Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1957, Blaðsíða 162

162
PETER HALLBERG
draganda. Höfundurinn hefur verið vel búinn undir hlutverk sitt, þegar hann færðisl
samningu hennar í fang. Þó að þessi saga sé líklega meiri nýjung í skáldferli hans en
nokkur önnur, sér þess engin merki í handritunum. Breytingar eru þar langtum lítilfjör-
legri en í handritunum að Sjáljslœðu jólki eða Heimsljósi. Atburðir og persónur taka
litlum stakkaskiptum frá einu uppkasti til annars. Satt að segja olli þessi uppgötvun
mér dálitlum vonbrigðum, þar sem ég hafði gert mér í hugarlund, að einmitt handritin
að íslandsklukkunni myndu bera ljósan vott um stórkostlega glímu skáldsins við erfitt
viðfangsefni. En sú barátta var sem sagt að mestu leyti liðin hjá, þegar samning verks-
ins hófst. Auðvitað eru þessi handrit stórfróðleg fyrir því. Það sem af þeim má læra um
vinnubrögð skáldsagnahöfundar væri í sjálfu sér efni í langa ritgerð. Hér verð ég að
láta mér nægja að drepa á fáein aðalatriði. .
Það er athyglisvert, hvað persónurnar eru yfirleitt miklu hversdagslegri í frumupp-
kasti en í síðari gerðum sögunnar. í Tólfta kapítula af Eldi A eru þeir Jón Hreggviðs-
son og Jón Marteinsson að tala saman:
Eg segi fyrir mig, sagð'i Jón Hreggviðsson, ekkert skil ég í honum Árna, að geta haldið áfram ár
eftir ár að binda trúss við þetta bölvað flagð í stað þess að láta hana renna og hoppa það fljótasta og
taka saman við sína ástmey, sem er og verður hans ástmey þó heimurinn farist Snæfríði Islandssól,
sem nú er komin hér til staðarins, og fá sér höll einsog sá greifi sem hann er og bjóða henni að lifa
þar með sér einsog sú drottníng sem hún er, svo þau séu bæði velbyrðug herra og frú fyrir öllum í rík-
inu í staðinn fyrir að vera nú hversmanns hórkarl og skækja eftir dómi.
Fyrir hvað á hann að kaupa höllina? Eg veit ekki betur en það sé flagÖið, sem lagði tii bæði gull-
tunnuna og garðinn.
O ekki þyrfti hann nú að segja nema háift orð við mig, sagði Jón Hreggviðsson. í dag kom hún til
mín þar sem ég stóð með öxina, og vildi fá mig til að bakbíta Snæfríði tslandssól. (206)
Framan við þetta samtal er athugasemd höfundarins: „NB Svona kjaftafjas er ekki í
réttum stíl hér!“ Lesandinn er honum sammála. En það er ekki aðeins, að Jón er látinn
kjafta eins og kotbóndi í Sjáljstœðu fólki. Hann býzt einnig til að ráða konu Arnæusar
af dögum með öxi. (Þetta verður enn Ijósara í annarri setningu, útstrikaðri.) Það er
sök sér að drepa ölvaður böðul, sem er búinn að flá af manni húðina, eða að reyna að
bjarga sér undan öxinni með því að bjóðast til að gera út af við kerlingu varðmanns
síns. En að gerast launmorðingi ótilneyddur fer ekki Jóni vel. Það samrýmist varla
þeirri mynd af manninum, sem tvö fyrstu bindin hafa gefið. Dæmið sýnir, að góð mann-
lýsing er ekki nokkurs konar vinningur höfundarins í eitt skipti fyrir öll. Hann verður
að vinna hana alltaf á ný.
í samtali Jóns við húsfrú Arnæusar er, eins og menn muna, ljóðræn lýsing á Snæfríði
lögð í munn h?ins; sú lýsing, og um leið kaflinn, endar þannig: „Og þó var hún best
klædd þegar búið var að færa hana í grodda og stórgubb af húsgángsstelpum og hór-
konurn, og horfði á Jón Hreggviðsson þeim augum sem munu ríkja yfir Islandi þann
dag sem afgángurinn af veröldinni er fallinn á sínum illverkum.11 (146) Þessi setning
hljóðar næstum alveg eins strax í frumuppkasti, en bætt er við: „Og það var það, kelli
‘ mín.“ Svo fylgir ný málsgrein: „Að svo mæltu tók Jón Hreggviðsson öxina, sneri sér
burt frá húsmóður sinni og hélt áfram að kljúfa í eldinn; togaðist ekki uppúr honum