Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.2003, Qupperneq 20

20
H e Igct rb lct3 X>‘Vr LAUGARDAGU R 15. FEBRÚAR 2003
„ísland er magnaðasta land í heimi hvað varðar mótsagnir. Það er til dæinis mjög gott að sofa í ísköldu lierbergi til að finna hitann undir sænginni. Andstæðurnar
hérna eru magnaðar og þá er ég ekki að tala um gamla eldinn og ísinn heldur allar öfgarnar okkar. Öllu ægir sanian þannig að íslenska þjóðarsálin er kannski líkust
vel útilátnum þorrabakka. Ég get alveg ímyndað mér að á þessum geðdeyfðarlyfjunuin verði allt í soft-fókus: Æ fleiri íslendingar meika einfaldlega ekki að búa á ís-
landi,“ segir Haraldur Jónsson.
Það er ekkert
sorglggra en
lampabuðir
Haraldur Jónsson er myndlistarmaður,
rithöfundur oq nú síðast ki/ikmqndaleikari.
Fyrir skömmu opnaði hann ígalleríi8 sýn-
inqu sem qæti haft yfirskriftina Myrkfælni
en gerir það ekki. íi/iðtali við Helqarblað
DVræðir Haraldur um upplýsinqahylinn,
myrkrið inni ímanneskjunni oq hlutverkið í
Nóa albínóa
Hvemig fæddist þessi sýning?
„Ég hef mikið hugsað um myrkrið og líkamlegar til-
fmningar í verkum mínum: myrkur og ljós, þögn og ein-
angrun. Kannski mætti kalla þetta sállíkamiega list. Ég
tók fyrstu myndina í Austurríki um páskana 2000. Ein
mynd varð að tveimur og svo koll af kolli. Þannig varð
þessi sería til; sería um ofgnótt og flæði en það hefur ver-
ið mér mjög hugleikið í verkum mínum; þetta streymi,
þessi síbylja. Við erum í raun gegnsósa af upplýsingum:
við erum filter sem líður í gegnum lífið eða þá að lífið líð-
ur í gegnum filterinn.“
Þú ert fæddur 1961 og frá því þú varst táningur hefur
síbyljan aukist stig af stigi.
„Já, umhverfið hefúr gjörbreyst síðan þá. Þá var bara
eitt kaffihús, Kaflfi Mokka. Svo kom Nýja kökuhúsið og
það var algjör bylting. Eftir því sem tíminn líöur kemur
alltaf betur og betur í ljós hvað þessi hylur af upplýsing-
um er djúpur inni í manni. Maður heldur stundum að
upplýsingamar sogist niður og skolist í gegn en þær
verða oftar en ekki bara hluti af blóðrásinni, hluti af
hugsuninni. Maður er blindfullur af þessu. í stað þess að
einbeita sér að einu í einu svissar maður síðan á milli
áreita: maður les, horfir og hlustar, stundum allt á sama
tíma. Það er auðvitað skrýtið að skilgreina verkin sín
með orðum, ekki ósvipað og vera skurðlæknirinn og
sjúklingurinn í senn. En mér finnst verkin á þessari sýn-
ingu einkennast af vissu raunsæi: ég tek á ofgnóttinni og
offramboðinu sem í þessu tilfelli birtist í lömpum og
endalausri melankólíu. Ég held að það sé ekkert sorg-
legra en lampabúðir. Þangað leitar fólk til að lýsa veröld-
ina upp til að það sjái sjálft sig og aðra og svo það rati á
milli herbergja. Það er eitthvað rosalega sorglegt við
þetta.“
En allar þessar myndir af ljósabúðum, hefurðu ekki
verið litinn homauga af búðareigendum?
„Ég tek myndimar ekki inni í búðunum heldur inn
um gluggann; frá sjónarhomi litlu stúlkunnar með eld-
spýtumar."
Sjónarhom litlu stúlkunnar með eldspýtumar
Birta myndanna sem hanga á veggjum gallerísins eiga
síðan andstæður sínar í skúlptúrunum sem em á gólfmu
og nefhast Svarthol fyrir heimili.
„Þegar ég byrjaöi að vinna í myndunum komu svart-
holin eiginlega sjálfkrafa inn í myndina, þá fæddust þau.
Mér finnst líka mikilvægt að hafa umhverfi um myndim-
ar og langaði að koma svona uppsöfnuðu myrkri á fram-
færi, einu fyrir bam og tveimur fyrir fullorðna.“
Þú vinnur mikiö með líkamlegt áreiti. Þú hefúr reynt
að framkalla svima hjá fólki, vakið hjá því myrkfælni og
ofgnóttin og síbyljan veldur því að manni verður stund-
um ómótt. Af hverju leitar þetta svona á þig?
„Þetta er einfaldlega mín upplifun af samtímanum og
ég vil endilega deila þessari reynslu með sem flestum.
Þetta leitar ekki á mig sem einhver hugmynd eða tilfinn-
ing heldur er þetta ástand. Þessi sýning er líka frekar ró-
leg þannig.“
Þú hefur dvalið mikið erlendis. Er einhver munur á sí-
byljunni milli landa?
„Kannski helst áferðin á henni, mismunandi gróft yfir-
borðið eftir því hvar maður er. Minnst er síbyljan senni-
lega í Finnlandi, ríki hinnar fullkomnu melankóliu.“
Kannski létt róinantískt
Einhvem tíma þegar þú sýndir í Nýlistasafninu var
það hluti af sýningunni að þú tókst hitann af húsinu, þú
reyndir að kalla fram svima með blóðmyndum í i8 þegar
þú varst með sýningu hér síðast og nú berðu myrkrið inn
í húsið, öfugt við Bakkabræður sem reyndu að að bera
sólarljósið inn. En alveg eins og þú reynir að hafa áhrif
á skynjun og líðan áhorfandans hlýtur umhverfið að hafa
mikil áhrif á þig.
„Já. Ég er einmitt að vinna í húsnæði Myndhöggvara-
félagsins núna og þar er mjög kalt og það virkar mjög
örvandi. En það era margar leiðir til að kalla fram lík-
amleg viðbrögð hjá áhorfendum. í blóðmyndunum í i8
var eins og horft væri inn í æð. Eldrauðum slædsmynd-
um var varpaö eftir endilöngu galleríinu og áhorfandinn
roðnaði þegar geislinn snerti andlitið. Þaö er alveg
spuming hvort þetta er ekki létt rómantískt. Einhver
tengdi þá sýningu reyndar við David Lynch. Er hann
rómantíker? Rómantíkeramir vora vissulega mikið fyrir
alls kyns tegundir af myrkri og dularfullar kenndir."
Á sama tíma og við höfum orðið ofurseld síbyljunni og
birtunni hefur myrkrið orðið fjarverandi í lífi okkar.
„Það er mjög merkilegt að það er hvergi hægt að sjá al-
myrkvann lengur héma innan borgarmarkanna. Það er
sama þótt maður loki sig inni á klósetti, þaö smýgur
alltaf eitthvert Ijós meðfram dyrakörmunum. Mér finnst
mikilvægt að myndlist veiti manni afgerandi upplifun,
lífsreynslu; hún á að gefa manni möguleika á að horfast
í augu við eitthvað sem skiptir máli. Það kom þýsk stelpa
á sýninguna um daginn og hún kíkti ofan i eitt svart-
holið. Allt í einu sagði hún grafalvarleg að þegar maöur
horfir lengi í auga myrkursins tekur myrkrið að horfa á
móti manni. Ég held hún hafi verið að vitna í Nietzsche
eða einhvem frænda hans. Það má einmitt segja að hug-
myndin á bak við svartholin hafi meðal annars verið að
myrkrið inni í manni og myrkrið fýrir utan mættust.
Það er nokkuð Ijóst að myrkrið hefúr alltaf fylgt okk-
ur íslendingum eins og skugginn. Myrkrið og þögnin.
Torfbæimir vora dimmir og drukku í sig hljóð; þaö er
eins og að koma inn í hátækni-hljóðver aö koma inn í
torfbæi og það tengist líka svartholunum."
Dempuð lýsing á augnh\ítu
Nú segja fréttir okkur að alla vega fimmtungur ís-
lensku þjóðarinnar sé á geðdeyfðarlyfjum þannig að
myrkrið er ekki síður mikið inni í fólki en utan þess.
„Já, hún verður alltaf dempaðri lýsingin á augnhvít-
unni. Mér þótti stórmerkilegt að lesa um geðdeyfðarlyfja-
notkun íslendinga. Þá hugsaöi ég með mér hvort ég lifði
í rómantískri blekkingu og botnlausri afneitun. ísland er
magnaðasta land í heimi hvað varðar mótsagnir. Það er
til dæmis mjög gott að sofa í ísköldu herbergi til að finna
hitann undir sænginni. Andstæðumar héma era magn-
aðar og þá er ég ekki að tala um gamla eldinn og ísinn
heldur allar öfgamar okkar. Öllu ægir saman þannig að
íslenska þjóðarsálin er kannski líkust vel útilátnum
þorrabakka. Ég get alveg ímyndað mér að á þessum geð-
deyfðarlyfjum verði allt í soft-fókus: Æ fleiri íslendingar
meika einfaldlega ekki að búa á íslandi. Innblástur minn
fyrir þessa sýningu er þetta ástand. ísland. Langstærsti
hluti allra ljósa á íslandi era útlend og birta hefur verið
meginviðfangsefni mjög margra íslenskra myndlistar-
manna, allt frá Þórami B. Þorlákssyni til Georgs Guðna
og Húberts Nóa. En það er hægt að lesa tilveruna í mörg-
um lögum og þannig vinn ég: því meira og margbrotnara
sem viðfangsefhið er því skemmtilegra verður það.
Myndlistarsögulega séð fjallar þessi sýning meðal annars
um birtuna, ekki þessa muskulegu birtu mannlauss
fjallalandslags þar sem maður skynjar löngunina til að
veröa að engu heldur birtuna sem við búum viö á heim-
ilum okkar og við getum gengið að sem vísri alls staðar
í heiminum."
Hin innflutta birta?
„Já, hin innflutta gula birta í stað heiðblárrar birtu
fiallanna."
Berlín, Cannes og óskariim
Þú er myndlistarmaður og rithöfúndur og nú síöast
fréttist af þér í hlutverki í kvikmynd Dags Kára, Nóa
albínóa.
„Já, þar á ég mínar fimmtán mínútur. Hún er víst
búin að taka inn ein sex verðlaun á sömu vikunni og ætli
hún rúlli ekki fleiri hátíðum upp á næstunni. Ég býst við
því að næst sé þaö Berlín, Cannes, og óskarinn."
Er þetta eitthvað sem þig hafði dreymt um?
„Þetta er meira svona vinargreiöi. Maöur gerir allt fyr-
ir vini sína. í gamla daga langaði mig stundum að leika
í bíómynd en svo hætti ég að hugsa um þaö og einbeitti
mér að öðrum verkefnum. Og einn morguninn fékk ég
allt í einu símtalið sem margir leikarar hafa talað um.
Þetta er reyndar lítið hlutverk en samt er í því ákveðinn
hvarfþunktur í verkinu."
Þannig að það er í mörg hom að líta?
„Já, ég get alveg viöurkennt það.“ -sm