Dagblaðið - 03.02.1977, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 3. FEBRUAR 1977.
Gunvor Haavik. 65 ára. starfsmaður við
'verzlunardeiid utanríkisráðuneytisins
norska. Hún hefur að hiuta til játað að
hafa ^efið Sovétmönnum þýðingarmiklar
upplysingar um efnahags- og varnarmál
Norðmanna.
Samningaviðræðurnar hafa
staðið yfir með hléum síðan
árið 1974, en alltaf án árangurs.
Um það er spurt nú, hvort Gun-
vor Haavik hafi veitt Sovét-
mönnum upplýsingar um
stefnu Norðmanna í viðræðun-
um.
Bezti njósnarinn
Samningarnir um skiptingu
Barentshafs eru mikilvægasta
umræðuefnið, sem ræða á í
heimsókn Gromykos utanríkis-
ráðherra, sem verður einhvern
tíma fyrri hluta þessa árs. Fáir
hafa trú á því, að hann aflýsi
heimsókninni og ekki er vitað
hvaða áhrif þetta mál kann að
hafa á gang viðræðnanna.
Sovétmenn hafa ekki sýnt nein
'opinber viðbrögð vegna máls-
ins, ef frá eru talin mótmæli
sendiherra þeirra, er honum
var tilkynnt um brottvísun
sendiráðsstarfsmannanna.
Sagt hefur verið um Gunvor
Haavik, að hún sé hinn bezti
njósnari, sem hugsazt getur.
Hún lifði kyrrlátu lífi, barst
ekki mikið á og bjó ein í lítilli
ibúð í úthverfi Oslóborgar. I
gegnum öll árin hefur hún haft
sérstakan áhuga á Sovétríkjun-
um. Fyrir síðustu heimsstyrjöld
lærði hún að tala og skrifa
rússnesku. Hún starfaði sem
túlkur vegna rússneskra stríðs-
fanga í þýzkum fangabúðum í
Noregi eftir stríðið og á
árunum 1946—1956 var hún sú
eina sem talaði tungumálið við
norska sendiráðið í Moskvu.
Frú Haavik sést hér halda ræðu yfir rússneskum striðsföngum i þýzkum fangabúðum í Noregi eftlr
styrjöldina. Hún starfaði þá sem túikur.
Enginn starfsmaður við
sendiráðið frá þeim tíma veit,
hvort hún hefur átt í ástarsam-
bandi, sem gefið hef.ur sovézku
leyniþjónustunni möguleika á
því að notfæra sér hana á þenn-
an hátt. Er hún var handtekin,
voru tvö ár þar til hún kæmist á
eftirlaun.
Samkvæmt mörgum
heimildum er þó talið, að. hún
hafi lagt hug á mann í Moskvu,
sem tilheyrt hafi leyniþjónust-
unni. Sovétmenn hafa áður
notað svipaðar aðferðir.
Mistök
Önnur kona tók við embætti
Gunvor Haavik eftir 1956. Sú
var handtekin árið 1965, ákærð
um njósnir. Eftir að hún hafði
setið f fangelsi i þrjá mánuði,
var hún sýknuð og henni
greiddar miklar bætur. Margir
velta því nú fyrir sér, hvort
norska leyniþjónustan hafi þar
gert mikil mistök.
Til þess að leitast við að
svara þessari spurningu, hefi
ég tekið til athugunar raf-
orkusölu Landsvirkjunar árin
1974, 1975 og 1976. I umræðum
um raforkusölu til ísal hefur
allmikið borið á þvi, að borin
eru saman meðalverð á hverja
kWh(kílówattstund) án þess að
taka tillit til þess, að Isal er
mun hagstæðari viðskiptavinur
heldur en almenningsveiturnar
vegna lengri nýtingartíma og
hærri afhendingarspennu.
Nýtingartími er hlutfallið milli
heildarorkusölu og mesta álags
og er þannig mælikvarði á það,
hve jafnt álagið er. Til þess að
geta tekið tillit til nýtingartíma
og afhendingarspennu eru
nauðsynlegar upplýsingar um
það, hvernig fram-
leiðslukostnaðurinn breytist
með breyttum nýtingartíma og
breyttri afhendingarspennu.
Þessar upplýsingar eru ekki
fyrir hendi frá Landsvirkjun,
en í gjaldskrá þeirri, sem selt
er eftir til almenningsveitna er
tekið tillit til nýtingartíma og
afhendingarspennu og er því sá
einn kostur mögulegur, að
ganga út frá því, að gjaldskráin
sé kostnaðarrétt, þ.e. endur-
spegli kostnaðaruppbyggingu
framleiðslunnar. Ég mun því
hér á eftir leggja gjaldskrána
til grundvallar við að skipta
framleiðslukostnaði Lands-
virkjunar niður á almennar
veitur, þ.e. Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, Rafveitu Hafnar-
Tafla 1. Raforkusala Landsvirkjunar 1974—1976.
1974 1975 1976
Orka Söluverðm. Orka Söluverðm. Orka Söluverðm.
GWh % M.kr. % GWh % M.kr. % GWh % M.kr. %
Alm. veitur 600 31.5 924 69,9 654 36,0 1484 72,8 708 37,0 1743 67,5
Isal 1171 61,6 359 27,1 1027 56,6 490 24,1 1068 55,8 742 28,8
Áburðarverksm 131 6,9 40 3,0 134 7,4 63 3,1 137 7,2 95 3,7
Samtals 1902 100 1323 100 1815 100 2037 100 1913 100 2580 100
1 GWh = 1 milljón kílówattstunda.
Tafla 2. Raunverð og reikniverð Landsvirkjunar 1974—1976.
1974 1975 1976
Raunv. Raunv. Raunv.
Raun- Reikni- í %'af Raun- Reikni- í % af Raun- Reikni- í % af
verð verö reikniv. verð verð reikniv. verð verð reikniv.
kr/kWh kr/kWh % kr/kWh kr/kWh ' % kr/kWh kr/kWh %
Alm. veitur 1,54 0,92 166,5 2,27 1,39 163,1 2,46 1,72 143,1
Isal 0,31 0,57 53,6 0,48 0,95 50,5 0,69 1.11 62,8
Aburðarverksm 0,30 0.74 41,0 0,47 1,16 40,3 0,69 1,32 52,5
Kjallarinn
Gísli Jónsson
fjarðar og Rafmagnsveitur
ríkisins, og Isal og Aburðar-
verksmiðjuna og eru þá upp
taldir viðskiptavinir
Landsvirkjunar. Ef forsendur
þessar eru rangar, er
uppbygging gjaldskrár Lands-
virkjunar ekki rétt og þá væri
það sanngjörn krafa hins al-
menna notanda. að gjaldskráin
verði leiðrétt.
Raforkusala Landsvirkjunar
til almennra veitna fer fram
skv. áðurnefndri heildsölu-
gjaldskrá og fer salan fram
bæði skv. orkunotkun og afl-
notkun. Sala til tsal fer fram
skv. sérstökum samningi og er
einungis um að ræða hreint
orkuverð, sem skráð er í
þúsundasta hluta úr Banda-
ríkjadal, þ.e. U.S. mills/kWh.
Sala til Aburðarverksmiðjunn-
ar fer fram á sama verði og til
ísal. Sala til ísal og Aburðar-
verksmiðjunnar er undanþegin
greiðslu söluskafts og verð-
jöfnunargjalds, enda þótt um
sé að ræða síðasta sölustig. I
töflu 1 er sýnd raforkusala
Landsvirkjunar s.l. þrjú ár.
I töflu 2 er sýnt meðalverð til
almennra veitna, Isal og
Áburðarverksmiðjunnar sl.
þrjú ár. Sýnd eru tvö mismun-
andi meðalverð, þ.e. „raun-
verð“, sem er það meðalverð,
sem aðilarnir raunverulega
greiddu. Hitt verðið, sem kallað
er „reikniverð", er fundið á
þann hátt, að heildarsölunni er
skipt milli þessara þriggja aðila
í hlutfalli við nýtingartíma og
afhendingarspennu. Reikni-
verðið á því að sýna, hvað hver
aðili hefð' átt að greiða til þess
að hafa tekið á sig sinn hluta af
tilkostnaði Landsvirkjunar. I
þriðja lagi er í töflunni sýut
reikniverðið i hundraðshl-.'.fá af
• aunverðinu. Samkv-xmt u.n-
ræddum forsendum greiddn
t.d. almennu veiturnar 66,5%
nærra meðalverð árið ’974 en
þeim bar skv. tilkostnaði en
Isal greiddi sama ár aðeins
53,6% af því verði, sem verk-
smiðjan hefði átt að greiða.
Ljóst er af niðurstöðutölum
ársins 1976, að veruleg bót felst
í hinum nýja raforkusölu-
samningi enda þótt hækkanir
skv. honum séu ekki komnar að
fullu til framkvæmda.Meðal-
verðið 1976 til stóriðju var 3.75
U.S. mills/kWh en hefði verið
2,5 U.S. mills/kWh, ef upphaf-
legi samningurinn hefði gilt
áfram. Hækkunin er því 50%.
Þann 1. júlí 1977 taka gildi
ákvæði, sem binda raforku-
verðið heimsmarkaðsverði á áli.
Meðalverð ársins 1977 getur þó
ekki orðið lægra en 4,0 U.S.
mills/kWh en horfur eru á, að
það verði 4,25 U.S. mill/kWh.
Ef heimsmarkaðsverð á áli
verður hagstætt, eru líkur á
því, að niðurgreiðsian verði
óveruleg eða engin. Hvort svo
verður, er þó háð því, hve mikil
fjárþörf Landsvirkjunar
verður, það er að segja, hve
mikil hækkun verður á verði til
almennra veitna og svo því,
hvernig gengisskráning verður.
t löflu 3 er svndur misrpunur
á heildargrei''slum, er greidd-
ar voru s! þrjú ár og þeim
heildarg. eiðslum, sem fengist
heföu, ef reikniverðið hefði
gilt. Miðað við fyrrnefndar for-
sendur hafa almennar veitur
greitt samtals árin 1974-1976
1468 milljónir króna með raf-
orkusölunni til tsal og Aburðar-
verksmiðjunnar og er megin
hluti þess, eða 1232 millj. kr.
vegna Isal.
Þar sem framangreindar
niðurstöður eru byggðar á
heildarsíilu Landsvirkjunar, er
rétt að fara nokkrum orðum um
það, hvernig Landsvirkjun
hefur varið sölutekjum sínum.
Tölur fyrir árið 1976 liggja ekki
fyrir en skipting útgjalda 1974
og 1975 í millj. króna og í
hundraðshluta af heildar-
tekjum er sýnd í töflu 4. Eins
og fram kemur í töflunni hefur
afkoma Landsvirkjunar
batnað frá 1974 til 1975 þar sem
hagnaðurinn hefur aukist
úr 8% í 17% af heildartekjum.
Oft er því haldið fram, þegar
talað er um lágt raforkuverð til
ísal, að ekki megi tala um raf-
orkuverðið eitt sér, heldur beri
að taka með framleiðslugjaldið.
En að sjálfsögðu fer það eftir
því, að hverju verið er að leita.
Ef verið er að kanna áhrif raf-
örkusölu til stóriðju á raforku-
verð til almennra veitna, er
framleiðslugjaldið málinu óvið-
komandi. Hafi verið samið um
tiltölulega hátt fram-
leiðslugjald á kostnað raf:
orkuverðsins, má líta á hluta
framleiðslugjaidsins sem
óbeinan raforkuskatt. Svo mun
hafa verið skv. eldri samning-
um, en nú hefur framleiðslu-
gjaldið lækkað og raforku-
verðið hækkað, enda er skatt-
lagning á raforkuiðnaðinn ærin
fyrir.
Margur kann sjálfsagt að
spyrja, hvaða áhrif niður-
greiðslan á raforkuverði til
stóriðju hefur á verð til hins
almenna notanda. Ekki er
fjarri lagi að áætla að áhrif
hækkunar heildsöluverðs á
smásöluverð sé í hundraðshluta
tæpur helmingur heildsölu-
hækkunar. Árið 1974 hefur
niðurgreiðslan því valdið u.þ.b.
30% hærra útsöluverði en árið
1975 u.þ.b. 20% hærra verði.
Gísli Jónsson
prófessor.
Tafla 3. Mismunur á greiðslum skv. raunverði
og reikniverði. Milljónir kr.
1974 1975 1976 1974-1976
Alm. veitur 369 574 525 1468
ísal -f-312 +481 +439 + 1232
Áburðarverksm. -e 57 + 93 + 86 + 236
Tafla 4. Skipting gjalda Landsvirkjunar 1974 og 1975.
1974 1975
M.kr. % M.kr, %
Rekstrargjöld Vextir Aískriítir Hagnaður 286 21,5 513 38,5 425 32,0 106 8,0 401 19,6 745 36,4 554 27,0 349 17,0
Samtals 1330 ioo,0 2049 100,0