Dagblaðið Vísir - DV - 09.04.2003, Blaðsíða 22

22
MIÐVIKUDAGUR 9. APRÍL 2003
DV
Ræktun lýðs og lands
Sveinn Runólfsson iandgræðslustjóri hefur helgað ævistarf sitt ræktun lýðs og lands:
„Aö lesa landið11
LAIMDSMÓT
LEIÐTOGA
SKOLINN
Umsjón
Páll Guðmundsson
Vilmundur Hansen
Brennandl áhugi
Sveinn Runólfsson og Þorsteinn Tómasson skoöa piöntur tii uppgræðslu. Ljóst er þegar Sveinn taf
ar um landgræöslu og ræktunarmál aö þar talar maöur sem hefur bæöi brennandi áhuga og mikla
þekkingu á málefninu. En hverjar skyldu vera helstu áherslur í starfi Landgræösiunnar í dag?
Þegar rennt er í hlaðið í Gunnarsholti á
Rangárvöllum er ljóst að myndarlega er
staðið að rekstri Landgræðslu ríkisins og
ekki tilviljun að Landgræðslan hlaut árið
2000 verölaun sem fyrirmyndarstofnun
ríkisins. Sveinn Runóífsson landgræðslu-
stjóri tekur á móti Páli Guðmundssyni
blaðamanni og það fer ekki á milli mála
við fyrstu kynni að Sveinn er greinilega
umhverfísvænn. Það er því ekki tilviljun
að foráðamenn UMFÍ og Pokasjóðs veittu
Sveini nýlega umhverfisverðlaun ársins
2002. Tilefni heimsóknarinnar er að ræða
við Svein um ástæður viðurkenningarinn-
ar og ævistarfið sem hann hefur helgað
ræktun lands og lýðs, allt frá því að vera
sex ára settur undir stýri á traktor og lát-
inn dreifa fræjum um ógróna jörð.
Lærði snemma að sá
„Jú, það er rétt,“ segir Sveinn, „Páll
Sveinsson. foðurbróður minn og sand-
græðslustjóri, setti mig á traktor vorið
1952 til að herfa niður fræ í sand og síðan
hef ég verið að í hálfa öld. Það má bæta
því við að tveim árum seinna, þegar ég
var þá átta ára og í sveit á Strönd i Með-
allandi, var að byrja vélvæðing í íslensk-
um landbúnaði og ég man að það kom nýr
traktor á bæinn. Nú, þar sem ég var van-
ur var ég vitanlega settur á tratorinn."
Sveinn segir að dvölin á Strönd hafi veriö
einhver allra besti skóli sem hann hafi
verið í. „Þarna kynntist maður fyrri tíma
búskaparháttum, sem mér finnast mjög
verðmætir, og menningu sveitanna og
ógleymanlegu bændafólki."
Umhverfisverölaun 2002
Við hátíölega athöfn í Gunnarsholti nú
nýlega afhentu Björn B. Jónsson, formað-
ur UMFÍ, og Björn Jóhannsson, fram-
kvæmdastjóri Pokasjóðs, Sveini umhverf-
isverðlaunin fyrir árið 2002. Hann er
fyrsti einstaklingurinn sem hlýtur þesssa
viðurkenningu.
Spurður segir Sveinn: „Ég lít á viður-
kenninguna sem viðurkenningu á afar
farsælu starfi ötuls starfsfólks sem ég er
svo lánsamur að fá að starfa með og leiða.
Það eru hér starfsmenn sem hafa unniö
lengur en ég hjá stofnuninni. Ég byggi á
gömlum grunni fyrirrennara minna í
starfi sem börðust við gríðarleg verkefni
og afar skert framlög, miðað við umfang
sandfoksins og gróðureyðingarinnar. Það
er mín gæfa, og ég tel reyndar þjóðarinn-
ar, að Landgræðslan hefur nú á að skipa
harðsnúnu, vel menntuðu, þjálfuðu og
reyndu starfsfólki sem brennur í skinninu
að fá tækifæri til þess að fegra og bæta
landið.“
Þegar gengið er inn í pýramídann, sem
í daglegu tali er nefnd Litla-Hekla, í höfuð-
stöðvum Landgræðslunar tekur maður
strax eftir margs konar kynningarefni og
myndum víða af landinu og ekki síst eftir
stórum teiknimyndum sem Sveinn segir
að skoskur hönnuður hafi unnið. Þar er á
skemmtilegan hátt lýst jarðvegsraski frá
því á dögum landnáms á íslandi. Á einni
myndinni kemur fram að ísland hafi ver-
ið skógi vaxi milli fjalls og fjöru í upphafí
landnáms.
Ég spyr Svein um ástæðu þess að skóg-
ar landsins urðu að láta undan. „Orsakir
þessarar gróðureyðingar, bæði á láglendi
og hálendi, eru margar: samverkandi
áhrif kólnunar loftslags, sem hófst á 12.
öld og stóð nær óslitið til loka 19. aldar,
eldgosa, annarra náttúruhamfara og bú-
setunnar. Hraunflóð og gjóskufall hefur
aftur og aftur eytt gróðri á sögulegum
tíma, kalt veðurfar og búfjárbeit dregið úr
þrótti hans, veikt mótstöðuafl hans gegn
eyðingaröflunum, vatni og vindi, og bú-
fjárbeitin, sem var áður allt árið, seinkaði
eða kom í veg fyrir náttúrulega upp-
græðslu. Eyðing skóganna á fyrstu ár-
hundruðum eftir landnám eru langafdrifa-
ríkustu áhrif búsetunnar hér á landi. Við
megum aldrei gleyma því að við ráðum
sem betur fer ekki við veðurfar né nátt-
úruhamfarir en það er lágmarkskrafa til
þessa allsnægtaþjóðfélags að við sýnum
landinu og auðlindum þess tilhlýðilega
virðingu. Á það finnst mér enn verulega
skorta. Það jákvæða er þó að landið er að
gróa, aðallega vegna hagstæðs tíöarfars og
að nokkru vegna aðgerða íbúa landsinsog
við munum á komandi áratugum og öld-
um endurheimta skóg og kjarrlendi á lág-
lendi landsins, miðað við að við njótum
áfram svipaðra veðurfarsaðstæðna."
Brennandi áhugi - mikil þekking
Ljóst er þegar Sveinn talar um land-
græðslu og ræktunarmál að þar talar
maður sem hefur bæði brennandi áhuga
og mikla þekkingu á málefninu. En hverj-
ar skyldu vera helstu áherslur í starfi
Landgræðslunnar í dag?
„Það er fyrst og fremst að stöðva jarð-
vegsrof og gróðureyðingu, og þá sérstak-
lega í byggðum landsins, en einnig höfum
við þó verið að vinna að landgræðslu í allt
að 500 metra hæð. Miðað við hvað verk-
efnin eru mikil á láglendinu þá höfum við
lagt áherslu á þau svæði, þótt vissulega
bíði einnig ærinn starfi á hálendinu. Eg
tel að landgraeðslustarfið hafi skilað geysi-
legum árangri síðan 1907 þegar formlegt
sandgræöslustarf hófst hér á landi. Þar
ber hæst í mínum huga að þetta starf
bjargaði byggðum eins og Rangárvöllum,
Landsveitinni, Landeyjum, Meðallandi og
ýmsum svæðum í Þingeyjarsýslum því að
þau voru aö eyðast af völdum sandfoks."
Ráðgefandi stofnum
Miklar breytingar hafa átt sér stað í
rekstri Landgræðslunnar á undanförnum
árum. „Þegar ég kom til starfa sem land-
græðslustjóri vorum við tveir háskóla-
menntaðir hjá stofnuninni og ársverk
urðu flest yfir 100 en í dag eru 25 háskóla-
menntaðir starfsmenn og um 60 ársverk."
Sveinn segir að Landgræðslan hafi færst
úr því að vera mikil framkvæmdastofnun
í að vera ráðgefandi, hvetjandi og veita
aðstoð og stýra verkefnum.
Forgangsröðun verkefna
„í forgangsröðun verkefna hjá Land-
græðslunni gerum við greinarmun á þvi
sem við köllum auðnir. Annars vegar eru
það auðnir af náttúrunnar hendi, eins og
t.d. á mínu uppáhaldssvæði, Veiðivötnum,
en náttúrufegurðin þar er næstum því
einstök. Þar eigum við ekki að græða upp
eða hreyfa við umhverfinu nema á einum
stað vegna ferðamennsku því að það er
auðn af náttúrunnar hendi. Aftur á móti
leggjum við áherslu á að græða upp auðn-
ir sem til eru komnar af völdum búsetu
manna. Vigdís Finnbogadóttir forseti rit-
aði eitt sinn: Þó við höfum löngu lært að
skilja fegurð og búsæld, lært að meta feg-
urð nakinna fjalla og úfins hrauns þá er
eitthvað í okkur sem andmælir því að
kalla þær auðnir fagrar sem mannfólkið
skapar sjálft með umstangi sínu. Það er
eitthvað ónotalegt við það landslag.
Þegar fólk talar um að ekki megi hreyfa
við auðnum landsins bendi ég á fullyrð-
ingu þekkts skógfræðings, Þrastar Ey-
steinssonar, að auðnir séu ekki í útrým-
ingarhættu. Það eru þó sannarlega orð að
sönnu.
Okkur íslendingum miðar afskaplega
hægt en þó örugglega í því að endur-
heimta þau landgæði sem við höfum eytt
með búsetu okkar í eflefu aldir. Við meg-
um þó aldrei áfellast forfeður okkar fyrir
að hafa neyðst til að nýta skóg, kjarr og
hrís til margvíslegra nota og beita búpen-
ingi árið um kring til að halda lífi við erf-
iðar aðstæðin-. Þeir vissu ekki betur og
höfðu um ekkert að velja. Við sem byggj-
um landið í dag við allsnægtir höfum enga
slíka afsökun. Landsmenn ganga hins veg-
ar allt of oft ansi glannalega fram í nýt-
ingu auðlinda landsins, t.d. hvað varðar
hrossabeit, sauðfjárbeit á auðnum lands-
ins og sinna ekki sem skyldi endur-
græðslu til að bæta gróðurskaða vegna
fjölþættra mannvirkja."
Sveinn segist hlakka til komandi ára.
„Vonandi fæ ég tækifæri tfl að leiða áfram
fjölbreytt landbótarstarf í þágu lands og
þjóðar. Við erum sífellt að læra af náttúr-
unni sjálfri og á meðan við virðum lögmál
hennar erum við á réttri leið að greiða
skuld okkar við landið. Við sem byggjum
þetta land í dag höfum miklu betri mögu-
leika en fyrri kynslóðir að skila landinu
margfalt betra til afkomenda okkar en við
tókum við því.“
Umhverfisverölaun Pokasjóös og UMFÍ afhent í Gunnarsholti.
Sveinn Runólfsson landgræöslustjóri og eiginkona hans, Oddný Sæmundsdóttir, Siv Friöleifsdóttir
umhverfisráðherra, Björn Jóhannsson, framkvæmdastjóri Pokasjóös, og Björn Jónsson, formaöur
stjórnar UMFÍ.
Einn skíðapassi
Akureyri, Dalvík og Olafsfjörð
www.eyjafjordur.is
Á