Frjáls verslun - 01.04.1950, Blaðsíða 5

liafi svo írjálslega stofnað, að allir, sein liags-
muna höfðu að gæta, í þessu sambandi, ættu
kost á að verða þátttakendur? Hvaða öfl voru hér
að verki, og hvernig stendur á því. að þessi
eindkunarstofnun starfar enn í fullu fjöri, 5
árum eftir að styrjöldinni lauk og allar orsakir
til starfrækslu hennar eru burtu fallnar? Lands-
verzlunin gamla \ar þó upphafin skömmu eftir
að heimsstyrjölldinni fyrri lauk.
Innkaupasamband vefnaðarvörukaupmanna
starfaði einniig á tímabilii. Það starfaði á svipuðum
grundvelli og Impuni. Aðeins fáir voru þar að-
ilar og starfsaðferðir þess ekki vel þokkaðar.
Þetta samband er nú úr sögunni.
Aninars hefur framkvæmd innflutningshaft-
anna verið með endemum frá upphafi þeirra og
til þessa dags. Ég er áður búinn að nefna hvern-
ig innflutningurinn drógst viðstöðulaust úr
höndum kaupmanna yfir á hendur kaupfélag-
anna vegna misbeitingar Framsóknar á valdi
sínu. Ég hef ei.nnig skýrt hve grundvöllur kvóta-
reglunnar var rangur o. s. frv. En fleiri dæmi
má enn nefna um framkvæmdamistök og rang-
læti innflutningsyfirvaldanna. 'Til voru t. d.
heildsalar er juku iinnflutning sinn stórkostlega
á þeim árum, er innflutningurinn drógst við-
stöðulaust yfiir til SÍS og kaupfélaganna. Hvern-
ig mátti það ske? Á stríðsárunum, er innflutning-
urinn var sem rýmstur, þaut hver heildsalan á
fætur annarri upp í Reykjavík, en heildverzlun-
um úti á landi, sem þó voru orðnar allgamlar,
var svo að segja algerlega neitað um leyfi. Gaml-
ar og vel reknar smásöluverzlanir fengu ekki
leyfi nema af nrjög skornum skammti, samtímis
því að nýjar verzlanir á sömu stöðum fengu eiins
mikil og jafnvel meiri leyfi en gömlu verzlan-
irnar, sem voru búnar að starfa í 20—30 ár og
jafnvel lengur. En á öðrum stöðum, þar sem
framtakssamir menn vildu stofna verzlanir og
full þörf var fyrir þær, var algerlega neitað um
nokkur leyfi. Einn ósiður virðist mjög hafa fest
rætur. Ef einhverjiir roenn hlaupa saman og kalla
sig innkaupasamband, fær þetta samband strax
leyli. Hins vegar fá ekki gamlar verzlanir að
halda áfrant að verzla með vörutegundir, sem
þær hafa verzlað með í áratugi, aðeims vegna
breyttra aðstæðna. Sem dætni má taka, að verzl-
anir, sem mikla sölu höfðu í kolaeldavélum, fá
ekki að verzla með rafmagnseldavélar, eftir að
rafstöðvar hafa verið byggðar og notkunin á því
breytzt úr kolaeldavélum í rafmagnseldavélar.
Eðlismunur er þó engiinn á því að verzla með
kolaeldavélar og rafeldavélar.
Fyrir 2 árum varð það að samkomulagi milli
heildverzlana annars vegar og smásalanna hins
vegar, að vefnaðarvöruinnflutningurinn skyldi
skiptast á milli þessara aðila á þann hátt, að
heildsalan fengi 25% og smásalan 75%. Var þá
ætlast til að miðað væri við meðalvörusölu 5 s.l.
ára, á hverjum tíma. Viðskiptanefnd var falið
að framkvæma úthlutun leyfanna á þessum
grundvelli. En hvernig varð nú þetta í meðferð
Viðskiptanefndar? Hún skipti leyfunum eins og
um var beðið, 25% til heildsala og 75% til smá-
sala, en bara ekki af meðalsölu 5 s.l. ára, held-
ur lagði enn til grundvallar gömlu kvótaregluna
um innflutning frá 1938—1942. Afleiðingin varð
sú, að verzlanir, sem stofnaðar voru um 1940 og
seilnna, fengu nú sama og engin feyli, frekar en
áður, en af þeirn var tekinn sá kvóti, er þær
voru búnar að innvinna sér hjá heildsölunum
því að þeir máttu nú ekki láta af sínum kvóta,
nema á móti þeim 75% leyfum, senr smásalan
liafði. T. d. fékk verzlun, sem hafði fengið vör
ur hjá heildsölum 1947 fyrir um 200,000,00 kr.,
nú aðeins fyrir um 20.000.00 árið 1948. Þetta
kostaði sunrar þessar verzlanir lífið.
Á stríðsárunum, er sem rýnrst var unr að fá
leyfi, fengu heildsalarnir stundunr æði stórar
sendingar af vörum, sem smásalarnir keyptu svo
í heilu lagi. Heildsalimr sá unr að fá leyfið og
smásalinn hugsaði ekki út í, að það gæti komið
honunr síðar í koll, að hafa ekki fengið leyfi á
sitt nafn. En þetta hefur í sunrum tilfellum halt
þær afleiðmgar, að snrásalinn lrefur fallið út að
heita má sem innflytjandi í sumunr vörutegund-
unr, sem þó voru stór liður í verzlun þeirra. Sem
dænri má nefna, að verzlun, senr í fjölda nrörg
ár hafði eima stærstu verzlunina með veggfóður
á öllu Norðurlandi, keypti á fyrstu stríðsárun-
um gríðarstóra sendingu af veggfóðri af heild-
sala í Reykjavík og slíkt hið sama 3 ár í röð,
svo að lrún þurfti ekki á innflutningsleyfi að
halda í nokkur ár, hefur nú svo að segja alger-
lega verið þurrkuð út sem innflytjandi í vegg-
fóðri.
Sjálfsagt þykir, að ríkisstofnaniir og bæjarfélög
fái innflutningsleyfi. Þetta virðist e. t. v. í fljótu
bragði hagkvæmt fyrir þessar stofnanir, en mjög
er þetta tvíeggjað, því að í fyrsta lagi sýnir reynsl-
an, að útvegun slíkra stofnana á vörum verður
jafnan óhagstæðari og kosta ankið mannahald,
FKJÁLS VERZLUN
49