Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1957, Page 150

150
PETER HALLBERG
Þótt bréfaviðskipti Árna Magnússonar megi teljast aðalheimild Halldórs — t. d. eru
þar stórmerkileg einkabréf Jóns Hreggviðssonar til Árna — þá hefur hann auðvitað
aflað sér efnis í mannlýsingar sínar alstaðar frá. Þegar Arnæus horfir á bækur sínar
brenna í brunanum mikla, snýr hann sér loks í dyrunum til ráðþrota landsmanna sinna
að baki honum, bendir á logandi bókahillurnar, brosir og segir: ,,Þar eru þær bækur
sem aldrei og hvergi fást slíkar til dómadags.“ (Eldur 189) Þessi orð Árna Magnús-
sonar, sem fræg eru orðin, eru hér líklega sótt til rits Jóns Helgasonar. Jón Olafsson frá
Grunnavík (1926).1 Höfundurinn vísar til þeirrar bókar a. m. k. tvisvar: „Lýsíngin á
nóttinni eftir brunann og morgninum, sjá lýsíngu af sama hjá Jóni Helg. í Sögu Jóns
Grunnvíkíngs“ (Minnisbók c 6); ennfremur á lausu blaði í handritunum að Eldi: „Sjá
um brunann og eftir hann bls. 18—19 hjá Jóni Helgasyni í bókinni um Jón Grunnvík.“;
en ummæli Árna eru einmitt á bls. 18.
Lýsing skáldsögunnar á brunanum þræðir annars Hítardalsannál, sem fylgir þar frá-
sögn sjónarvottsins Finns Jónssonar, þá guðfræðikandidats í Kaupmannahöfn, síðar
biskups; en Finnur var með Islendingum þeim, sem reyndu að bjarga bókum Arna
Magnússonar úr eldinum. Á köflum hefur Halldór tekið upp lýsingu annálsins næstum
orðrétt, eins og eftirfarandi dæmi sýna:
Hítardalsannáll:
Lagði þá eldinn fyrst norður eptir með vollinnm
og svo sem á snið inn á staðinn til Vesturgötu.
En ltér um kl. 10 gekk stormurinn til vesturs, svo
þá lagði eldinn þvert inn á borgina, eptir Vestur-
götu og Studiestræde, og var bálið þá orðið öll-
um mannlegum kröptum óviðráðanlegt.
Um þetta skeið kom eldurinn í biskupsgarðinn,
og úr honum í St. Péturs kirkju; hafði hún þó
lengi áður tim nóttina staðið mitt í bálinu og
ekki sakað, svo menn meintu, að kirkjumar
mundu fríast frá brunanum; báru því margir sitt
hræranlegt góss inn í þær og nærri uppfylltu af
því, hvað helzt varð þeim til uppkveikju. Hér um
kl. 9 brann ráðhúsið og wajsenhúsið; voru börn-
in þaðan flutt ofan í kongsins stall, en hestarnir
aptur þaðan reknir út á Friðriksberg. Hér um kl.
10 kom eldurinn í Vorfrúarkirkju. Vissu menn
ekki til þess, fyr en ógnarlegan reyk lagði upp
um hennar háa turn, og strax þar eptir gusaði út
af honum hræðilegu eldsbáli, og skömmu síðar
féll hann og spíran niður, rétt til vesturs.
Eldur:
Lagði eldinn fyrst norðureftir með vollinum á
snið inní staðinn. En hérum klukkan tíu hækk-
aði hann sig á, svo eldinn lagði þversinná borg-
ina eftir Vesturgötu og Stúdíustræti, og var bál-
ið þá orðið óviðráðanlegt mannlegum krafti. 184
Um svipað leyti kom eldurinn í biskupsgarðinn
og úr honum í Sánktipéturskirkju, en margir inn-
byggjar hugðu drottin mundu þyrma kirkjunum,
og höfðu því flutt í þær alt sitt góss svo þær voru
af því uppfullar, en margt af því eldfimt og þjón-
aði aðeins til uppkveikju. Um dagmálabil brann
ráðhúsið og munaðarleysíngjanna hús bæði senn,
voru börnin úr því síðarnefnda flutt ofaní kóngs-
ins stall, en hrossin aftur á móti rekin útá Frið-
riksberg. Hérum jöfnu báðu dagmála og hádegis
kom eldurinn í Vorfrúarkirkju. Vissu menn ekki
fyren reykjarmökk lagði uppum hennar háa turn
og strax þareftir gusaði útaf honum miklu elds-
báli; litlu síðar féll turninn niður ásamt spír-
unni. 185
íslenzkir annálar — birtir í safninu Annales lslandici posteriorum sœculorum. Ann-
álar 1400—1800 (1922 o. áfr.) — hafa yfirleitt kornið í góðar þarfir við samningu
íslandsklukkunnar. Tilvísun höfundarins um Hafnarbrunann mikla (Ann. II, 622 o.
áfr.) er á lausu blaSi meS handritunum aS Eldi. En á öSrum lausum blöSum á sama
staS er enn vísaS til annála, t. d. um stórkostlega krýningarveizlu Kristjáns sjötta og
1) Rit Jóns Helgasonar birtist í Safni Fræðafjelagsins um ísland og íslendinga. V.