Dagblaðið - 21.04.1976, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 21. APRlL 1976.
Kolrassa ó kústskaftinu
— Leikfélag Reykjavíkur
Hafa ber í hugá að þessi upp-
talning er ónákvæm og e.t.v.
ekki tæmandi, en hún ætti þó
að gefa einhverja hugmynd um
hvaða efni leikhúsin hafa haft
á boðstólum fyrir börn. Ég vil
einnig taka það fram að sjálf
hef ég ekki haft tök á að kynna
mér efni allra leikritanna, en
eftir að hafa spurst fyrir um
efni þeirra sem ég ekki þekkti,
tel ég mig geta fullyrt án alltof
mikillar ónákvæmni eftirfar-
andi:
1) í verkefnavali Þjóðleik-
hússins ber hæst erlend leikrit.
Flest eru verkin nokkuð stór í
sniðum hvað varðar fjölda leik-
enda og sviðssetningu. Leikrit-
in eru undantekningarlítið í
formi ævintýra.
2) Af þeim leikhúsverkum
sem Iðnó hefur sýnt síðan ’64 er
ekkert útlent verk nema
Múmínálfarnir, sem voru
kvöldsýningar ætlaðar börnum
og fullorðnum. Leikrit Leik-
félagsins eru ekki eins stór í
sniðum og Þjóðleikhússins.
3) Meginreglan varðandi
fjölda sýninga er að Þjóðleik-
húsið setur upp eina barnasýn-
ingu á ári en Iðnó eina eða
enga.
Þegar ég var búin að rýna
nokkuð í verkefnaval beggja
leikhúsanna fyrir börn rifjaðist
upp fyrir mér hvað Tolkien
segir um börn og ævintýri og
langar mig til að láta það koma
fram hér því hann elur á sömu
efasemdum og mér hafa oft'
verið ofarlega f huga. Hann
segir:
,,Börn og ævintýri.
Hver er tilgangur og gildi
ævintýra nú á tímum, ef ein-
hver er?
Það er almennt álitið, að born
séu eðlilegir og sjálfsagðir
áheyrendur ævintýra. Þegar
gagnrýnendur lýsa ævintýrum
sem þeir halda að fullorðnir
gætu hugsanlega lesið sjálfum
sér til ánægju, láta þeir oft frá
sér fara kjánalegar athuga-
semdir eins og: „Þessi bók er
fyrir börn á aldrinum sex ára
til sextugs”. En ég hef enn ekki
séð lofgerð um nýtt leikfanga-
módel sem byrjar svona: „Þetta
leikfang mun gleðja ungviði frá
sautján ára til sjötugs”, þó það
væri að mínu áliti miklu meir
við hæfi. Eru einhver óhjá-
kvæmileg tengsl milli barna og
ævintýra? Er einhver ástæða til
að vekja athygli á því ef fullorð-
in manneskja les þau fyrir
sjálfa sig? Þ.e.a.s. les þau sem
ævintýri í stað þess að athuga
þau fyrir forvitnis sakir. Full-
orðnu fólki leyfist að rannsaka
og safna öllu, meira að segja
gömlum leikskrám og pappírs-
pokum.
Þeir sem enn eru ekki svo
skyni skroppnir að telja ævin-
týri skaðleg, virðast almennt
álíta að það sé eðlilegt sam-
hengi milli hugarfars barna og
ævintýra, á sama hátt og tengsl
séu milli líkama barna og
mjólkur. Ég tel þessa skoðun
Karlinn ó þakinu — Þjóðleikhúsið
Fyrst ber að nefna land-
helgisgæzluna. Dómsmálaráð-
herra hefur þegar lýst yfir því,
að meira en 1 milljarð kr. vanti
upp á að endar nái saman við
rekstur Landhelgisgæzlunnar
á þessu ári. Mestur hluti þessa
aukakostnaðar er til orðinn
vegna tilrauna okkar við að
hindra Breta við togveiðar
þeirra hér við land.
Eftirlit með smáfiskadrápi
og ólöglegum veiðum okkar
sjálfra hefur ekki verið aukið,
þvert á móti hefur það fremur
minnkað en hitt. Augljóst ætti
að vera, að ástand fiskstofna
gefur fullt tilefni til þess, að
þetta eftirlit með veiðum okkar
sjálfra sé aukið verulega, en
það kostar aftur verulega fjár-
muni umfram þá sem nú er eytt
til gæzlu og eftirlits með fisk-
veiðum.
Þrátt fyrir miklar umræður
um nauðsyn þess að gera til-
raunir með veiðar áður ónýttra
fisktegunda, í þeim tilgangi að
bjarga efnahag þjóðarinnar,
hefur ckkert orðið af fram-
Kjallarinn
(—Sh—N
L ___)
Reynir Hugason
kvæmd enn sem komið er og
engar áætlanir verið gerðar að
heldur um slíkar veiðar. Það
þarf ekki að fara í grafgötur
með það, að tilraunaveiðar þær,
sem hér eru til umræðu, verður
að gera með miklum myndar-
brag eigi þær að bera árangur á
annað borð. Raunar er talið að
tilraunaveiðarnar verði að
framkvæma með mun fleiri
skipum en nú eru til umráða til
slíkrar starfsemi, og þar af
leiðandi verður kostnaðurinn
að sama skapi meiri. Það er
skoðun þeirra sem um þessi
mál fjalla að kostnaður við til-
raunaveiðar, sem að gagni megi
koma og leysa megi vanda
okkar eins og honum er nú
háttað, verði mjög umtals-
verður.
Björninn er svo ekki unninn
með því einu að finna aðferð
til þess að veiða áður ónýttar
fisktegundir, það er eftir að
finna aðferðir til þess að nýta
þær líka. í þriðja lagi verður
svo að vera hægt að selja fram-
leiðsluvöruna og fá fyrir hana
það verð, sem greiðir allan
kostnað við veiðar og vinnslu
og helzt nokkru betur.
Því miður er tæpast við því
að búast að umtalsverðar
nýjungar í fiskvinnslu komi
fram án markvissrar vöru-
ranga. Þegar best lætur orsak-
ast hún af óraunhæfri tilfinn-
ingasemi og er þess vegna
oftast haldið fram af fólki sem
af einhverjum orsökum (t.d.
barnleysi) virðist líta á börn
sem einhvers konar sérstök
fyrirbæri, jafnvel sérstakan
kynþátt, fremur en sem eðli-
lega, óþroskaða meðlimi í
ákveðinni fjölskyldu og í mann-
kyninu sem heild.
1 raun og veru eru tengslin
milli barna og ævintýra söguleg
mistök, sem gerst hafa innan
veggja heimilanna. Ævintýri
hafa á okkar upplýstu tímum
verið gerð brottræk inn í barna-
herbergin, alveg eins og gömul
og úr sér gengin húsgögn eru
sett inn í leikherbergin fyrst og
fremst vegna þess að fullorðna
fólkið hefur ekki lengur áhuga
á þeim og stendur á sama þó
þau séu misnotuð. Þetta er ekki
val barnanna sjálfra. Börn eiga
það eitt sameiginlegt að skorta
almenna reynslu og þekkingu,
þau hvorki skilja né kunna að
11
talið tilheyra barnaherberginu,
barnaherbergið og skólastofan
fá aðeins þá innsýn í þennan
heim fullorðna fólksins sem
það telur hæfa þeim (og það
álit er oft byggt á misskiln-
ingi). Allt þetta myndi skaðast
stórlega væri það eingöngu
bundið við barnaherbergið. En
fallegt borð, nytsamt tæki (t.d.
smásjá) eða góð mynd myndi
einnig skemmast eða brotna
væri það haft lengi án eftirlits í
skólastofunni. Ævintýri, gerð
útlæg á þennan hátt, og slitin
úr tengslum við bókmenntir og
list hinna fullorðnu, munu að
lokum eyðileggjast. I raun hafa
þau eyðilagst að svo miklu leyti
sem þau hafa verið gerð útlæg á
þennan hátt.”
Niðurstaða mín af öllum þess-
um vangaveltum er þessi:
1. Leikhúsin þyrftu að bjóða
upp á fjölbreyttara efni fyrir
börn, m.a. „raunsæisverk”.
2. Leikhúsin ættu alls ekki að
láta eina stóra og íburðarmikla
meta ævintýri betur en full-
orðnir og hafa ekki meiri áhuga
á þeim en svo mörgu öðru. Þau
eru ung og í örum vexti og hafa
yfirleitt góða lyst á því sem
fyrir þau er borið og þar eru
ævintýri engin undantekning.
En í raun og veru hefur aðeins
hluti barna og fullorðinna sér-
stakan smekk fyrir þess háttar
sögum, og þó hann sé til staðar
útilokar hann ekki áhuga á
ýmsu öðru, og þarf ekki einu'
sinni að vera ríkjandi. Ég tel
einnig að þessi smekkur komi
ekki snemma í ljós hjá börnum
án utanaðkomandi hvatningar,
og ef hann er áskapaður eykst
hann en minnkar ekki með
aldrinum.
Það er rétt, að á seinni tímum
hafa ævintýri yfirleitt verið
skrifuð fyrir eða „aðlöguð”
börnum. En það gerist einnig
með skáldsögur og ljóð, tónlist,
sagnfræði eða vísindalegar
kennslubækur. Þetta er hættu-
leg aðferð, jafnvel þegar hún er
nauðsynleg. Það eina sem
bjargar þessu frá glötun er að
vísindi og listir er yfirleitt ekki
þróunar ásamt samstilltri
markaðsöflun og beitingu
tækniþekkingar. Allar nýj-
ungar fela í sér talsverða
áhættu og um leið nauðsyn á
áhættufjármagni, en framboð á
því hefur farið minnkandi á
síðustu árum. Nú sex mánuðum
eftir „dómsdag” bólar enn ekki
á neinum skilningi á þörfinni
fyrir markvissa vöruþróun með
ákveðin framleiðslumarkmið í
huga því fjármagn til þessara
rannsókna hefur ekki verið
aukið neitt.
Þær tillögur um stjórnun
fiskveiða sem komið hafa fram
hafa fremur miðazt við að tak-
marka þann afla, sem hverju
skipi er leyft að taka, en að
takmarka fjölda skipa við
veiðar og þar af leiðandi verður
hlutfallslega dýrara að veiða
hvern fisk.
Með því að leggja saman alla
þessa kostnaðarliði, en flestir
eru þeir óræðar tölur enn sem
komið er, virðist mega draga þá
ályktun, að þrátt fyrir
hækkandi fiskverð á heims-
sýningu nægja á ári, því það
getur hindrað börn síðar meir í
að njóta verka sem eru einföld
og látlaus í sviðsetningu.
3. Vert er að hafa rækilega
hugfast að „bókmenntir fyrir
börn” og „leikhús fyrir börn”
er afar fljótandi hugtak. Að
mínum dómi mælir flest með
því að börn fari með fjölskyldu
sinni I leikhús og sjái öll þau
verk sem þau hafa áhuga og
ánægju af að sjá. Ef þetta á að
vera gjörlégt væri ekki úr vegi
að leikhúsin (og/eða gagnrýn-
endur) kynntu hvaða almenn
leikhúsverk þeim þykja líkleg
til að ná hylli barna.
Að endingu langar mig að
vitna í áskorun til þeirra sem
vinna fyrir börn, sem kom fram
á samnorrænum fundi í Hille-
bæk 1973. En þar segir: „Setjið
verk ykkar í félagslegt sam-
hengi. Forðist að skapa ein-
angraðan barnaheim. Vandið
efnisvalið eins þótt verið sé að
skemmta. Vanmetið aldrei
börn. Það sem máli skiptir fyrir
fullorðna skiptir einnig máli
fyrir börn.”
markaði nú, og jafnvel þótt virk
stjórnun fiskveiða tækist, sem
því miður er engu betra útlit
með nú en var fyrir sex
mánuðum, muni arósemi fisk-
veiða í heild fara frekar
minnkandi en hitt. Þetta hefur
í för með sér versnandi efnahag
og lægri lífskjör í landinu.
Verði hins vegar haldið
uppteknum hætti og framlög til
rannsókna og þróunarstarfsemi
skorin við nögl má búast við
hríðversnandi afkomu frum-
framleiðslugreinanna, versn-
andi efnahag, fólksflótta og
jafnvel gjaldþroti þjóðarinnar í
kringum 1980.
Þjóðinni verður að skiljast
það með góðu eða illu, að rann-
sóknastarfsemi er ekki rekin
einungis til þess að skapa
ungum mönnum með doktors-
próf eitthvert starf við þeirra
hæfi. Öflug rannsóknastarf-
semi er hvorki meira né minna
en grundvöllur gróskumikils
efnahagslífs. An hennar á
þjóðin sér enga framtíð.
Reynir Hugason,
verkfræðingur.