Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.2003, Side 23

r
og annarra persóna, sem og um ís-
lenskt samfélag á sextándu öld.
„Það kom mér óneitanlega
nokkuð á óvart,“ segir Ólafur,
„hversu veraldlegur höfðingi Jón
Arason var, jafnframt því að vera
leiðtogi kaþólskra manna í trúmál-
um. Það er enginn vafi á því að Jón
var einlægur trúmaður og var sann-
færður um að hann yrði að berjast
með oddi og eggju gegn því sem
hann taldi vera villutrú lúterskra.
En um leið hafði hann svo ríkra ver-
aldlegra hagsmuna að gæta að öll
hans mál voru íyrr en varði komin í
einn hrærigraut, þar sem blönduð-
ust saman trúarlegir þættir og ver-
aldlegir. Það er til dæmis athygli-
vert að eftir að friður hafði ríkt milli
kaþólskra manna á Norðurlandi og
hinna lútersku á Suðurlandi í mörg
ár, þá verða deilur um eignarhald á
jörðum til þess að í odda skerst á ný
- og þá fer sem fer. Jón taldi sig
órétti beittan og slíkur stórhöfðingi
sem hann var og stórlyndur, þá gat
hann ekki látið bjóða sér það.
Sífellt að uppgötva eitthvað
nýtt
En umframt allt er saga hans
flókin og margbrotin flétta per-
sónulegra málefna, trúarlegra og
veraldlegra og ég var að uppgötva
eitthvað nýtt um Jón næstum fram
á síðasta dgg meðan ég vann að
bókinni. En ítreka þá um leið að Jón
Arason í bókinni minni er auðvitað
skáldsagnapersóna en ekki sagn-
fræðilegur veruleiki."
Ólafi vefst nokkuð tunga um
tönn þegar hann er spurður hvern-
ig manneskja hann ímyndi sér að
hinn sagnfræðilegi Jón Arason hafi
verið.
„Það er erfitt að segja. Ég held þó
að það mest áberandi í fari hans
hafi verið persónutöfrarnir eða öllu
heldur það áhrifavald sem frá hon-
um hefur augljóslega stafað. Ég sá
um daginn í Sjónvarpinu heimild-
armynd um fáiomeini ajatollah í
íran og þar töluðu menn stöðugt
um það hvílíkt ægivald hefði búið í
persónu Khomeinis. Ráðherrar og
embættismenn fóru á fund hans og
hugðust leggja fyrir hann alls konar
mál en þegar þeir stóðu andspænis
honum - þessum þykku augabrún-
um, þessum ábúðarmikla svip og
þessu hvassa augnaráði - þá lypp-
uðust þeir niður og komu varla upp
nokkru orði. Hann réði algerlega
ferðinni og það var undir hælinn
lagt hvort þeir höfðu nokkra upp-
burði til þess að bera upp erindi
sín. í staðinn snerust allir fundir
um það sem hann vildi ræða. Þegar
þeir komu svo af fundi hans litu
þeir hver á annan og spurðu: Hvers
vegna sögðum við ekki það sem við
ætluðum að segja? Og þeir áttu
engin svör önnur en þau að þeir
hefðu bara einhvern veginn ekki
kunnað við það.
Eins og Khomeini
Það er auðvitað dáfíúð kaldhæðn-
islegt að líkja síðasta kaþólska bisk-
upnum á íslandi í aldaraðir við hinn
íranska ofsatrúarklerk. En ég held þó
að Jón Arason hafi haft svipað per-
sónulegt vald til að bera og Khomeini
virðist hafa haft. Hann gat verið ofsa-
fenginn og hann gat líka verið Ijúfur
sem lamb og heillað alla í kringum sig
en fyrst og fremst hafði hann
„karisma" eða persónutöfra."
Og hvað skyldi svo saga Jóns Ara-
sonar segja íslendingum nú á dögum,
rúmum 450 árum eftir að biskup var
hálshöggvinn í Skálholú.
„Það er nú tiltölulega einfalt að
svara því," segir Ólafur. „Ég held að
það liggi nokkuð í augum uppi að
saga Jóns er okkur áminning um að
gæta vel að okkar eigin menningu og
allri okkar sérstöðu í síbreytilegum og
stómm heimi. Ég meina þá ekki að
við eigum að einangra okkur eða neitt
í þá áttina, enda var Jón þegar öllu er
á botninn hluú af alþjóðlegri hreyf-
ingu, sem er kaþólska kirkjan. En við
eigum að stíga ofur varlega til jarðar."
illugi@dv.is