Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1957, Page 148

148
PETER IIALLBERG
Skýrust er myndin af Arnas í þriðja kafla Klukkunnar, þar sem hann finnur sex blöð
úr Skáldu í hreysi Jóns Hreggviðssonar á Rein. En þar birtist hann okkur í aðalhlut-
verki sínu sem fulltrúi íslenzkrar sögu og íslenzkra bókmennta. Það er þessvegna engin
furða, þó að mikið beri á rödd Árna Magnússonar sjálfs einmitt í þeim kafla. Sam-
bandið verður strax Ijóst, ef kaflinn er borinn saman við Minnisbók a, en þar hefur
Halldór skrifað hjá sér ýmsar setningar úr hréfaviðskiptum Árna. í dæmunum hér á
eftir hef ég vísað innan sviga fyrst til blaðsíðu í a en svo til blaðsíðu í útgáfu Kálunds.
Nútímastafsetningu skáldsins hefur auðvitað verið haldið.
I bréfi til séra Eyjólfs Jónssonar 4. júní 1728 segir Árni m. a.: „svo þetta er í raun-
inni tilberaverk, svo sem vorar göfugu kellíngar nefna“ (2; Priv. 232). Þegar Jón
Hreggviðsson bendir Arnas á rúmbotn móður sinnar, anzar prófessorinn: „Æ mikið
rétt, á hverju liggja ekki vorar göfugu kellíngar“ (42).
Eins og kunnugt er fjalla mörg bréf Árna um hina víðtæku handritasöfnun hans.
Séra Olafi Jónssyni skrifar hann 17. apríl 1707 um nokkur blöð, sem hann vantar í
handrit: „quippe quorum vel minutissima particula niihi auro charior esset“; „þetta
fragmentum er inter pretiosissima eorum, que mihi sunt, — og vildi ég með dýru verði
kaupa ef til væru þau blöðin, er nrig vantar, að sönnu ótæpt betala sérhvert einstaka
blað þar af eða geira“ (2—3; Priv. 248—49). Eftirfarandi klausa er úr bréfi til Björns
Þorleifssonar biskups 1694: „Hef ég og mínum bróður til forna sagt hve superstitiosé
ég pergamentsbækur þrái, jafnvel þótt það ei væri nema eitt hálfblað, eða ríngasta
rifrildi, þegar það ikkun væri á pergament, og jafnvel þótt ég 100 exemplaria af því
sama hefði, hvar fyrir ég og oftlega hef rúið kver og involucra (af þeim tekid), þá
nokkuð soddan hefur á verið.“ (15; Priv. 553) Bréf til sama manns 14. maí 1698: „En
Fin, alt hvað eldra er en 1560, hverju nafni sem það heitir er ég svo smáþægur um að
ég held það fyrir thesaurum, hversu lítið sem í það er spunnið hvað um sig.“ (16;
Priv. 560)
Þessir útdrættir bera hrennandi ást bréfritarans á skinnbókum fslands fagurt vitni.
Þeir enduróma á eðlilegan hátt hjá Arnas. En hann talar í húsi Jóns Hreggviðssonar um
„fornar pergamentsbækur með frægar sögur, sem hvert þeirra blað og þó ekki væri
nema hálfblað eða ríngasta rifrildi var auro carior“; af þeim blöðum hafi sum verið
notuð „í kver og involucra utanum bænabækur og sálma“ (41). I sjö ár hefur hann
„leitað og haldið spurnum fyrir um alt land hvort hvergi fyndist slitur og þó ekki væri
nema minutissima particula“ (46) úr blöðum þeim, sem hann vantar í Skáldu. Þegar
sex þeirra hafa nú fundizt í rúmbæli kerlingarinnar, fara þeir Arnas og biskupinn
höndum um „þessar skorpnu druslur“ og tauta fyrir munni sér „latnesk orð svosem
pretiosissima, thesaurus og cimelium“ (45).
I lok heimsóknarinnar á Rein er assessorinn látinn segja kumpánlega við sóknarprest-
inn: „Það er nú einusinni svo komið, séra Þorsteinn minn, að það fólk sem átt hefur
merkilegastar literas í norðurálfu heims síðan antiqui kýs nú heldur að gánga á kálf-
skinni og éta kálfskinn en lesa á kálfskinn gamalt letur.“ (47) Þessi gamansömu orð,
sem fara svo vel í munni Arnæusar, hafa að vísu einnig verið sótt til bréfaviðskipta