Frjáls verslun - 01.04.1950, Qupperneq 4

drjúg og hefði komið að góðu liði til að minnka
'eftirspurnina eftir vörum, sem ekki var hægt að
útvega nógu fljótt. Hefði þá verið fyrirskipaður
skyldusparnaður, hefði e. t. v. verið hægt að
koma á jafnvægi milli framboðs og eftirspurnar
og þar af leiðandi skapast möguleikar á að af-
nema höftin. Ég er að vísu ekki hagfræðingur,
en frá mínum leikmanns bæjardyrum séð, lítur
Jretta þannig út. Ef jretta hefði verið gert, ættu
margir nú góðar inneiignir af Jrví fé, sem fór í
alls konar eyðslu, meira og minna ónauðsynlega.
Haustið 1947 var svo gerð ráðstöfun, sem kói’-
ónar allar þær óheppilegu ráðstafanir, sem hing-
að til höfðu verið gerðar. Skömmtun á vefnað-
arvöru o. I'l. var skellt á. Áður hafði verið nokk-
uð jöfn og róleg verzlun með vefnaðarvörur,
eftirspurninni að miklu leyti fullnægt, a. m. k.
vandræðalaust. Seinni hluta sumars fór svo að
kvisast að fara ætti að skammta vefnaðarvörur
og loks trúði fólkið Jressu, með þeim afleiðing-
um, að það varð gripið hreinu hamstursæði. Þá
brugðust stjórnarvöld landsins einu sinni enn
i verzlunarmálunum. I stað þess að stöðva
hamstrið strax í byrjun, með Jrví einfalda ráði
að gefa út. yiirlýsingu um Jrað, að vefnaðarvörur
yrðu ekki skammtaðar, létu Jrau málið afskipta-
laust, meðam þjóðin ruplaði allar verzlanir í
landrnu, og notaðii svo tækifærið til að setja á
skömmfun, sem alls ekki hefði þurft, ef rétt hefði
verið að farið, og sem síðan, fram á þennan dag,
liefur orðið })ess valdandi, að fullkomin jmrrð
hefur verið á vefnaðarvörtnn og argasta svarta-
markaðsbrask hefur þróast í skjóli skömmtunar-
innar með vefnaðarvörur.
Ekki er hægt að skiljast svo við þennan þátt,
að minnast ekki á framkvæmd skömmtunariinn-
ar, einkum í byrjun. Nokkru áður en skömmt-
unin hófst, var öllum verzlunum fyrirskipað að
skrifa nótur yfir allar þær vörur, er búast mátti
við, að yrðu skammtaðar og úti voru látnar og
káupandinn látinn kviitta fyrir. Jafnframt var
látið í veðri vaka, að v'ð úthhlutun fyrstu inn-
kaupaheimilda yrði tillit tekið til Jress, af hve
miklum Jregnskap verzlanirnar tæku þessum ráð-
stöfunum. Verzlanir muinu yfirleitt hafa orðið
vel við þessu og samkvæmt fyrirmælum skömmt-
unarstjórans voru allar Jressar nótur sendar til
aðal-skömmtunarskrifstofunnar í Reykjavík.
Hvað var nú gert með þessar nótur? Svarið er:
Ekki neitt. Og á hverju var svo úthlutun fyrstu
innkaupaheimildanna byggð? Á gömlu kvóta-
reglunni, roeð' þeim árangri, að t. d. verzlun,
sem ekki var stofnuð fyrr en á árunum sem kvót-
inn er miðaður við (1938—1942) og hafði sama
sem engan innflutningskvóta, en var búin að
vinna sig Jjað upp á kvóta heildsalanna, að vöru-
salan var komin yfir hálfa milljón árlega, var
úthlutað í byrjunarinnkaupaleyfi 450 krón-
um.
Er hr. skömmtunarstjórinn var spurður að því
hvers vegna skömmtunarskrifstofan væri yfirleitt
nokkuð að skipta sér af skömmtuninni til verzl-
ananna, svaraði sá herra Jtví, að það væri gert til
Jjess að hlutur verzlana utan Reykjavíkur yrði
ekki fyrir borð borinn. Meira öfugmæli var þó
tæplega hægt að segja, Jjví að með þessu móti
gátu verzlanir í Reykjavík l'engið strax út á síii
byrjunarleyfi, selt vörurnar samstundiis, farið
með skömmtunarmiðana, sem fengust fyrir þær,
beina leið inn á heildsölurnar í Reykjavík og
fengið strax út á þá og svo aftur koll af kolli,
oft á dag og dag eftir dag, áður en innkaupaleyf-
in voru komin í hendur verzlana úti á landi,
sem þá áttu el’tir að senda Jiau til baka tiil Reykja-
víkur, til þess að geta fengið vörur fyrir þau því
að ekki var um að ræða að l'á svo mikið sem 1
metra af lérefti hjá heildsölum í Reykjavík þá
dagana, öðruvísi en að skila iinnkaupalt’vfum
eða skömmtunarm'ðum fyrirfram. Með því að
nota þessa aðferð við úthlutun byrjunarleyfanna,
voru því Reykjavík tryggðar nær allar þær vefn
aðarvörur, sem Jrá voru óvenjulega miklar hjá
heildsölunum.
Þessi aðferð með nóturnar var gabb af verstu
tegund, á engan hátt sæmandi nokkrum heið-
virðum manni og allra sízt opinberri stofnun.
Litlu betri er sá narraháttur, að láta senda til
Reykjavíkur, núna eftir s.l. áramót, skömmtun-
arseðla ásamt skýrslum, frá úthlutunarskrifstof-
unni á Akureyri, í 7 tunnupokum. Það getur
hver sagt sér sjálfur hvernig endurskoðunin á
Jjeiirri sendingu fer fram.
í stríðsbyrjun var stofnað Innflytjendasam-
band matvörukaupmanna, með Jrað fyrir augum
að komizt yrði hjá því að stofnuð yrði landsver/l-
un. Þetta var að vísu lofsvert, en þó ekki nema
að vissu marki, því að fljótt kom í Ijós, að inn
í þetta samband fengu ekki að komast nema fá-
mennur heildsalahópur, sem innflutningsyfiir-
völdin löggiltu sem einkainnflytjendur á allri
matvöru, er til landsins skyldi flutt, annarra
en SÍS. Því var nú Jretta samband ekki í upp-
48
FRJÁLSVERZLUN