Frjáls verslun - 01.06.1954, Page 2

Ólafur Björnsson, prófessor:
Eru milliliðir nauðsynlegir?
Eins og flestir þeir, sem fást við verzlun og
viðskipti, munu hafa orðið varir við, er sú skoð-
un allútbreidd á vettvangi stjórnmálanna, að
verzlunarstéttin sé í rauninni óþörf stétt. í þjóð-
félaginu. Kaupsýslu- og verzlunarmenn séu
„milliliðir“, sem í rauninni séu óþarfir og lifi að-
eins á arði þeim, sem framleiðslustéttirnar skapi
en til þeirra munu venjulega fyrst og fremst
vera taldir bændur, sjómenn og iðnaðarmenn.
Verzlunarstéttin sé því, þegar öllu sé á botninn
hvolft, sníkjudýr á þjóðarlíkamanum, sem helzt
þyrfti að uppræta.
Nú munu þeir að vísu fáir, jafnvel meðal
þeirra, er hafa í frammi áróður af því tagi, sem
hér hefur verið lýst, sem halda því fram, að við-
skipti séu óþörf. Þeir, sem slíku héldu fram,
yrðu, til þess að vera sjálfum sér samkvæmir,
um leið að afneita hagkvæmni verkaskiptingar
milli einstaklinga og þjóðfélagsstétta, En hag-
kvæmni þess að menn sérhæfi sig og skipti með
sér verkum liggur svo í augum uppi, að enginn
mun treystast til að véfengja það.
En verkaskipting og viðskipti er svo nátengt
hvað öðru, að í rauninni er hér um að ræða tvær
hliðar á því sama. An möguleika fyrir viðskipt-
um gæti verkaskipting ekki komið til greina.
Það er t. d. undirstaða þess, að menn nerni lækn-
isfræði, að þeir geti selt öðrum læknisaðgerðir.
Ef sá möguleiki væri ekki fyrir hendi, gæti auð-
vitað enginn lifað á því, að helga sig lækning-
unr, þannig að hver yrði að vera sinn eiginn
læknir, svo sem var, áður en læknavísindin
komu til sögunnar. Sama máli gegnir auðvitað
um allt annað sérnám og sérhæfingu. Enginn
gæti t. d. lifað af úrsmíði, nema með því að
selja öðrum úr eða úrviðgerðir.
Um nauðsvn viðskipta geta þv! eigi verið
skiptar skoðanir. An þeirra gæti ekki verið um
verkaskiptingu að ræða, en ef ekki ætti sér stað
verkaskipting, hlyti framleiðslan að dragast mjög
saman.
Þótt allir hljóti þannig að viðurkenna nauð-
syn viöskipla, má enn spyrja, hvort ekki sé liægt
að hugsa sér viðskipti án milliliða?
Slík viðskipti eru vissulega hugsanleg. Þeir,
sem framleiða vöi'ur og þjónustu, gætu auðvitað
selt beint til neytendanna. En við nánari athug-
un ætti það að vera augljóst, að slíkt fyrirkomu-
lag myndi bæði fraamleiðendum og neytendum
mjög óhagkvæmt. Ef framleiðendur ættu sjálf-
ir að annast vörudreifingu til neytenda eða
neytendur að sækja vörurnar beint til framleið-
enda, myndi kostnaður og fyrirhöfn við vöru-
dreifinguna verða margfalt meiri en þegar milli-
liðir annast hana. Þetta kemur t. d. í ljós, þegar
verkföll hindra eðlileg viðskipti. I desemberverk-
fallinu 1952 neyddust t. d. margir Reykvíkingar
til þess að sækja mjólk sína sjálfir lil bænda í
nágrenninu, með langtum mciri kostnaði og fyr-
irhöfn en það hefur í för með sér að verzla í
mjólkurbúðum. Sams konar ástand getur einnig
myndazt, þegar verðlagsákvæði eru svo ströng,
að ekki borgar sig fyrir verzlunina að dreifa
vörunni. Neytendur verða þá annað hvort að
vera án vörunnar eða sækja hana sjálfir til fram-
leiðendanna, Sem dæmi um slíkt rná nefna það,
að á stjórnarárum verkamannaflokksins brezka,
eftir seinni heimsstyrjöldina, voru um skeið svo
ströng verðlagsákvæði á berjum og sumum teg-
undum ávaxta, að verzlunin sá sér ekki fært að
annast dreifingu þeirra, Afleiðingin varð sú, að
borgarbúar, er samt sem áður vildu veita sér
þessa vöru, urðu að gera sér ferð el'tir henni upp
í sveit.
Það er því síður en svo, að starfsemi milliliða
auki dreifingarkostnaðinn, heldur verður hún
þvert á móti til þess að lækka hann. Ef ekki
vau-i svo, gætu milliliðir ekki þrifizt. Neytand-
anum stendur sú leið alltaf opin, að verzla beint
við framleiðandann. En ástæðan til ])ess að hann
gerir það ekki, heldur verzlar við milliliði í þess
stað, er sú, að honum er það ódýrara og hag-
kvæmara.
Verzlunin á því hlutverki að gegna I þjóðar-
54
FRJÁLS VEUZLUN