Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1957, Síða 140

L40
PETER HÁLLBERG
Ég hef áður fengizt lítilsháttar við rannsóknir á handritum Halldórs og get hér vísað
til tveggja greina í Tímariti Máls og menningar: Úr vinnustoju sagnaskálds. Nokkur
orð um handritin að Atómstöðinni (2.—3. liefti 1953); Heiðin — jyrsta uppkastið að
skáldsögunni Sjáljstœtt jólk (3. hefti 1955). Ég hef einnig haft hliðsjón af handritunum
við samningu bókar minnar Skaldens hus. Laxness’ diktning jrán Salka Valka till
Gerpla (Sthlm 1956) og sagt ýmislegt frá þeim þar, m. a. í lokakaflanum; en sá kafli
hefur birzt á íslenzku í Skírni 1956 undir fyrirsögninni Huglœgni og hlutlœgni í stíl
Halldórs Kiljans Laxness.
í þessari grein er ætlunin að athuga dálítið nánar handritin að íslandsklukkunni —
en svo nefni ég til hægðarauka söguna í heild sinni; þegar átt er við hvert bindi út af
fyrir sig, er skrifað Klukkan, Man eða Eldur, eftir því sem við á. Þessi skáldsaga er
mikilvæg nýjung í höfundarferli Halldórs. Það mætti þessvegna gera ráð fyrir því, að
frumdrættir að einmitt þeirri sögu rnyndu veita talsvert innsýni í vinnubrögð skálds-
ins.
Grein mín er í þremur hlutum. Fyrst verða rædd ytra útlit, stærð og dagsetning hand-
ritanna. Mun flestum lesendum þykja sá kafli þurr. En mér hefur virzt óhj ákvæmilegt
að gefa nokkurn veginn glögga mynd af plöggunum sjálfum, áður en farið er að athuga
nánar samband þeirra sín á milli eða við hinar prentuðu bækur. Næst skal sagt frá því,
sem handritin geta leitt í ljós um heimildir höfundarins. í þriðja lagi tilfæri ég fáein
dæmi um það, hvernig atburðir, nrannlýsingar og orðfæri hafa breytzt frá einni gerð
sögunnar til annarrar. Loks læt ég fylgja tvær handritagerðir af sama kaflanum úr
Klukkunni, settar í dálkum hlið við hlið þannig, að munurinn komi skýrt í ljós.
Rithönd Halldórs getur verið illlæs, og það er stundum ómögulegt að segja, hvort
hann hafi skrifað i eða í, s eða S, eins og eða einsog. í vafasömum tilfellum hef ég fylgt
réttritun höfundarins, eins og menn kannast við hana úr bókum hans.
Ég hef nú um alllangt skeið haft handritin af íslandsklukkunni að láni frá Sigurði
Nordal prófessor, en hann er eigandi þeirra; þau eru í svipinn geymd á Göteborgs
stadsbihliotek. Síðarmeir hefur Halldór Laxness sjálfur sent mér mikilsvert efni í við-
hót: þrjár minnisbækur með allskonar drög að tveimur fyrstu bindunum af verkinu.
Kann ég þeim báðum beztu þakkir fyrir þessa greiðvikni.
I
Að Klukkunni eru til fjögur handrit, hin tvö síðari þeirra vélrituð; verða þau hér
nefnd Klukkan A, fí, C og D. En þar að auki eiga tvær hinna áðurnefndu minnisbóka
við fyrsta bindi skáldsögunnar; kalla ég þær Minnisbók a og b, eða aðeins a og b.
Minnisbók a er í dökkhrúnni kápu með rauðum kili. Brotið er lítið, blaðsíðan er
100x162 mm, með 19 línum. í bókinni eru alls 62 blöð. Fyrsta blaðið er autt, síðan eru
tölusettar bls. 1—7 en hætt við tölusetninguna. Bókin er aðallega skrifuð með bláu
bleki, en að nokkru leyti með blýanti.
Eins og hinar minnisbækurnar fjallar a ekki eingöngu um skáldsöguna heldur einnig