Dagblaðið - 05.06.1978, Side 11

\r
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 5. JÚNÍ 1978
MARX OG MOSES
1 umræðum er urðu á opnum vett-
vangi fyrir nýafstaðnar borgar-
stjómarkosningar varð ýmsum tiðrætt
um Karl Marx. Var það að vonum.
Svo mjög hafa fræði hans sett svip á
félagsmálaumræður 20. aldar. Þótt
Marx hafi eigi átt upp á pallborðið hjá
Morgunblaðsmönnum mátti þó lita
greinaflokk um ævi hans og störf í les-
bók þeirra á liðnu ári.
Hvað sem menn annars kunna að
segja um fræði Marx ættu flestir að
unna honum sannmælis um þann kost
að kunna list sjálfsgagnrýni. Þótt
Birgir ísleifur og Geir Hallgrimsson
teljist ekki tilheyra flokki öreiganna
væri þeim hollt að draga lærdóma af
niðurstöðu þeirra félaga Marx og
Engels er þeir ræða um mistök flokks-
starfsemi: „öreigaflokkurinn, eins o*
allir aðrir, lærir mest af sínum eigin
mistökum og enginn getur sparað
honum þau.”
Þá verður hvergi vart sjálfs-
vorkunnar né hlífðar við eigið skinn er
þeir játa hispurslaust rangt mat á
aðstæðum: „En sagan hefir einnig af-
sannað þáverandi skoðanir okkar, leitt
í Ijós að þær voru tálsýnir einar. Hún
hefir gengið enn lengra: hún hefir ekki
aðeins afhjúpað villur okkar, heldur
gjörbreytt baráttuskilyrðum öreig-
anna. Baráttuaðferðir ársins 1848 eru
nú orðnar úreltar i öllu tilliti, og að
þessu atriði er rétt að gefa nánari
gaum.” (Stéttabaráttan i Frakklandi
1848-50).
Engels í inngangi sínum að ritum
Marx.
Þeir félagar Marx og Engels voru
ófeimnir að játa eigin mistök er þeim
höfðu orðið á i ályktunum um rás at-
burða. Þótt margur nútimahöfundur
kenni þá við kreddu og þrætubók of-
stækis má færa að því rök að þeir
hlífðu sér hvergi í gagnrýni á eigin
verk og bentu þráfaldlega á nauðsyn
sjálfsgagnrýni og endurmats er
þjóðfélagsþróun leiddi i Ijós að þeim
hafði missýnst um skipan mála.
Margur nútímagarpur er lemur höfði
við fiskastein þráhyggju og þver-
móðsku gæti lært af þeim sitthvað er
aðgagni kæmi.
Þá væri ekki ónýtt fyrir
forystumenn verkalýðssamtaka og
opinberra starfsmann, er kveinka sin
undan gagnrýni og þola ógjarnan
umræður á opnum fundum, að
kynnast viðhorfi þeirra félaga „Verka-
lýðshreyfingin á allt undir hvassir
gagnrýni á líðandi þjóðfélag. Gagn-
rýnin er lífsviðurværi hennar. Hvernig
getur hún sjálf forðast gagnrýni ef hún
ætlar að banna umræður?Krefjumst
við þá málfrelsis til þess eins að af-
nema það í eigin röðum?” (Bréf Engels
til GersonsTrier 18. des. 1889).
Það kann að vera að á skrifborði
Karls Marx hafi stundum reynst tor-
er hin sama og Mósesar, þá er hann
leiddi ísraelslýð úránauðinni i Egypta-
landi: Hver og einn leggi af mörkum
samkvæmt getu sinni og beri úr býtum
eftir þörfum. Þannig leysti Móses
vandræði margreyndra og mæddra
ferðafélaga i eyðimerkurgöngu. „En
þessi er skipun Drottins: Safnið þvi,
eftir þvi sem hver þarf að eta; þér
Móses tekur við lögum af Guði.
velt að grynna i skjölum og skrif hans
sum bögglist fyrir brjósti fagurkera.
Eigi að síður er kjarni kenninga hans
Ijós og mun um langan aldur bregða
bjarma á ófarna leið mannkyns i eilifri
og óstöðvandi leit þess að kórréttum
sannleik. Niðurstaða Marx um skipan
mannfélagsmála og skiptingu lifsgæða
skuluð taka einn gómer á mann eftir
fólksfjölda yðar hver handa þeim, se.n
hann hefir í tjaldi sínu. Og Israels-
menn gjörðu svo, og sumir söfnuðu
meira. sumir minna. En er þeir mældu
það í gómer-máli hafði sá ekkert af-
gangs, sem miklu hafði safnað, heldur
hafði hver safnað eftir þvj sem hann
þurfti sér til fæðu. Og Móses sagði við
þá: Enginn má leifa neitt af þvi til
morguns. En þeir hlýddu ekki Móse,
heldur leifðu sumir nokkuð af þvi til
morguns; en þá kviknuðu maðkar i
þvi, svo að það fúlnaði."
Dreifing og sundurþykkja áhang-
enda Marx minnir um margt á
klofning kristinnar kirkju og þrætur
skriftlærðra. Morgunblaðsmenn og
aðrir þeir er fylla flokk gagnrýnenda
sameignarsamfélags þess er Marx
ráðgerði að við tæki af auðvalds-
skipulagi mættu festa sér i minni að
skammur timi er liðinn siðan Marx
setti fram kenningar sinar. Frahvarfog
sundurlyndi í hópi þeirra er segjast
aðhyllast fræði Marx verður meðengu
móti til þess að rýra gildi kenninga
hans. Sá sem niðrar kristnum dómi og
kveður tvö þúsund ára reynslu
staðfesta spásagnir um fánýti bræðra-
' * '* X.
Karl Marx
lags kristinna manna. sökum reynslu
af rannsóknarrétti. treyjum spænskra,
sifjaspellunt. tcningaspili kristntunka,
hórdómi biskupa og páfavillu ntælir af
fávisku og gleymir því að enn standa
orð Drottins óhögguð:
Safnið þvi sem hver þart aðeta.
Kjallarinn
Pétur Pétursson
í aldagamalli frásögn gamla
testamentisins um mannabrauð það
er féll af himni ofan og mettaði
mæddan Ísraelslýð er áréttuð skipan
sú er hljómaði i árdaga. i sveita þíns
andlitis skaltu neyta þins brauðs. Jafn-
framt er sett fram nteð eindregnum
hætti ákveðin pólitisk stefnuskrá. Ekki
hræsnisfullt tal Morgunblaðsmanna
um „launajöfnuð" og afkomu at-
vinnuveganna. Ekki minnst einu orði
á nauðsyn þess að knýja Gróttakvörn
arðránsmanna og styrkja gjaldmiðil,
hvað þá að vinna bug á verðbólgunni.
Kjarni félagshyggju og samábyrgðar
birtist með Ijósum hætti. „Sumir
söfnuðu meira, sumir minna” en hver
ogeinn hafði þaðer hann þurfti.
Enn er þess langt að bíða að
þjóðfélagsþróun nái svo langt að
Gróttakvöm arðránsmanna hljóðni.
Þó kemur sú tið er stundir líða að hún
verður sett á minjasafn við hlið
hljómandi málms og hvellandi bjöllu.
Hugvit manna og auðlindir nátt-
úrunnar opna mannkyni leiðir til
lausnar frá þrældómi og kúgun. Sam-
göngur, tækni og vísindi vinna bug á
hvers kyns plágum. Mikið hlutverk
biður samtiðar vorrar og framtiðar að
sigrast á ófreskjunni miklu. Skrimsli
þvi er gleypir arð vinnunnar. sáir
fræjum haturs og sundurlyndis i stað
þess að sameina til jákvæðra starfa.
Um tvo kosti er að ræða. Að knýja
áfram kvörn þá er malar gull og böl.
Hin er leið Marx. Sérhver maður láti i
té samkvæmt getu sinni og beri úr být-
um eftir þörfum sinum.
Pétur Pétursson þulur.
SU, ÓRAUNHÆFAR KAUPHÆKKANIR
Nú er svo komið að ekki er hægt að
líta i blöðin án þess að rekast á ótal
greinar og fréttir um verðbólgu. Er út-
málað hversu voðaleg verðbólgan sé,
og það er „tálið” og „álitið” að verð-
bólgan stafi af hinum og þessum
ástæðum, og ekki vantar „úrræðin"
við „verðbólguvandanum”.
Ýmsir vondir menn eru sagðir stór-
græða á verðbólgunni. Maður skyldi
því ætla, að loks væri komið að því, að
það yrði upplýst og jafnframt viður-
kennt, hvað það er í raun og veru sem
veldur verðbólgu, og hverjir það eru
sem knýja fram verðbólguna.
En það virðist ætla að verða bið á
því, þótt jafnvel sjónvarpið sé komið i
leikinn með sérstaka þætti um efna-
hagsmál. Þar hefur fimlega verið fjall-
að um ýmislegt, svosem hvernig vöru-
verð hækkar vegna afleiðinga verð-
bólgunnar, og allt er sett upp i fallegar
töflur og linurit og búnar til ótal vísi-
tölur, sem rugla almenning í ríminu.
Svo er hægt að nota þetta allt saman
til að réttlæta það að pína fram nýjar
kauphækkanir.
Það þarf að auka kaupmáttinn,
heyrist sagt. En kaupmáttur er orð
sem mikið er notað, og aukinn kaup-
máttur launa á að vera eitthvert töfra-
orð, einkum fyrir þá „lægstlaunuðu”.
En þýðir ekki aukinn kaupmáttur
launa í reyndinni aukna möguleika
kaupmanna til þess að græða meira á
launþegum?
Hvað gerðist 1974?
Snemma árs 1974 átti kaupmáttur-
inn að hafa orðið mestur, og er stöð-
ugt hamrað á því að þessum sama
kaupmætti þurfi að ná aftur. En hvað
gerðist þá i raun og veru 1974. Fyrst
var kaupið sprengt upp úr öllu valdi i
„frjálsum samningum” undir verk-
fallssvipunni en gengi krónunnar
haldið að mestu óbreyttu. Þegar fyrir-
tæki gátu ekki borgað svona ofboðs-
legar kauphækkanir, hófst mikill
jarmur í blöðum og viðar um aukin
„rekstrarlán”, og bönkunum var
skipað að lána peninga svo að fyrir-
tækin gætu borgað fólki kaup án þess
að fara á hausinn. En bankarnir áttu
ekki til aukið fjármagn, svo að Seðla-
bankanum var skipað að lána bönkum
og ríkissjóði. En Seðlabankinn átti
enga peninga heldur og hefur raunar
aldrei átt. En hann á hins vegar prent-
vél góða, sem prentar seðla. Var þá
brugðið á það ráð að prenta nýja seðla
og þeim ausið i lánastofnanir og rikis-
sjóð, og á árinu 1974 mún Seðlabank-
inn hafa „lánað” um 8.000 milljónir
króna i nýjum seðlum. sem ekkert var
til fyrir.
Afleiðingin af þessu varð algjört
kaupæði almennings. Nánast eins og i
djöfulæði komu launþegar þjótandi
með nýprentuðu seðlana sina í búð-
irnar, og allar vörur þurrkuðust upp.
Afleiðingin af þvi varð svo gifurlega
aukinn innflutningur og erlendur
gjaldeyrir kláraðist. Voru þá tekin
stórfelld erlend lán til þess að halda i
horfinu og þjóðin yrði ekki gjaldþrota.
og á árinu I974 mun sennilega hafa
verið tekið fyrsta beina eyðslu- og
sóunarlánið erlendis, upp á marga
milljarða. til þess að þjóðin gæti eytt
ogsóaðaðvild.
Ef einhverjir hafa grætt á allri vit-
leysunni. hverjum skyldu þeir geta
þakkað fyrir gróðann? Það skyldi nú
aldrei vera að þeir geti þakkað þeim
mönnum. sem stöðugt vinna að þvi að
þvinga fram launahækkanir sem eng-
inn grundvöllur er fyrir-.
Hvenær i ósköpunum skyldi koma
að því, að menn fari að viðurkenna
staðreyndir og átta sig á þvi, að það er
aðeins ein ástæða fyrir verðbólgunni,
og hún er óraunhæfar kauphækkanir.
En þessu virðist likt farið og
forðum, þá er menn höfðu þá trú. að
jörðin væri flöt, og þeir sem ekki að-
hylltust trúna voru réttdræpir. Núna
hafa menn þá opinberu trú, að verð-
bólga stafi af einhverju allt öðru
heldur en launahækkunum, einhverju
sem er ákaflega flókið og torskilið. og
heilir hópar hámenntaðra manna séu
stöðugt að leita að en finni samt aldrei,
— einhverju sem er ámóta óáþreifan-
legt og óraunhæft og nýju fötin keisar-
ans.
Ráð við verðbólgu
Ef einhverntima á i alvöru að reyna
að stöðva verðbólguna, þá er einungis
ein leið til. Og hún er sú að stöðva
allar launahækkanir hverju nafni sem
nefnast. Þegar það verður gert. má
ætla, að allar verðhækkanir yrðu
komnar fram innan nokkurra mánaða
frá algjörri launastöðvun. Siðan færi
að komast á meira jafnvægi, vextir
myndu smám saman lækka, verðlagið
myndi lækka frá þvi hámarki sem það
hefði komist i. og allt efnahagskerfið
myndi leita nýs jafnvægis. Sennilega
væri eðlilegast, úr þvi sem komið er,
að rikisstjórnin setti lög um algjöra
launastöðvun i ákveðið tímabil, svo
sem 5 ár.
En fleiri ráð eru til. Til dæmis gætu
atvinnurekendur krafist algjörrar
launastöðvunar eða til dæmis 10—
20% launalækkunar, og fengið sitt
fram i „frjálsum samningum” undir
verkbannssvipunni. Þá er einnig hægt
að „frysta” gengi krónunnar gagnvart
Bandarikjadal, þannig að gengið verði
ekki fellt, hvað sem á dynur. Og jafn-
vel mætti hækka gengi krónunnar
talsvert og „frysta” það svo. Þá
myndu útflutningsfyrirtækin fljótlega
stöðvast vegna greiðsluerfiðleika, og
þegar fólk væri búið að vera atvinnu-
laust nægju sina, yrðu allir fegnir að
semja um lækkað kaup, svo að at-
vinnulifið kæmist aftur i gang.
Eftir að verðbólgan væri úr sög-
unni, myndi að sjálfsögðu enginn geta
grætt á henni framar, og smátt og
smátt myndi efnahagskerfið taka
Tryggvi Helgason
nauðsynlegum breytingum til batn-
aðar, og fjármagnið tæki að renna
þangað sem það á helst heima, þ.e. í
iðnað og framleiðslu. Þá fyrst er von
um, að erlendi skuldabagginn færi að
minnka.
Sennilega yrði enginn hópur manna
fegnari að losna við verðbólguna en
þeir sem minnst mega sín í þjóðfélag-
inu. Verðbólgan yrði þá ekki lengur til
staðar til þess að halda þeim stöðugt
niðri i skítnum efnahagslega séð. Lítil-
magninn, sem enga möguleika hefur
til þess að geyma sér afgangskrónu
nema með þvi að leggja hana inn í
banka, gæti þá og eftirleiðis gert það
án þess að henni væri jafnharðan
stolið af honum. Tryggvi Helgason
flugmaður
/V