Dagblaðið - 07.09.1978, Qupperneq 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1978.
" /™ '
11
Hvers vegna skilur fólk?
Nefna má ástæðurnar, sem dóm-
stólar telja oftast upp: Óhófleg notkun
áfengis, ómannúðleg framkoma
annars aðila við maka sinn. ótryggð,
kulnaðar tilfinningar og mismunur á
skapgerð. En stundum eru ástæðurnar
af dýpri rótum runnar.
Í Sovétríkjunum þurfa menn varla
að óttast atvinnuleysi, verðbólgu, fjár-
hagsörðugleika vegna veikinda, eða
slíkt. Þjóðartekjur tvöfaldast á 15 ára
fresti. En þrátt fyrir þetta er talið, að
ein af ástæðunum fyrir hjóna-
skilnuðum ungs fólks i Sovétríkjunum
sé tiltölulega veikur fjárhagsgrund-
völlur. Ungt fólk þarf mjög oft að
byrja búskap með tvær hendur tómar
og vissir örðugleikár sem verða á vegi
þeirra magnast oft vegna þess að þau
kunna ekki að reka heimili á skynsam-
legan hátt. Sovézkir visindamenn hafa
bent á ýmsar leiðír til úrbóta. Til
dæmis að veita ungum hjónum lán til
að hefja búskap. Það er t.d. gert i
Þýzka Alþýðulýðveldinu og Póllandi.
Ennfremur að koma á fót sálfræði-
þjónustu við fjölskyldur um allt land.
En höfuðorsökin fyrir hinum
tiltölulega tiðu hjónaskilnuðum i
Sovétrikjunum er liklega fyrst og
fremst misræmið sem ríkir milli stöðu
konunnar í þjóðfélaginu og í fjölskyld-
unni.
Konur hafa bæði lagalegt og raun-
verulegt jafnrétti í Sovétrikjunum.
Þær hafa náð körlum á sviði æðri
menntunar. Þriðji hver lögfræðingur
og verkfræðingur er kona, annar hver
tæknifræðingur er kona og 75%
lækna og kennara eru konur. 475
konur hafa verið kosnar á þing Sovét-
ríkjanna eða nær þriðjungur þing-
heims.
En innan fjölskyldunnar eimir eftir
af gömlu misrétti. Meðal karlmanna
„þróast vitundin hægar en ytri skil-
yrði”. Oft vilja þeir ekki vinna
hefðbundin kvenmannsstörf, þó að
engin eða að minnsta kosti fá hefð-
bundin karlmannsstörf vegi þar á móti
i fjölskyldum í borgunum. Félags-
fræðingar hafa komizt að raun um að i
barnafjölskyldum eyði konur tvisvar
sinnum meiri tíma í heimilisstörf en
karlar. Óréttlát skipting heimilisstarfa
hefur niðurbrjótandi áhrif á hjóna-
bandið.
Félagsfræðilegar rannsóknir benda
allar í þá átt að þar sem konan vinnur
svo til ein öll heimilisstörf séu mis-
heppnuð hjónabönd algengari en
velheppnuð hjónabönd. En þar sem
hjónin skipta heimilisstöfunum jafnt á
milli sin eru velheppnuð hjónabönd
miklu algengari.
Til þess að bæta úr þessu er
nauðsynlegt að gera ýmsar
ráðstafanir: i fyrsta lagi að skapa
aðstæður sem gera konum kleift að
samræma nytsamleg störf í þágu
þjóðfélagsins og móðurhlutverk og
heimilisstörf. Fyrir árið 1980 verður
lögleitt leyfi fyrir konur til að sinna
börnum sinum þangað til þau eru
orðin eins árs. I þessu leyfi heldur hún
hluta af launum sínum. Þetta bætist
við það leyfi sem þær eiga nú rétt á í
112 daga á fullum launum kringum
meðgöngutíma og fæðingu. Verið er
að skapa konum sem eiga börn
viðtækari möguleika á að vinna hluta
úr degi eða hluta úr viku og enn
fremur að taka störf með sér heim.
Einnig er reynt að ná réttlátari
skiptingu heimilisstarfa milli kvenna
og karla á beinan hátt — með því að
virkja karla í ríkara mæli til heimilis-
starfa. Fullkomið jafnrétti og
traustari grundvöllur hjónabandsins
mun nást ef sambandið milli hjóna
byggir á þessari grundvallarkenningu:
Allir leggja sitt af mörkum eftir hæfi-
leikum og fá i sinn hlut eftir þörfum,
innan þeirra marka sem hver fjöl-
skylda getur veitt.
FERBAN
FYRIRHEITS
„Auðvitað myndaði ég stjórnina
fyrir Ólaf Jóhannesson," segir Lúðvík
Jósepsson í viðtali við Dagblaðið á
mánudag. Við hinir héldum nú að
Benedikt Gröndal hefði verið þama
einhvers staðar með þeim, en það er
kannske bara misskilningur. Lúðvik
Jósepsson virðist kominn á raupaldur
og er hreykinn af afrekum sinum. En
eru þetta afrek?
í sumar voru gerðar sex tilraunir til
stjórnarmyndunar. Alþýðuflokkurinn
gerði þau mistök, hvort sem hægt var
að ráða við þau eða ekki, að vera þátt-
takandi í öllum tilraunum.
Alþýðubandalagið gaf þegar i upphafi
þá yfirlýsingu að það ynni ekki með
Sjálfstæðisflokknum. og það þrengdi
möguleika svo, að ekki voru nema
örfáir möguleikar til meirihluta-
stjórnar. Sú rikisstjórn, sem loks var
mynduð, var mynduð i skugga nýrrar
verðbólguskriðu sem var að skella á
fyrsta september. Innan Alþýðu-
flokksins varð það sjónarmið ofan á að
ábyrgð flokksins yrði of þung. ef hann
sprengdi þessar viðræður, eftir það
sem á undan var gengið. Þess vegna
samþykkti flokksstjórnin. með hang-
andi haus þó, að ganga til þessa stjórn-
arsamstarfs.
Nánast allir gera sér þó Ijóst, að
stjórnin er byggð á siðferðilegum og
efnahagslegum sandi. Stjórn, sem
heldur áfram óbreyttri efnahagsstefnu
fyrri rikisstjórnar og stefnir í 50—
60% verðbólgu á næsta ári er byggð á
efnahagslegum sandi. Stjórn, sem
afhendir framsóknarmönnum dóms-
málaráðuneyti og þar sem umbætur til
dæmis í skattsvikamálum hafa verið
strikaðar út úr samstarfsyfirlýsingu á
síðustu stundu er byggð á
siðferðilegum sandi. Framsóknar-
fnykinn leggur langar leiðir. Annað af
tvennu gerist: Að þessi rikisstjórn
kúvendir frá þvi sem þegar hefur verið
skráð á btað, eða hún missir þingmeiri-
hluta fyrren varir.
Lúðvik Jósepsson heldur því fram.
að Alþýðuflokkurinn sé þverklofinn.
Þrir þingmenn Alþýðuflokksins
greiddu atkvæði gegn þessu samstarfi.
Tveir þingmenn Alþýðubandalagsins i
jafnstórum þingflokki greiddu einnig
atkvæði gegn og einn sat hjá. Það
virðist ekki skipta máli. Þar er enginn
klofningur. Þessu er Lúðvík að segja
frá.
Af hverju
á móti?
Alþýðuflokkurinn vann i vor mesta
kosningasigur í sögu lýðveldisins. Því
er ekki að neita að sá kosningasigur
hefur illilega forklúðrast nú um sinn.
Hann hefur forklúðrast sennilega fyrst
og fremst vegna þess að okkar foringi
var of heiðarlegur, kurteis og bláeygur
til þess að eiga pólitísk viðskipti við
Ólaf Jóhannesson og Lúðvik Jóseps-
son, leifarnar af pólitísku kerfi, sem er
aðganga sér til húðar. t allt sumarog
allt þar til stjórnin var mynduð var
meðal annars um það deilt, hvort og
með hverjum hætti ætti að láta
baráttu gegn verðbólgu hafa forgang,
og fórna þá öðrum markmiðum. Þetta
var augljóst áhugamál
Alþýðuflokksins og í beinu framhaldi
af málflutningi fyrir kosningar.
Lúðvik hafði ekki áhuga — og Ólafur
Jóhannesson ekki heldur. Endirinn
varð þó sá, að ekki varð þetta fest á
blað, en Steingrimur Hermannsson og
Ragnar Arnalds gáfu munnlegt loforð
fyrir þvi, að þetta yrði bókað sem
stefna rikisstjórnarinnar á hennar
fyrstu fundum. Kjartan Jóhannsson
lýsti þessu loforði á flokksstjórnar-
fundi Alþýðuflokksins og sagðist taka
það gilt. Það er mál út af fyrir sig að
taka við munnlegum loforðum eftir
það sem á undan er gengið. Aðrir
þingmenn Alþýðuflokksins settu fyrir-
vara um að þetta loforð stæði. Lúðvik
er galvaskur að vanda. Ekkert slikt
loforð hefur verið gefið. Ragnar
Arnalds er ómerkur orða sinna.
Það eru þessi vinnubrögð sem eru
með þeim hætti, aðógeðfelld má kalla.
Stjórnarmyndunarviðræðurnar hafa
allar verið i þessa veruna. Bláeygir
karlar hafa treyst einhverju sem óljóst
má kalla heiðarleika og samstarfsvilja.
Hinum megin við borðið sitja Lúðvik
Jósepsson og Ólafur Jóhannesson!
Vinstri stjórn
Það hefur verið búin til goðsögn um
það i landinu, að vinstri stjórn sé
stjórn fólksins, hægri stjórn sé stjórn
fyrirtækjanna. Þjóðviljinn hefur
hamrað á þessari goðsögn. Þetta er
argasta pip, eins og þjóðin á eftir að
sannreyna á næstu mánuðum. Vinstri
stjórnin svokallaða, sem hér sat
1971 —1974 kom að fullum sjóðum.
Hún hafði fjármagn til þess að hefja
byggðauppbyggingu og kaupa stórvirk
fiskiskip. Þessi stjórn á við allt annars
konar vandamál aðetja.
Kjarni málsins er óðaverðbólga.
Verðbólgan spillir og hún færir til fjár
magn frá venjulegu fólki til þeirra sem
hafa aðstöðu til þess að braska með
fjármagnið. Til þess að vinna bug á
þessu ástandi þarf að taka
visitölubrjálæðið af. Fólk verður að
skilja hvernig visitalan vinnur. Þegar
hún var sett á 1939 var hún nauðvörn
vinnandi stétta. i dag horfir þetta allt
öðru vísi við. Rakarar fá launa-
hækkun. Þá hækkar rakstur og þar
með verður dýrara að lifa. Þá hækka
laun. Þá hafa rakarar dregist aftur úr.
Þeir fá hækkun. Raksturinn hækkar.
'Launin hækka. Engin verðmæti
skapast. Enginn græðir. En verðbólg-
an geysist áfram og flytur til verðmæti
frá fólkinu í fiskvinnslunni, mannanna
sem vinna við höfnina, og til þeirra
sem hafa efni og aðstæður til þess að
fá lán og græða á öllu saman.
Þetta skilur ekki Lúðvík Jósepsson.
Siðaprédikanir þær, sem átt hafa sér
stað vegna verðbólgu undanfarinna
ára hafa farið inn um annað eyra hans
og út um hitt. Hann sér ekkert rangt
við neikvæða vexti, við það, að lána-
kerfi er ekki lánakerfi. heldur pólitískt
styrkjakerfi. „Auðvitað myndaði ég
stjórnina fvrir Ólaf ióhannesson,” segir
karlinn hinn ánægðasti. Og kannske
var það svo. Og rétt er það að í félagi
hefur þeim í bili tekizt að gera
kosningasigur Alþýðuflokksins þvi
sem næst að engu. Það er auðvitað
hryggilegt.
Mér sýnist að Lúðvík Jósepsson
hafi enga framtíðarsýn. Hann hefur
nautn af því að plotta og pæla, en
umfram það hefur hann ekki skoðanir
á stjórnmálum. Hann lýsir
markmiðum rikisstjórnarinnar sem
tviþættum. Santningarnir frá því i
feb.-maí fara í gildi. Þeir fara að visu
ekki í gildi nema að hluta. Og koma i
veg fyrir að fiskvinnslan stöðvist. Það
er gert með því að fella gengið — sem
hann þó djöflaðist gegn í þrjár vikur i
sumar. Umfram þetta virðist
framtíðarsýn ekki vera til. Og enda er
þetta bráðabirgðastjórn — það fékk
hann í gegn.
Ég hafði ekki þekkt Lúðvík Jóseps-
son nema af afspurn og geri ekki enn.
En ég hefi séð nóg til þess að sjá að sú
pólitik sem hann stendur fyrir er
ómerkileg — og er raunar væntanlega
að líða undir lok. „Við fengum einnig
komið á skipun sérstakrar rannsóknar-
nefndar um utanríkismál”, segir
Lúðvík í DB-viðtalinu. Eflaust segir
hann sinu fólki þetta. Aðrir vita þó að
þetta er haugalygi. Þessi hugmynd er
frá Benedikt Gröndal komin, og til
þess hugsuð að stuðla að upplýstri
umræðu um utanríkismál. en ekki til
þess að verða áróðursmiðstöð fyrir
Alþaníustjórn og Svövu Jakobsdóttur.
„Viðfengum einnig........”!
Lúðvík er ómerkilegur í pólitiskum
viðskiptum . Svo ómerkilegur, að í
annars konar viðskiptum héti hann
svindlari. Samt er það svo að margir
dást að kallinum. Fyrir mína parta hef
ég horft á hann úr nokkurri nálægð.
Ég dáist ekki. Það er satt að segja
aðrar kenndir sem maður finnur fyrir.
Alþýðuflokkurinn vann kosninga-
sigur vegna þess að hann ætlaði að
ráða bug á verðbólgu með gerbreyttri
efnahagsstefnu. Þessi ríkisstjórn
markar ekki gerbreytta efnahags-
stefnu. Frambjóðendur Alþýðuflokks-
ins I vor vörðu raunvexti og þjóðhags-
visitölu. Hvorugt er til vinsælda fallið
samkvæmt gömlu skrumformúlunum.
En fólkið sá og skildi óg kaus Alþýðu-
flokkinn. Alþýðuflokkurinn barðist
fyrir þéttriðnu neti af umbótum, upp-
skurði gegn skattsvikum og neðan-
jarðarhagkerfi yfir höfuð að tala.
umbótum, dómskerfi og atlögu gegn
cfnahagslegum afbrotum. Þessa sér
enn ekki merki. Lúðvík Jósepsson og
Ólafur Jóhannesson skilja þetta ekki.
En þeir vilja ná sér niðri á Alþýðu-
flokknum, þó ástæðurnar séu ólikar.
Og vissulega hefur þeim tekizt það i
bili.
Hvað gerist?
Gallinn við þessa rikisstjórn er að i
almennum efnahagsmálum er hún
Kjallarinn
VilmundurGylfason
eins og sú fyrri, hvorki betri eða verri.
Kosturinn er að hún er betur mönnuð
frá hendi Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags, hefur ferskari og
hreyfanlegri einstaklinga, sem líklegri
eru til einstaklingsafreka i sínum
ráðuneytum. Þaðer allt og sumt.
Það sem getur orðið henni til
bjargar er að þingflokkur Alþýðu-
flokks er ekki keyrður í klafa flokks-
hlýðni eins og þingflokkar
Framsóknarflokks og Alþýðubanda-
lags virðast vera. Þingtlokkur Alþýðu-
flokks samanstendur af fólki, sem kom
inn með stuðningi þúsunda í prófkjör-
um og þarf að standa sína plikt gagn-
vart þessu fólki fyrst og fremst, en ekki
fámennum flokksvélum. Þingið í vetur
verður að skera úr með þetta. Þing-
flokkur Alþýðuflokksins getur
kannske þrýst stjóminni frá bullinu úr
Lúðvík, sem hann nú telur afrek og
inn á hreinlegri brautir.
Auðvitað er það pólitískt djók, að
Ólafur Jóhannesson og litli, spillti mið-
flokkurinn skuli standa að stjórnar-
myndun eftir kosningarnar i vor.
Auðvitað er það djók að hefðbundin
ágreiningsefni Alþýðuflokks og
Framsóknarflokks, eins og land-
búnaðarmál og dómsmál, skuli lenda
hjá litla spillta miðflokknum. En um
þetta voru þeir sammála, Ólafur
Jóhannesson og Lúðvik Jósepsson.
Þessi pólitíski djók leiðir hugann að
öðru.
Ég hef á tilfinningunni að sagan eigi
eftir að dæma svo, að þessi stjórnar-
myndun sé ekki upphaf tímabils,
heldur endir tímabils. Kynslóð hafta
kalla hefur tekizt að mynda sína
síðustu stjórn. hversu lengi sem hún
varir. Skynsemin sigraði i kosningun-
um, en refsskapurinn sigraði í eftir-
leiknum. Það er auðvitað helv. hart,
en staðreynd eigi að siður. En gengur
þingræðiskerfi okkar upp? Ég held
varla, eftir þetta grín. Auðvitað var
vandinn sá, að þó að Alþýðuflokkur
og Alþýðubandalag hafi sigrað í
kosningum, þá höfðu þeir ekki nema
28 þingmenn. Þeir urðu að vinna með
öðrum hinna til þess að geta myndað
meirihluta. Og svona fór það.
En er ekki tímabært að huga að
enn frekari breytingum á stjórnarskrá.
Að kjósa framkvæmdavaldið sérstak-
lega. Að kjósa forseta eða forsætisráð-
herra sérstaklega, sem síðan velur sér
ríkisstjórn.og kjósa siðan löggjafann
sérstaklega. Ég hygg, að þessar
stjórnarmyndunarviðræður séu undir-
strikun þess, að þessi breyting er
nauðsynleg. Eftir kosningaúrslitin í
vor á þjóðin ekki skilið ríkisstjórn sem
er siðferðilegt áfall. En þessi rikis-
stjórn er vissulega siðferðilegt áfall.
Vilmundur Gylfason
-