1951, 56 ára gömul. „Ég elskaði
hana ákaflega í mörg ár,“ sagði Hemingway. Hann
sagðist hafa verið fifl að yflrgefa hana og syni þeirra
til að giftast Mörtu. Undir lok ævinnar sagði hann
Pauline hafa verið bestu eiginkonu sina.
Martha Gellhom var falleg kona, stálgreind, sjálf-
stæð og örlát. Hún var í upphafí mjög ástfangin af
Hemingway sem bjó yfir miklum persónutöffum og
gat verið allra manna skemmtilegastur. Hemingway
dáði hana að því er virtist takmarkalaust og tileink-
aði henni skáldsöguna Hverjum klukkan glymur. En
fljótlega tóku að koma brestir í sambandið. Hem-
ingway vildi að hún væri heima, ekki á ferðalögum,
og ætlaðist til að hún sinnti honum. Martha saknaði
Hemingways þegar þau vom aðskilin en þegar þau
vom saman fann hún of marga galla í fari hans. Hann
baðaði sig sjaldan. Hann drakk of mikið. Hann tók
ekki til eftir sig. Hann sagði ýktar hetjusögur af sjálf-
um sér.
Ekki sköpuð fyrir hjónaband
Vinir Mörthu lýstu henni sem yfirþyrmandi konu.
Það var ekki að ástæðulausu sem Hemingway kallaði
hana „Prússann". Hann sagði líka að engu skipti
hvað hann gerði fyrir hana, hún myndi aldrei kunna
að meta það. Móðir Mörthu, sem átti afar gott sam-
band við Hemingway, sagði hjónunum á brúðkaups-
degi þeirra árið 1940 að Martha hefði ekkert að gera í
hjónaband.
Martha lýsti sjálfri sér sem venjulegri eiginkonu
óvenjulegs manns. En hún var óvenjuleg kona og þess
vegna hentaði hún ekki Hemingway sem vildi ganga
að sínum konum vísum. Martha var á stöðugum
ferðalögum á stríðsárunum sem fréttaritari og Hem-
ingway sakaði hana um að vera eigingjama og of
metnaðargjama. Á þesum tíma skrifaði hún meðal
annars áhrifamikla fréttaskýringu um heimsókn sína
í Dachau í maímánuði 1945, daginn sem Þjóðverjar
gáfust upp. Hún skrifaði um tilraunir á föngum og um
pyntingaklefana og sagði að nokkrir fangar hefðu
hreinlega dáið úr gleði þegar þeir vom frelsaðir.
Martha yfirgaf Hemingway eftir sjö ára samband.
Hann skrifaði vini sínum og sagði að mestu mistök
sín í lífinu hefðu verið að giftast henni. „Ég skil ekki
hvað ffægðin gerir fólki,“ sagði Martha seinna á æv-
inni. „Emest var skemmtilegur. Svo hætti hann að
vera þaö.“
Vitni að styrjöldum
Hún giftist í þriðja sinn fyrrverandi ritstjóra
Times, Tom Matthews. Hjónabandinu lauk með skiln-
aði. Hún hafði ættleitt lítinn ítalskan dreng, Sandy, en
þegar hann eltist og þroskaðist missti hún áhuga á
honum og varð afar gagnrýninn á hann. Hún viður-
kenndi um leið að hún hefði aldrei búið honum raun-
veruíegt heimili.
Hún hafði metnað sem skáldsagnahöfundur og
skrifaði skáldsögur en þær bækur hennar sem em í
mestum metum fjalla um reynslu hennar sem stríðs-
fréttaritari, eins og The Face of War og The View
ffom the Ground. Martha átti sextíu ára feril sem
stríðsfféttaritari. Hún einbeitti sér að því að lýsa ör-
lögum saklausra borgara og áhrifum stríðs á þá. Hún
fór til Saigon árið 1966 og var einn af fáum fféttarit-
urum sem hleypti svo illu blóði í bandarískan herinn
að henni var neitað um endumýjaða vegabréfsáritun
til Vietnam. Á áttræðisaldri var hún í Nicaragua og
E1 Salvador og skrifaði gegn utanríkisstefnu Reagan
stjómarinnar. En þegar borgarastyrjöld braust út í
Bosníu sagðist hún vera orðin of gömul til að fara
þangað.
Þoldi ekki fólk
Með árunum varð vart áberandi andúðar hennar á
fólki. Hemingway hafði eitt sinn sagt, og það réttilega:
„Martha elskar mannkynið en þolir ekki fólk.“ Hún
vildi ekki komast of nærri neinum, ekki einu sinni
þeim sem hún sagðist elska. Vinir hennar sögðu hana
erfiða og fulla af innri reiði en um leið afar fyndna
konu. Hún var önug í viðtölum og átti til að segja
hluti á borð við: „Þetta viðtal er svo leiðinlegt að ég
held að það sé að líða yfir mig.“
Hún lést árið 1998, 89 ára gömul, södd lífdaga.
Alæta á bækur
Télma Tómasson segir frá uppáhaldsbókum sínum.
„Almennt má segja að ég sé alæta á bækur og er al-
veg ferleg með það að þurfa alltaf að klára hverja þá
sem ég byrja á, jafhvel hundvondar skræður, sem er
auðvitað alger tímasóun þar sem takmarkaður tími
gefst til lesturs. Ég afgreiði reyfara eins og skyndimat,
er mett í fimm mínútur en langar svo í eitthvað holl-
ara. Ég á mér enga eina aðalbók sem ég les aftur og aft-
ur og reyndar kemur það afar sjaldan fyrir að ég lesi
bækur tvisvar, nema þá ef til vill íslendingasögumar
sem maður las á sínum yngri árum (og skildi ekkert í).
Að vísu les ég stóru hundabók Fjölva spjaldanna á milli
í hvert sinn sem ég kemst í hana, en hún er ófáanleg og
auglýsi ég hér með eftir eintaki ef einhver vill losna við
það fyrir lítið fé. En þetta var útúrdúr.
Af íslenskum höfundum held ég mikið upp á Bjöm
Th. Bjömsson og era Falsarinn og Haustskip á með-
al minna uppáhaldsbóka. Örlagasögur íslendinga,
settar í sögulegt samhengi, hugnast mér alveg
sérstaklega. Af einstökum erlendum höfundum
hef ég mikið dálæti á Ian McEwan, en sögur
hans fjalla alla jafna um atburði (stundum
ómerkilega) sem bylta lífi persónanna.
McEwan skrifar af miklu innsæi, er
stundum kaldlyndur og hæðinn en
hlýr og skilningsríkur inn á milli.
Eldri bækur eftir hans, eins og The
Child in Time og The Cement Gar-
den, finnst mér hrárri og á margan
hátt betri en þær sem síðar koma. Reyndar er þó einn
eftirminnilegasti fyrsti kafli sem ég hef lesið í bókinni
Enduring Love sem gefin var út fyrir þremur eða fjór-
um árum.
Talsvert af mínum takmarkaða afgangstíma hefur
farið i lestur bóka sem tengjast Miðausturlöndum á ein-
hvem hátt, skáldsögur, heimildarrit og fleira. Palace
Walk er trílógia eftir Naguib Nahfouz og flallar um líf-
ið í Kaíró um miðja 20. öld - einstök frásögn um mis-
jafha stöðu kynja og þjóðfélagsstétta í Egyptalandi á
umbyltingartímum. Önnur mögnuð bók er Behind the
Veil sem segir frá lífi kvenna í ýmsum múslímskum
löndum. Þar kemur í ljós hversu ólíku lífi þær lifa og
fer allt eftir túlkun á kennisetningum íslams. Sú þriðja
sem kemur upp í hugann er Gaddafi: The Desert
Mystic, eftir George Tremlett - nokkum veginn
hlutlaus umfiöllun um umdeildan mann. Þessi
klassabók er ófáanleg en mér áskotnaðist hún
nýverið þegar jólasveinninn kom í heimsókn.
Ekki get ég sleppt því að nefna bamabækur
sem ég les í haugum með syni mínum, einkum
á kvöldin. Það em tveir höfundar sem við fáum
aldrei nóg af, annars vegar Roald Dahl og hins
vegar Kristín Helga Gunnarsdóttir. Báðir höfundar
fá okkur til að hlæja óstjómlega, sem er dásam-
legt rétt fyrir svefninn. Hvað er betra en að
hverfa inn í draumaheiminn með bros á vör?“
Dásamleg
illkvittni
Ævi og ástir kvendjöfuls
eftir Fay Weldon
Ein þekktasta bók
Fay Weldon kom út í
íslenskri þýðingu
árið 1985. Ef þið hafið
ekki lesið hana þá
skuluð þið gera það
núna og ef þið hafið
lesið hana áður lesið hana þá aftur.
Þetta er bók sem bjargar helginni.
Dásamlega illkvittin, skemmtileg og
grimm saga um eitt eftirlætisefni
Weldon: viðbrögð eiginkonu þegar
maður hennar yfirgefur hana vegna
annarrar konu.
Vinátta verður ekki keypt
nema með vináttu. Maður
getur haft áhrif á aðra en
hann getur áldrei unnið
hjarta þeirra nema með
því að gefa þeim sitt.
RHBJM
asviíttórtR
>
Thomas Wilson
Bókalisti Eymundssonar
Allar bækur
1. Bókin um bjórinn. Roqer Protz
2. Dauðarócir. Arnaldur Indriðason
3. Rétt matreiðsla fyrir þinn
blóðflokk. Peter D'Adamo
4. Grafarþögn. Arnaldur Indriðason
5. Geitungurinn 1. Árni irafarþ'.*qr
*
Árnason og Halldór Bald- ursson
6. Leiðin að bættri líðan.
Halldóra Siqurdórsdóttir
7. Gerðu það bara! Guðrún G.
Berqmann
8. Jafnvægi í gegnum orku-
stöðvarnar. Guðjón Berqmann
9. Leggðu rækt við sjálfan þig.
Anna Valdimarsdóttir
10. Náðargáfa Gabríels.
Hanif Kureishi
Skáldverk
1. Dauðarósir. Arnaldur Indriða-
son
2. Grafarþögn. Arnaldur Indriða-
son
3. Náðargáfa Gabríels.
Hanif Kureishi
4. Napoleonsskjölin.
Arnaldur Indriðason
5. Hringadróttinssaga. J.R.R.
Tolkien
6. Kaldaljós. Viqdís Grímsdóttir
7. Dagbók Bridget Jones.
Helen Fieldinq
8. Don Kíkóti 1.
Miquel de Cervantes
9. Hobbitinn. J.R.R, Tolkien
10. Egils saga m/skyringum
Barnabækur
1. Geitungurinn 1. Árni Árnason
oq Halldór Baldursson
2. Þrautabók Gralia gorms.
Berqljót Arnalds
3. Hreinn og sjóræningjarnir.
Jón Sveinbjörn Jónsson
4. Geitungurinn 3.
Árni Árnason og Halldór Baldurs-
son
5. Einhyrningurinn minn
- Galdurinn. Linda Chapman
Metsölulisti Eymundssonar 15.-21. janúar