Dagblaðið - 18.11.1976, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 18. NÖVEMBER 1976.
11
Afhverju þetta pukurmeð
sjálfsagðar uppiýsingar?
I frumvarpi til fjárlaga fyrir
árið 1977 er gert ráð fyrir að
rekstrarhagnaður af Áfengis-
og tóbaksverzlun ríkisins verði
7 milljarðar 230 milljónir
króna. Ekkert ríkisfyrirtæki
aflar jafnmikilla tekna í ríkis-
sjóð og ÁTVR. Það er til dæmis
sláandi að hagnaður ÁTVR
slagar hátt upp í þann
tekjuskatt sem áætlað er að
allir skattskyldir þegnar
þjóðfélagsins greiði á næsta ári.
Af þessum sökum og ýmsum
öðrum ákvað ég að afla mér
upplýsinga um þetta merka
fyrirtæki. Ég ætlaði að fara
mér hægt og reyna að fá sem
gleggstar upplýsingar um
ÁTVR og reiddi mig að sjálf-
sögðu á gott samstarf og sam-
skipti við forráðamenn fyrir-
tækisins. Ekki varð hjá því
komizt að spyrja óþægilegra
spurninga. Alls kyns
óstaðfestar sögusagnir hafa
gengið um fyrirtækið í fjölda
ára. Ýmsar þessara sagna lang-
aði mig til að bera undir for-
stjórann, Jón Kjartansson, og
heyra skýringar og svör hans.
Þetta þóttu mér sjálfsögð og
heiðarleg vinnubrögð.
En ýmislegt fer öðruvísi en
ætlað er og hafði mér ekki
veitzt tækifæri til að bera fram
nema nokkrar spurningar,
tiltölulega almenns eðlis, fáar
óþægilegar, þegar forstjórinn
grípur til þess ráðs að boða
blaðamannafund. Honum var
fullvel kunnugt um að ég var
með i undirbúningi greinar
sem ég ætlaði að birta hér I
Dagblaðinu. Sennilega hefur
hann óttazt að greinar mínar
yrðu ekki samdar eftir pöntun
og því haldið klókt af sinni
hálfu að gera það sem enginn
getur gert, að draga annars fisk
úr sjó, eins og segir í
máltækinu.
Fyrirmœli
ráðuneytisstjórans
Það er ekki venja að frétta-
menn skýri frá því hvernig þeir
gangi til verks eða skýri í
smáatriðum frá samskiptum
sfnum við viðmælendur sína.
En í þessu tilviki sé ég mig
tilneyddan að greina frá.
Kjarni málsins er sá að í
fyrstu er mér neitað algjörlega
um tilteknar upplýsingar en
vegna tilmæla Jóns
Sigurðssonar ráðuneytisstjóra I
fjármálaráðuneytinu sam-
þykkir forstjórinn að veita
mér umbeðnar upplýsingar. Eg
var hins vegar dreginn á þeim
dag eftir dag. Á fundi sem ég
átti með forstjóranum slðdegis
á fimmtudegi biður hann mig
um að hringja daginn eftir. Það
gerði ég en þá er ég beðinn
um að hringja á mánudag. Það
geri ég, og þá tilkynnir forstjór-
inn mér að hann ætli að halda
blaðamannafund. Þar geti ég
fengið upplýsingarnar og hann
spyr fyrir hvaða dagblað ég
muni koma. Ég verð að sjálf-
sögðu furðu lostinn því for-
stjórinn hafði aldrei sagt mér
frá þvi að hann væri með blaða-
mannafund í undirbúningi.
Enda var enginn slíkur fundur
í undirbúningi. Hugmyndin að
honum hefur fæðzt yfir
helgina. Þetta var skyndi-
ákvörðun. Ég bcnti for-
stjóranum vinsamlegast á að ég
ynni ekki við dagoiau cms og
honum var raunar kunnugt um,
heldur ynni ég að þessu í frí-
stundum mínum.
En ákvörðun Jóns Kjartans-
sonar merkir með öðrum
orðum, að forstjórinn ,rbísar“
spurningum mínum, útbýr svör
við þeim og boðar þvínæst
blaðamannafund. Þannig virð-
ist hann ætla að pygjast hafa
átt frumkvæði að þvl að al-
menningi væru birtar þessai
upplýsingar. Þessi vinnubrögð
verða varla talin Jóni Kjartans-
syni til sóma.
Mér hefur reynzt það erfitt
verk að fá nákvæmar
upplýsingar og skýlaus svör hjá
æðstu embættismönnum
ÁTVR. Dagana 10., 11., 12. og
15. nóvember, þ.e. á mánudag,
hef ég bæði átt símtöl við skrif-
stofustjóra fyrirtækisins og for-
stjórann, auk eins fundar með
þelm síðarnefnda.
Verða nú þessi viðskipti mín
rakin:
Miðvikudagui
10. nóvembei
Ég hringi í ÁTVR og bið un
forstjórann. Hann er á fundi og
þess vegna bað ég um
samband við skrifstofustjór-
ann, Ragnar Jónsson. Eg bað
hann um upplýsingar um
kostnaðarverð áfengis,
útsöluverð og álagningu.
Skrifstofustjórinn: „Við
höfum aldrei gefið þetta upp.“
—„Okkur finnst það
ástæðulaust að gefa þessar upp-
lýsingar." — „Það vita allir að
þetta er skattheimta." — „Al-
menningur veit þetta.“ —
Spurning: „Af hverju er
þessum upplýsingum haldið
leyndum fyrir almenningi? Á
fólk ekki rétt á að vita hvað það
greiðir í skatt?“
Skrifstofustjórinn: „Ég gef
þetta ekki upp.“ — „Það verður
þá að eiga við fjármálaráðu-
neytið um þetta. Ef þeir vilja
birta þetta þá á það að vera I
lagi.“ — „En ég sé ekki hverju
fólk er nær.“ — „Annars
hringdi eitthvað blað hérna um
daginn og við gáfum þeim þetta
ekki upp.“ — „Ef einhver á að
gefa þetta upp, þá eru það inn-
flutningsfyrirtækin." —
Skömmu áður hafði
skrifstofustjórinn sagt að
„þeir“ hefðu ýmiss konar upp-
lýsingar „hérna" en það væri
mikil vinna að fara I gegnunr
þær. „Ég veit eiginlega ekki
hvernig maður ætti að fara að
þessu,“ sagði hann. Eg benti
honum á, að sennilega væri sú
leið, sem hann benti mér á að
fara, að leita til fyrirtækjanna,
margfait seinlegri en sú að
fletta þessu upp I bókum
ÁTVR.
Sama dag,
nokkrum mínútum
síðar
Jón Sigurðsson, ráðuneytis-
stjóri fjármálaráðuneytisins:
„Þetta er náttúrlega ekkert
leyndarmál. Eg sé ekkert því til
fyrirstöðu að gefa þessar upp-
lýsingar." Ráðuneytisstjórinn
sýndi málaleitan minni skiln-
ing og röbbuðum við stutta
stund um verðlagningarreglur
ÁTVR og fleira því skylt. Siðan
kvaðst hann ætla að hringja
strax fyrir mig I skrifstofustjór-
ann og biðja hann um að gefa
mér þessar upplýsingar um
verðlagninguna.
Sama dag,
15 mmútum síðar
Skrifstofustjórinn: „Jú, Jón
Sigurðsson hringdi, en þú
verður að tala við forstjórann."
Spurning: „Er hann við?“
Skrifst.stj.: „Nei, hann var að
fara út.“
Nokkrum mfnútum áður
hafði forstjórinn verið á fundi
og raunar rætt beiðni mína við
ráðuneytisstjórann 1 símann.
Og enn var skrifstofustjórinn
við sama heygarðshornið og
sagði: „Eg held að almenningur
græði mjög lítið á þessu."
Fimmtudagur
11. nóvember
Um morguninn hringdi ég og
fæ samband við forstjórann og
við ákveðum að hittast kl. 16
síðdegis. Þegar við höfum heils-
azt var það fyrsta sem hann
sagði að upplýsingar um
verðlagningu ÁTVR hefðu
aldrei verið gefnar eins
ítarlegar og ég óskaði eftir.
Slðan læddist forsíiórinn eins
og lús með saumi meðtram
spurningum mínum. Hann hef-
ur sennilega haldið, að ég væri I
leit að hneyksli, og kannski
ekki litizt á blikuna. Hann vildi
hins vegar ólmur láta mig fá
upplýsingar, sem ég var alls
ekki að sælast eftir. Hann
hrósaði góðum rekstri
fyrirtækisins og talaði yfirleitt
um allt annað en það sem ég
spurði um. Þegar ég hafði spurt
sömu spurningarinnar fjórum
sinnum var ég orðinn þreyttur
og dró upp blað með
nákvæmlega sams konar
upplýsingum og ég var að biðja
hann um, nema að mínar
upplýsingar voru frá desember
í fyrra, þ.e. fyrir siðustu
áfengishækkun. Þá var eins og
forstjórinn tæki við sér. „Hvao
er þetta? Má ég líta á þetta?
Hvar fékkstu þetta?“
Það var engu líkara en ég
hefði komizt yfir hernaðar-
leyndarmál. Ég gat huggað
hann með þvi að þessum
upplýsingum hefði ekki lekið
úr hans stofnun. Hann sagði
reyndar að svona samantekinn
listi hefði aldrei verið unninn
hjá ÁTVR, en hann staðfesti að
hann væri réttur. For-
stjóranum lék mikil forvitni á
að vita hvar ég hefði fengið
listann en sagði svo: „Mér
finnst að það hefði verið
heiðarlegra hjá þér að koma
bejnt til okkar." í þessu kom
einkaritari forstjórans inn og
rétti hann henni listann og bað
hana að taka ljósrit af honum,
sem hún og gerði. Forstjóran-
um láðist að biðja mig um leyfi.
Nú fór að ganga betur. Það
var eins og „leyndarmálið" með
kostnaóarveroir.u ogálagningar-
prósentunni heíói haft góð
Kjallarinn
Halldór Halldórsson
Vegna yfirlýsingar Jóns
Kjartanssonar forstjóra
ÁTVR I Dagblaðinu 1 gær
vil ég segja þetta: í frétt
Dagblaðsins þriðjudaginn,
16. nóvember segir hvergi
að forstjórinn hafi neitað
mér um upplýsingar. Það
gerði skrifstofustjórinn.
Forstjórinn kveðst hafa
lofað mér svörum á mánu-
dag. Það er rétt en hann
var áður búinn að lofa mér
svörum á föstudegi. Um
það að ég hafi fengið um-
beðin svör á mánudegi er
rétt að taka þetta fram: Ég
fékk upplýsingar um
kostnaðarverð og álagn-
ingu nokkurra tegunda,
sem ég hafði tilgreint, en
varðandi önnur atriði sagði
forstjórinn: „Þú getur
reynt að hringja á
morgun." Ég hringdi en þá
var forstjórinn á fundi.
Hvort ég hef orðið þess
valdandi að boðað var til
fréttamannafundar er erf-
itt að fullyrða um. Hins
vegar leyfi ég mér að stór-
efa að „þessi fundur (hafi
verið) búinn að vera 1 und-
irbúningi i alllangan
tima.“ Þær upplýsingar,
sem ég bað um, eru margar
hverjar þær sömu og komu
fram á fundinum. Skrif-
stofustjórinn sá I fyrsta
samtali okkar, 10. nóvem-
ber, öll tormerki á að hægt
yrði að leysa úr spurning-
um mínum með svo litlum
fyrirvara, eins og raunar
forstjórinn tekur undir I
yfirlýsingunni. Var undir-
búningnum kannski í ein-
hverju áfátt?
áhrif. Nú átti að athuga málið
og ég að hringja daginn eftir. A
fundi okkar var komið viða við.
Það verður ekki rakið hér. Hins
vegar þykir mér rétt að láta
koma fram skýringar Jóns
Kjartanssonar á þvf hvers
vegna upplýsingum um áfengis-
skattlagningu væri haldið frá
almenningi. „Þetta er ekki gert
á öðrum Norðurlöndum," sagði
hann. „Þettaer viðskiptaeðlis."
Spurning: „Attu við að þetta
sé viðskiptaleyndarmál?“
Svar: „Já.“
Föstudagur
12. nóvember
Ég hringi í Jón og fæ þá
skýringar á undarlegu verði á
tveimur vfntegundum. Og enn
var slegið á frest að gefa mér
umbeðnar upplýsingar, enda lá
mér í sjálfu sér ekkert á þá.
Hugmyndin að blaðamanna-
fundinum hefur sennilega ekki
verið fædd ennþá.
Mónudagur
15. nóvember,
kl. 16.30
Ég fæ strax samband við for-
stjórann, eins og starfsfólkið
kallar Jón.
Forstjórinn: „Já, varðandi
allar þessar upplýsingar, sem
þú baðst um, Halldór, þá koma
þær allar fram á blaðamanna-
fundi sem ég ætla að halda á
morgun eða fimmtudag..."
Þarna var þá svarið komið.
„Það er bezt að við höfum
frumkvæði að blaðamanna-
fundi, þannig lftur þetta allt
betur út,“ hefur Jón sennilega
hugsað.
Þegar ég lýsti yfir undrun
minni á þessum skyndilega og
óvænta blaðamannafundi sagði
forstjórinn:
„Við getum nú ekki verið að
' bfða með blaðamannafund til
þess að þú getur selt einhverja
blaðagrein."
Þessum augum lftur Jón
Kjartansson, forstjóri ÁTVR,
sjálfstæða ’blaðamennsku.
Þetta er hræsni.
Með herkjum tókst mér að
hamra út úr forstjóranum
núgildandi „álagningalista".
Þvf næst bað ég hann um aðrar
upplýsingar, sem ég hafði beðið
um, en hann sagði að ég gæti
reynt á morgun, þ.e. þriðjudag.
Þriðjudagur
16. nóvember
Talað var um ao ég hringdi
milli kl. 11 og 12. Þetta gerði ég
og símastúlkan svarar: „Hann
ér á fundi.“ Nokkrum klukku-
stundum siðar hélt svo Jón
•Kjartansson forstjóri blaða-
mannafund. Þar með var öll
fyrirhöfn mín orðin að litlu eða
engu. Og þó. Eg held að honum
verði varla kápan úr því
klæðinu.
En hvaða lærdúmur verður
af þessu dreginn? Að minnsta
kosti sá, að vilji fréttamaður
afla sér upplýsinga um Afengis-
og tóbaksverzlun rfkisins þá á
hann alls ekki að snúa sér beint
til forstjóra þess fyrirtækis. Og
við skulum vona að ÁTVR og
Jón Kjartansson séu einsdæmi.
Af þessum samskiptum
mfnum við ATVR verður mér
ffka enn Ijósari en fyrr nauðsyn
þess að fastar reglur verið sett-
ar um upplýsingaskyldu opin-
berra embættismanna.
Ilalldór Halldórsson.
í ELTINGflLElK VIÐ UPPLYSINGAR - í ELTINGALEIKVIÐ UPPLÝSINGAR — í ELTINGALEIK VID UPPLÝSINGAR