Frjáls verslun - 01.04.1950, Blaðsíða 3

leyiði sér að taka sér það vald að ákveða hve
mikinn hluta hver verzlun skyldi fá af vörum
landsverzlunarinnar. Hverjum og einum var
frjálst að kaupa el'tir vild og getu. Samkeppni um
innanandsverzlunina var því með eðlilegum
liætti.
Gjaldeyriserfiðleikar urðu að vísu allmiklii á
þessum árum og eftir að stríðinu lauk, en verzl-
unin var látin afskiptalaus af ríkisvaldinu og allt
lagaðist af sjálfu sér. Að vísu fóru nokkrar verzl-
anir á höfuðið, bæði vegna mikils verðlalls, er
varð á útlendum vöruni og af ýiiisum orsökum, t.
d. ógætlegra innkaupa. En þetta hafði vitanlega
engin áhrif á heildarvérzlunina og brátt leið að
því að svipaða verzlunarhætti var hægt að taka
upp og verið höfðu l’yrir 1914. Þar með sannaði
verzlunarstéttin, að hún var hlutverki sínu vax-
in og að allt féll í ljúfa löð, af því að verzlunin
var látin alskiptalaus af ríkisvaldinu.
En svo skall ólánið yfir. Framsóknarflokkur-
inn náði völdum í landinu 1927, á þeim forsend-
um að þjöðin þyrl'ti að spara, of miklu væri eytL,
skuldirnar of miklar, höiðu þær þó lækkað mjög
á árunum á undan, á stjórnartíma íhaldsflokks-
ins og efnahagsþróunin eðlileg og góð. En „allt
er betra en íhaldið", sagði Framsókn og allveru-
legur hluti þjóðarinnar trúði því. Það var ekki
erfitt á þe in tímum að telja bændum trú um. að
það þyrlti að spara. En hvað gerði nú Framsókn-
arflokkurinn, þegar hann hafði náð vtildum?
Sparaði liann? Nei, því miður. Þvert á móti rann
upp sú mesta eyðsluöld, sem ennþá hafði þekkzt
á ísla>ndi. Að vísu voru skólar byggðir og brýr,
og veg'r lagðir o. s. frv., en svo mikið var lagt í
allskonar óarðberandi framkvæmdir hins opin-
bera, að meira var að gert en efnahagur þjóðar-
innar þoldi. Erlendar og innlendar skuldir juk-
ust stórkostlega og ríkisbáknið blés út, og þegar
Iieimskreppan skall á um 1930, var þjóðin illa
undir það búin að mæta henni. Verzlunim átti
erfitt uppdráttar, atvinna minnkaði í landinu og
verðfall varð á framleiðsluvörum þjóðarinnar og
þar af leiðandi minnkandi gjaldeyristekjur. Þetta
konr hart niður á allri verzlun þjóðariinnar, ekki
síður kaupfélögunum en kaupmönnum.
En nú fékk verzlunarstéttin ekki neitt tækifæri
til að sýna mátt sinn í að bjarga málunum. Þetta
erf'ða ástand í verzlunarmálunum var eins og
sending af lúmnum of'an fyrir Eramsókn og kaup-
félagaforkólfana. Nú var hægt að slá tvær flugur
í einu höggi, bjarga kaupfélögunum úr krepp-
FRJÁLSVERZLUN
unni og losa þau vð sanikeppni kaupmanna, sem
Iiafði valdið Jreim miklum örðúgleikum fram að
þessu. Og til þess várofur einfalt ráð. Undir því
yfirskini að spaia þyrfti gjaldeyri þjóðarinnar,
þurfti ekki annað en að setja á innflutniingshöft
og beita þeim þannig, að auka stöðugt hlut kaup-
félaganna í verzluninni og minnka lilut kaup-
manna að sama skapi. Þetta bjargráð Eramsókn-
ar tókst piýðilega. Allt tímabilið fram á fyrstu
ár heimsstyrjaldárinnar síðari, réði Framsóknar-
ilokkurinn raunverulega' innflutningsmálunum
og misbeitti valdi síiiu svo harkalega, iið méstu
furðu gegnir að ekki skyldi takast að evðileggja
kaupmannaverzlunirla til fulls. Sern dæini má
nefna, að á einum stað, þar sém ekki var nema
ein byggingarvöruverzlun, önnuf en kaupfélag-
ið, var innflutningur þeirfar verz.lunar 1940 kom-
in niður í h. u. b. 1/5 hluta þess, er hann hafði
verið laust eftir 1930. Verzlun kaupfélagsins með
hyggingarefni hafði stóraukist. Með öðrum orð-
um 4/5 lilutar iinnflutnings þessarar verzlunar
hafði Framsóknarstjórn verzlunarmálanna tek-
ið og fengið í hendur kaupfélaginu í gegnum
höftin. Þetta er að sjálfsögðu ekkert éinsdæmi,
svona mun það hafa verið um allt land og í ýms-
um vörugTeinum.
Þegar Viðskiiptaráð er svo stöfnað og innflutn-
ingskvóti verzlananna ákveðinn, var m;ðað við
meðalinnflutning 5 s. 1. ára (1938—1942). Þessi
grundvöllur var vitanlega alrangur, því að þá er
Framsóknarflokkurinn búinn að vinna að því í
áratug að flytja innflutninginn í hendur kaup-
lélaganna, gegnuin höfdn, eim.s og áður er lýst,
Um þetta leyti rann að vísu upp .allhagstætt
tímabil fyrir verzlunarstéttina og höltunum ekki
mjög beitt, en þó var verzlunin ekki gefin frjáls,
meðal annars líklega l'yrir það, að ekki voru mikl-
ar vörubirgðir í landinu, enda hafði Framsókn
tekizt að hindra það að keyptar væru góðar og
ódýrar vörur til landsins, meðan þær var að lá,
því að á þeim árum sá hún engin verðmæti önn-
ur en sterlingspund. Tjón það, er hlauzt af þessu
rangsýni Framsóknar er og verður óútreiknanlegt
og með'al annars stuðlaði að því, að höftunum
var ekki aflétt í það skiptið.
Samtímis þessu hafði almenningur mikið fé
milli handa og þar eð vörubirgðir voru takmark-
aðar og erfiðleikar á að fá þær nógu fljótt, þótt
leyfi væru fyrir hendi, var ekki hægt að fullnægja
eftirspurninni. Þá var forsómað að gera þá ráð-
stöfun, sem mundi hafa orðið þjóðinni happa-
47