Dagblaðið - 05.06.1978, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 5. JÚNl 1978
13
Dómurí prófmáli námsmanna gegn ríkisvaldinu:
Mikilvægur áfangasigur
Vilhjálmur
ogsveinar hans
sakamenn
Þann 26. april sl. féll dómur í Bæjar-
þingi Reykjavíkur í prófmáli þvi sem
námsmenn höfðuðu á hendur Lána-
sjóði islenskra námsmanna, mennta-
málaráðherra og fjármálaráðherra.
Ástæða er til að fagna þessum dómi.
Hann er þungt högg á þá lögleysu sem
Vilhjálmur Hjálmarsson menntamála-
ráðherra og fulltrúar ríkisvaldsins í
stjórn LÍN — „þrifólið” svonefnda
(Jón Sigurðsson, Tímanum, Árni
Ólafur Lárusson, Skeljungi og Stefán
Pálsson, Stofnlánadeild land-
búnaðarins) — hafa þar haft I frammi,
ekki aðeins hvað varðar þau atriði sem
þessi dómur nær til, heldur einnig í
ýmsum öðrum. Það er þeim verðugur
stimpill að liggja nú undir dómi sem
sakamenn.
Upphaf
málsins
Vorið 1976 voru að tilhlutan
menntamálaráðherra og gegn hálf-
velgjuandstöðu forystumanna nokk-
urra námsmannasamtaka sett ný lög
um námsaðstoð. Var þar hlutur náms-
manna stórlega skertur frá því sem
áður var, einkum hvað varðar endur-
greiðslur. Námslán voru gerð
visitölubundin að fullu — ein allra
lána á íslandi — og þar með kastað
fyrir róða öllum fögrum ræðum um
jafnrétti til náms, jafna efnahagslega
aðstöðu allra þegna til náms og
menntunar, samfélagslega ábyrgð á
menntun og skólagöngu o.s.frv. Sum
samtök námsmanna börðust þó af
fullri einurð gegn lögunum, einkum
námsmenn erlendis, bæði meðan þau
voru I frumvarpsformi og eftir að þau
urðu að lögum. Meðal annarra náms-
manna hefur andstaðan aukist mjög
síðustu árin. Prófmál námsmanna við
ríkisvaldið mun vafalaust verða til að
efla andstöðuna enn meir.
Sumarið 1976 var sett ný reglugerð
um LlN. Um undirbúning hennar sá
þrifól ríkisvaldsins I stjórn LlN. Þrátt
fyrir hræsnistal ráðherra um hlýjan
hug sinn til verkmenntunar undir-
ritaði hann þó reglugerð sem hélt
fjölmörgum (flestum?) nemum i verk-
legu námi áfram utan við námsaðstoð.
Sú skipan ríkir enn. Ýmis önnur atriði
eru undarleg I reglugerðinni, m.a. eitt
sem námsmenn telja brjóta í bága við-
lögin. Skv. lögunum ættu t.d. náms-
menn með stúdentspróf að geta fengið
námslán óháð þvi í hvaða námi þeir
eru en skv. reglugerðinni verða þeir að
vera í námi sem krefst stúdentsprófs
eöa er á annan hátt viðurkennt sem
„lánhæft nám” hjá LÍN.
Nýjar út-
hlutunarreglur
Að lokinni reglugerðarsmiði — sem
reyndar var svo illa af hendi leyst að
starfsfólk ráðuneytis varð að vinna
hana alla upp — hófst þrífólið handa
við að semja nýjar úthlutunarreglur.
Meginsjónarmið þrifólsins var að nota
það versta úr lögunum og
reglugerðinni en sneiða fram hjá eða
rangtúlka skárri hluta þeirra. Þetta
sjónarmið hefur ráðið starfi þeirra
hingað til. Er það I samræmi við
viðhorf þeirra til námsfólks en það
mótast allt af þekkingarskorti á
kjörum námsmanna, fordómum og
beinum illvilja. Jón Sigurðsson, for-
maður sjóðsstjórnar, þurfti t.d. ekki að
taka námslán á sínum námsárum —
hann hafði önnur ráð. Og Árni Ólafur
Lárusson hefur verið svarinn óvinur
námsfólks siðan hann varð fram-
kvæmdastjóri sjóðsins, en það var
hann i nokkur ár að loknu prófi I við-
skiptadeild Hl og að loknu pólitisku
uppeldi I Vöku, útungunarvél ihalds-
stúdenta.
Meginárásir þrifólsins á kjör náms-
fólks.i úthlutunarreglunum voru að
ekki skyldi taka tillit til fjöl-
skylduaðstæðna fólks við ákvörðun á
framfærsluþörf þess. Fram-
færslukostnaður er metinn sá hinn
sami fyrir einstakling, einstætt for-
eldri, giftan barnlausan námsmann .
giftan námsmann með eitt barn, tvö
börn, o.s.frv. Eins atriðis hvað varðar
fjölskylduaðstæður tóku þeir þó tillit
til—þeir ákváðu að námsmaður sem
býr í foreldrahúsum skuli hafa 40%
lægri framfærslukqstnað. Þar var
hægt að „taka tillit”. En að taka tillit
til framfærslu maka — það fannst
þeim hlægilegt, jafnvel þótt maki væri
veikur, í námi eða heima til að annast
börn.
En annars staðar var hægt að „taka
tillit”. Sett var ákveðið tekjumark. Sá
námsmaður sem hefur tekjur, fær
Ixkkað lán sem því nemur. Ákveðið
var að hafa tekjumark þetta örlitið
hærra fyrir námsfólk með börn — sem
í raun er viðurkenning á því að náms-
maður með börn hafi meiri þörf fyrir
námslán en hrein blinda fyrir því að
sé „tillitið” tekið á þennan hátt er
verið að halda því fram að þvi fleiri
börn sen námsmaður á þeim mun
meiri tíma og aðstöðu hafi hann til að
vinna meðnámisínul!
Námsmenn töldu þetta ákvæði lög-
leysu og hafa hvað eftir annað leitað
til menntamálaráðherra til að fá
leiðréttingu sinna mála. En honum lá
á sínum tíma svo mikið á að sletta
uridirskrift sinni á plagg flokks-
gæðingsins Jóns Sigurðssonar að hann
gat ekki virt starfstíma eigin ráðu-
neytis. Þótt plaggið bærist honum
siðdegis á föstudegi var búið að undir-
rita það er ráðuneytið lauk upp dyrum ■
sinum á mánudegi.
Námsmenn ákváðu þá að lögsækja
þetta fina fólk. Kjarabaráttunefnd
sem þá lifði og hét sem samstarfsnefnd
skólafélaga framhaldsskóla fékk einn
félaga SÍNE til að höfða málið sem
prófmál. Fenginn var lögmaður til að
sækja málið, Ragnar Aðalsteinsson
hrl. Fjármálaráðuneytið fól lögmanni
sínum, Gunnlaugi Claessen hdl. að
verja máliö. Það kom siðan fyrir dóm í
undirrétti eftir alllanga bið. Bjarni
Kristinn Bjarnason borgardómari
dæmdi i málinu þann 26. april sl„
féllst á dómskröfur námsmanna og
hafnaði algjörlega rökstuðningi
verjanda.
Dómurinn
En hvað inniheldur dómurinn?
Hvernig ber að túlka hann? Þrifólið er
þegar byrjað að rangtúlka hann sér í
hag i nokkrum mæli, þótt út úr þeim
orðum skíni lafhræðsla við afleiðingar
eigin verka. Námsmenn hafa engan
hag af þvi að rangtúlka dóminn og
reyna að mála hann betri en hann er.
Slíkt kynni aðeins að vekja ótimabær-
ar vonir og siðan valda vonbrigðum
fyrir marga.
Dómurinn er ósigur fyrir ríkis-
valdið, þvi að hann hafnar beinlinis út-
reikningsaðferðum þrifólsins. Klaufa-
legar örvæntingarlygar Jóns
Sigurðssonar formanns sjóðsins,
breyta engu um það: „Er rökstuðningi
stefndu í kafla V hér að framan þvi
hafnað,” segir í dómnum. Og siðar: „Á
rök stefndu um frjálst mat stjórnar
verður þvi ekki fallist né að takmarkað
fé sjóðsins til opinberrar aðstoðar við
námsmenn komi i veg fyrir að
stefnandi geti fengið rétt hlutsinn.”
Dómurinn hafnar þannig beinlínis
þvi áliti þrífólsins að ekki beri að taka
tillit til framfærslu barna og maka:
„Telja verður ótvirætt að fjölskylda
stefnanda taki að minnsta kosti til
hans sjálfs, konu hans og barns.” Og
siðar: „Verður veiting námslána til
stefnanda 1976 og ’77 samkvæmt á-
kvörðun stjórnar Lánasjóðs
islenzkra námsmanna 15.11.1976 og
25.3. 1977 því dæmd ógild gagnvart
stefnanda og ber að endurskoða lána-
úthlutanir þessar og veita stefnanda
viðbótarlán, þar sem tillit sé tekið til
þess að stefnandi var kvæntur og maki
hans hafði litlar tekjur...”
Hvað varðar tillit til barna tekur
dómarinn ekki skýra afstöðu. Hann
viðurkennir að tillit sé tekið til barna
við ákvörðun lánsupphæðar (við
ákvörðun tekjumarks): „Lögmaður
stefnanda hefur i málflutningi sínum
lýst yfir að útreikningum og töflum
framkvæmdastjórans ( i LfN — aths.
GS) sé ekki andmælt á nokkurn hátt
og viðurkennt sé af stefnanda hálfu að
tekið hafi verið tillit til fjölskyldu-
stærðar stefnanda að þessu leyti með
þvi að miða umframtekjur hans við
25% hærri upphæð en ella.” Hins
vegar tekur dómurinn enga afstöðu til
útreikningsaðferðar þrifólsins
varðandi börn, hvorki með né móti.
En eins og áður er nefnt hafnar
dómurinn öllum rökstuðningi
þrífólsins. En hann segir ekkert um
hvað skuli koma i staðinn — og það er
eðlilegt. Ástæðuna fyrir þessum mála-
lokum tel ég vera þá að svo vilji til að
viðkomandi námsmaður naut
tekjumarks-reglunnar, þar eð tekjur
hans voru á bilinu milli tekjumarks
einstaklings og tekjumarks ein-
staklings með 1 bam. Hefði hann haft
nokkru lægri tekjur, þ.e. undir tekju-
markinu, hefði framfærsla barnsins
engin áhrif haft — beint eða óbeint —
á námslán hans. Afstaða dómsins til
sliks tilviks kemur ekki beinlínis fram,
en þó má af ýmsu ráða, að hann hefði
dæmt slikt tilvik andstætt lögunum.
Þetta má marka t.d. af þvi að
dómurinn , tekur tekjumarksreglur
maka námsmanns ekki með i dóms-
'mat sitt og eru þó reglurnar um það
byggðar á sömu aðferðum.
Hvað tillit til barna áhrærir er
dómurinn því óskýr, fljótandi ogófull-
nægjandi, og ber námsmönnum því
tvimælalaust að áfrýja honum til
Hæstaréttar. Gera verður kröfu um að
Hæstiréttur taki grundvallarafstöðu til
þess hvort taka beri tillit til barna
allra námsmanna sem börn eiga og
sækja um lán, eða aðeins sumra —
þ.e.a.s. hvort það sé „eðlilegt tillit” til
fjölskyldustærðar að meta framfærslu-
kostnað hærri ef um börn er að ræða
(ómótmælanlegur raunveruleiki) —
eða að tekið sé óbeint tillit til barna
jvegar ákveðið er hvort og hversu
mikið skuli dragast frá lánum náms-
manna vegna tekna. En við getum
engu treyst um dóm Hæstaréttar.
Lögin eru ekki gerð fyrir okkur, heldur
gegn okkur, og þótt dómsvaldinu fipist
ejnstaka sinnum ef lögbrotin eru of
augljós liggur þó ljóst fyrir hvert
meginhlutverk j>ess er: nefnilega að
verja hagsmuni ríkjandi afla
þjóðfélagsins.
Framhaldið
Auk þess sem málinu verði áfrýjað
til Hæstaréttar verða námsntenn nú
að gera skýrar og greinilegar kröfur á
Guðmundur
Ssmundsson
hendur stjórn LlN og rikis''aldinu
með stuðning í dómi undirréttar og I
framhaldi af honum. Hæst ber þar
kröfuna um að þrífólið segi af sér þeg-
ar í stað eða verði vikið frá störfum,
a.m.k. þar til Hæstiréttur hefur kveðið
upp dóm. Þetta er aðeins krafa um að
rikisvaldið haldi sig að siðaðra manna
háttum. Ég tel að sóma sins vegna og
hagsmuna geti námsmannasamtökin
ekki sætt sig við að fulltrúar náms-
manna sitji með þessum lögbrjótum í
stjórn sjóðsins og beri þvi að draga þá
út úr stjórninni meðan þrífólið vermir
stóla þar. Þá ber og að gera þá sjálf-
sögðu kröfu til sjóðsstjórnar og
ráðherra að úthlutunarreglum LÍN
verði þegar breytt til samræmis við
dóminn og kröfur námsmanna. í
öðrum löndum hefði menntamála-
ráðherra séð sóma sinnm í að segja af
sér við svipaðan skell. En líklega er
til litils að setja fram kröfuna um að
Vilhjálmur frá Brekku snúi sér að
búskapnum alfarið og láti mennta-
málin I friði. Slikt tíðkast ekki hér-
lendis meðal gegnrotinnar sam-
tryggingar borgaralegra stjórnmála-
manna.
Loks tel ég hafið yfir allan vafa að
námsmönnum beri að notfæra sér
þennan aukna byr í seglin til að vekja
athygli á og berjast fyrir öðrum
meginkröfum sinum, þ.e. afnámi
vísitölubindingarinnar, námslánum
sem nægi til framfærslu og jöfnum
rétti allra framhaldsskólanema til
námslána. Með þennan aukna styrk að
baki og með því að feta leið einarðrar
og harðskeyttrar fjöldabaráttu gegn
svikulu og í mörgum tilvikum löglausu
ríkisvaldi ráðandi afla er hægt að ná
miklumárangri.
Guömundur Sæmundsson
fulltrúi Sambands islenskra
námsmanna erlendis i
stjórn lánasjóðsins
júní 1976— Jan. 1978.
Kosningadagskráin:
Ósvífni útvarpsráðs
Oft hefur þótt pottur brotinn hvað
varðar hlutleysi. ríkisfjölmiðlanna
hljóðvarps og sjónvarps. Ýmis gagn-
rýni jafnt frá hægri sem vinstri hefur
komið fram á hlutdræga frétta-
mennsku, og viðkvæmar sálir hafa
fengið gæsahúð vegna skoðana ein-
stakra umsjónarmanna dagskrárþátta.
Hér hefur þó fyrst og fremst verið um
að ræða einstaklingsbundin „hlut-
leysisbrot” ef hægt er að kalla þessi at-
vik þvi nafni. Nú virðist hlutdrægnin
hins vegar vera orðin stefnuskráratriði
hjá útvarpsráði, og b*'r þar fyrst að
nefna er útvarpsráð lét hætta lestri á
forustugreinum þriggja mánaðarblaða
sem höfðu verið lesnar upp með for-
ustugreinum landsmálablaðanna.
Skoðanir þær sem fram komu í við-
komandi blöðum (Neista, Stéttabarátt-
unni og Nýrri dagsbrún) virðast hafa
komið svo illa við taugarnar á meiri-
hluta útvarpsráðs að hlutleysisreglurn-
ar voru brotnar kinnroðalaust. Full-
trúar stjórnarandstöðunnar reyndu í
þessu niáii að malda i móinn en allt
kom fyrirekki.
En ákvörðun útvarpsráðs um sjón-
varpsdagskrána fyrir kosningar sló þó
allt út i ósvífni. Ákveðið var að hver
framboðslisti fengi 7 mínútna grunn-
tíma en síðan aukinn tima fyrir hvert
kjördæmi sem hann býður fram í.
Þetta lítur svo sem nógu lýðræðislega
út en þegar að er gáð kemur annað í
Ijós. Þessi regla er eingöngu sett til
höfuðs þeim listum sem standa utan
við hina hefðbundnu þingflokka og
flokkseigendafélög þeirra og hafa ekki
tök á eða vilja til að bjóða fram í öllum
kjördæmum. Einnig eru þessir flokkar
útilokaðir frá öllum öðrum umræðum
í sjónvarpinu með því að binda þær
við alþingismenn eða flokksformenn.
Um þessar aðgerðir ríkti fullkomin
samstaða milli stjórnar og stjórnar-
andstöðu. Allar skoðanir og athuga-
semdir, sem ekki falla í hinn hefð-
bundna ramma þingflokkanna og
flokkseigendafélaganna, skyldu útilok-
aðar. Ekki er nóg með að hér sé frek-
lega brotið á þeim flokkum sem verða
fyrir barðinu á þessum endemis regl-
um heldur er hér um að ræða hreina
móðgun við kjósendur. Með þessu
móti er komið I veg fyrir að fólk geti
kynnt sér málflutning þessara flokka
og vegið þá og metið. Það er til lítils að
tala um frjálsar kosningar þegar t.d. 3
af 8 listum sem bjóða fram í Reykja-
vik fá ekki tækifæri til að láta kjós-
endur heyra i sér. Þetta er þvi alvar-
legra ef tekið er tillit til þess að þeir
listar sem ekki hafa menn á þingi
standa mun verr að vígi hvað varðar
blaðakost. T.d. gefur Fylkingin út
mánaðarblað, KFI lítið vikublað og
Stjórnmálaflokkurinn er svo að-
þrengdur að hann verður að kaupa
auglýsingar i blöðunum til að koma
málflutningi sínum á framfæri. En af-
staða hinna hefðbundnu flokka er
skýr: „Við einir vitum” og aðrar
skoðanir eru óæskilegar og skulu
kæfðar i fæðingu.
Enginn furðaði sig á því að „lýð-
ræðisflokkarnir” skyldu gera allt sem í
þeirra valdi stóð til að hefta málfrelsið
en að Alþýðubandalagið skyldi vera
með i þessu vekur furðu. Það er nú
nefnilega svo að Alþýðubandalagið og
áður Sósíalistaflokkurinn urðu oft
fyrir barðinu á svipuðum reglum og
þeir eru nú sjálfir að setja, og það var
oft undir hælinn lagt hvort flokkurinn
kom skoðunum sfnum á framfæri við
kjósendur. Einmitt þess vegna hefur
Alþýðubandalagið oft stillt sér upp
sem málsvara þeirra sem orðið hafa
fyrir ritskoðun eða einhvers konar of-
sóknum og banni i rikisfjölmiðlunum,
en nú stendur það í heilögu bandalagi
við hina „lýðræðisflokkaná” i þeim til-
gangi að útiloka annan málflutning en
sinn eigin úr fjölmiðlunum. Alþýðu-
bandalagið veit sem er að tveir af þeim
listum, sem fram komu í Reykjavik,
koma til með að beina spjótum sinum
að verulegu leyti gegn Alþýðubanda-
laginu, og að málflutningur þess mun
verða undir smásjá. Alþýðubandalags-
forustan veit upp á sig sök fyrir ýmiss
konar klúður innan verkalýðshreyf-
ingarinnar og hefur takmarkaðan
áhuga á að láta stilla sér upp gagnvart
verkum sinum þar. Alþýðubandalagið
er þvi jafn áhugasamt um að útiloka
þessa hópa frá umræðum og Sjálf-
fc\
Kjallarinn
Guðmundur J.
Guðmundsson
stæðisflokkurinn er hræddur við
Stjórnmálaflokkinn og aronskuna. Al-
þýðubandalagsmenn hafa jafnvel
gengið svo langt í hatursáróðri ogskit-
kasti út i þessa hópa að einn af flokks-
hundum þess öskraði á opinberum
fundi fyrir nokkru, er einn frambjóð-
andi R-listans var að reifa þessi mál:
„Já, og það ætti að loka kjaftinum á
þér endanlega." Stalín er kannski ekki
hér en aðferðir hans eru vissulega i
fullu gildi.
Guómundur J. Guðmundsson
nemi