Frjáls verslun - 01.10.1958, Qupperneq 6

anna. Til meðlima tel ég einnig starfsmenn og
forystumenn félaganna. Af tillitssemi til velferð-
ar neytendanna, erum við komnir á þá braut,
að kaupfélög hafa tekið að selja öðrum að ein-
hverju leyti og geta þannig, að því leyti, grætt
á öðrum. Þennan blett verðum við að reyna að
má brott. Okkur mun takast það“.
Albin Johansson var mótmælt af „raunsærri“
samvinnumönnum, en hann svaraði nokkru síðar
í sama tímariti:
„Það verður að tryggja, að framfylgt verði
þeirri grundvallarreglu samvinnustefnunnar, að
ekki skuli grætt á öðrum. Ef farið verður eftir
þessari kröfu, mun samvinnustefnan komast á
hærra stig siðferðilega en annað rekstrarform.“
Nú, átta árum síðar, virðast aðvörunarorð
hins aldraða forystumanns ekki hafa haft nein
veruleg áhrif á þróun Sambands samvinnufélag-
anna. Bletturinn, sem hann ræddi um, er ennþá
á sínum stað. Sem dæmi þess má nefna, að ein
af stærstu trjákvoðuverksmiðjum landsins,
Fiskeby Fabriks AB, sem er í eigu Sambands
samvinnufélaganna, seldi einungis 8,4 af hundr-
aði pappírsvöruframleiðslu sinnar til samvinnu-
fyrirtækjanna í landinu.
Heildarsala Sambands samvinnufélaganna
skiptist þannig, samkvæmt ársskýrslu 1957: Sala
til kaupfélaga var 950 milljónir, til annarra kaup-
enda innanlands 561 milljón og útflutningur 160
milljónir.
Eigenda ekki getið.
Hvað smásöluverzlanirnar snertir ætti reglan
um að græða ekki á öðrum að vera auðveld í
framkvæmd. En hvað segir svo reynslan? Hver
sem vill á að geta gengið í kaupfélag og notið
góðs af arðsendurgreiðslu. Samkvæmt gömlum
lögmálum samvinnustefnunnar ætti markmiðið
að vera það, að allir, sem verzluðu við kaup-
félagsbúðir, yrðu meðlimir samvinnuhreyfingar-
innar.
Vel er hægt að hugsa sér húsmóður í Stokk-
hólmi, sem keypti allt það, er hún og heimilið
þarfnaðist, í fjölda verzlana með hinum ólíkustu
nöfnum, án þess að hafa hugmynd um, hverjir
möguleikar standi henni til boða um endur-
greiðslu arðs, því að þess er aldrei látið getið,
að verzlanir þessar séu kaupfélagseign.
Það má telja eðlilegt, að kaupfélag, sem kaup-
ir verzlun úr einkaeign, vilji halda gömulu og
traustu nafni fyrirtækisins. En þar eð hér er
ekki einungis um venjuleg eigendaskipti að ræða,
heldur einnig breytingu á rekstrarformi, væri sú
krafa ekki fjarri lagi, að kaupfélagseinkennið
væri látið fylgja heiti fyrirtækisins í merki þess.
Þegar samvinnufélögin stofna auk þess ný fyrir-
tæki undir ýmsum nöfnum, án þess að láta þess
getið, hver eigandinn sé, kemur það mjög spanskt
fyrir. Vilja samvinnufélögin í raun og veru auka
tölu meðlima sinna? Vilja þau í raun og veru
ekki hagnast á öðrum?
Samband samvinnufélaganna hefur til taks
skýringu á notkun nýrra nafna: kaupfélagsbúð
merkir í eyrum sænsks almennings það sama og
matvörubúð. Við viljum skíra ný vöruhús nýj-
um nöfnum til að sýna, að hér sé um annars
konar verzlanir að ræða.
Málsvarar kaupmanna líta öðru vísi á þetta.
Þeir telja, að forystumenn samvinnuhreyíingar-
innar viti, að kaupfélagsmerkið hafi takmarkað
aðdráttarafl. Því dulbúist Samband samvinnu-
félaganna og kaupfélögin og noti gömul og vel
þekkt nöfn, eða ný, hlutlaus og glæsileg nöfn.
Þetta mætti sem sé nefna leynikaupfélög.
Rannsókn, sem nýlega fór fram í Gautaborg,
gaf athyglisvert svar við spurningunni um, hvert
sé aðdrúttarafl kaupfélagsmerkisins. Bæjaryfir-
völdin þar fara venjulega eftir þeirri reglu, þegar
þau úthluta verzlunarstöðum í nýjum bæjar-
hverfum, að láta kaupmenn fá helming á móti
kaupfélögum. Þetta felur í sér þá staðreynd, að
verzlunin er raunverulega tekin með valdi úr
höndum kaupmanna, þar eð þeir reka um 75 af
hundraði matvöruverzlana í Svíþjóð, en kaup-
félögin um 25 af hundraði.
Hörð samkeppni.
I þrem nýjum úthverfum Gautaborgar hafði
helmingaskiptareglunni verið beitt. Báðir aðilar
höfðu sams konar viðskiptamenn, söniu verzl-
anastærð og vöruval. Þegar rekstur fyrirtækja
þessara var rannsakaður árið 1956, kom í ljós,
að velta í verzlunum kaupmanna var um helm-
ingi meiri en kaupfélaganna.
Þótt kaupfélögunum sé hossað af bæjaryfir-
völdunum í sambandi við nýbyggingu bæjar-
hverfa, þá vegur þar upp á móti, að margar
kaupfélagsverzlanir í sveitum hafa orðið að
hætta störfum vegna fækkunar viðskiptamanna.
Aður jókst hlutur kaupfélaganna af verzlun-
inni jafnt og þétt, en sú þróun hefur staðnað,
Frh. á bls. 26
6
FHJÁLS VERZLUN