Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1957, Side 154

154
PETER HALLBERG
Einna ljósast dæmi um áhuga höfundarins á fornbókmenntum íslendinga er hin
efnismikla og hugmyndaríka grein hans um fornsögur. En eins og áður hefur verið
getið. eru 15 síðustu blaðsíður Minnisbókur b drög að þessum „minnisgreinum“.
Aðalheimild hans um miðaldir er rit eftir hinn fræga belgiska sagnfræðing Henri
Pirenne.1 Yfirleitt leitast hann við að tengja miöaldamenningu íslands við menningu
meginlandsins. T. d. má finna þessa athugasemd um heilagan Frans: „Francis var í
senn: umferðapredikari, einsetumaður, iðrunarmaður og trúbadúr (farandsaungvari).
Guðmundur góði.“ (133) Hann hefur einnig tekið eftir því, að „legal subtleties“, lög-
krókar, „eru partur af aldaranda 14. aldar“ (134), og hugsað auðvitað þá til íslenzks
réttarfars. Og Kaupahéðinn í Njálu er „miðaldakaupmaðurinn, eins og Pirenne lýsir
þeim. Einginn veit hverjir þeir eru. Þeir eru sveitaflækíngar í byrjun, komnir úr fjar-
lægum stöðum. Þó að íslenzku „realistarnir“ standi „hinum suðrænu samtíðarmönn-
um sínum“ miklu framar (1341, eiga bókmenntir þessara aðila sammerkt í aðalatrið-
um:
Einn vottur um katholisitet og óeinstaklíngslegt objektivitet miðalda, að persónur valsa milli
skáldverka, og einginn á einkarétt á þeim, sömu persónurnar koma fyrir í ólíkum verkum óh'kra höf-
unda, jafnvel sömu viðburðirnir. Höf. telja sig ekki einkahöf. heldur skrásetjara. Sagnamenn og
sjonglörar færa sögur í búníng. Skrifarar færa þær í letur. Njála er samsafn algeingra sagna. Mið-
aldirnar gerðu ekki sama greinarmun sannrar og skáldaSrar sögu og viS. (138—39)
Allt bendir þetta fram á við, í áttina til næsta stórvirkis höfundarins — Gerplu.
Stíll íslandsklukkunnar er mótaður af heimildum frá þeirri öld, sem sagan fjallar
um: annálum, einkabréfum, réttarskjölum, guðfræðiritum. En uppistaða hans er þrátt
fyrir allt hið kjarnyrta mál fornsagnanna, hinnar sígildu íslenzku frásagnarlistar. Við
hýðingu Jóns Hreggviðssonar á Kjalardalsþingi er nærstaddur flakkari einn, sem talar
ýmist „í fornsagnastíl“ („Varla mun jafnágætur kóngsmaður og Sigurður Snorrason
þola frýuorð af munni Jóns Hreggviössonar“) eða „í hugvekjutón“ („0 kónglegrar
maiestatis þjónn, rninst þú vors herra!“). (Klukkan 22) En á þeirri list að bregða sér
í ýmis stílgervi á höfundur /slandsklukkunnar furðulegt vald. Það er mikiö afrek að
hafa svo höndlað hið marglita ívaf sögunnar, að úr því er oröin sterk og listræn heild.
Þar sem sagan gerist að miklu leyti í útlöndum, hefur höfundinum verið þörf á heim-
ildum um menningu erlendis, sérstaklega í Kaupmannahöfn. Ein helzta náman fyrir
skáld, sem leitar fræðslu um líf Dana fyrr á öldum, hlýtur að vera hið mikla verk
Troels-Lunds, Dagligt Liv i Norden i det 16. Aarhundrede (1879—1901; ný útgáfa með
myndum 1908—10). Halldór hefur auðvitað haft talsvert gagn af þessu riti, þó að þess'
sjáist ekki mörg merk'i í tilvitnunum hans í minnisbókum og handritum. En í sambandi
við að sagt er frá dvöl Snæfríðar á gistihúsi í Kaupmannahöfn gerir hann þessa athuga-
semd í frumuppkastinu: „Hér inn fléttist stutt lýsíng á interiöri", og vísar til Dagligt
Liv i Norden. (Eldur A 218)
1) Hcnry Pirenne, History of Europe jrom the invasions to the XVI century (1939).