Frjáls verslun - 01.11.1960, Síða 25

eða hvort eitthvað sé í því til, sem oft hefur verið
sagt undanfarið, að þær hafi þegar í aðalatriðum
misheppnazt. Skoðun okkar á framtíðinni hlýtur
mjög að vera háð því, hvor staðhæfingin er rétt.
Óhagstæðar ytri aðstæður
Þegar rætt er um það, sem gerzt hefur í efnahags-
málum þjóðarinnar síðan í febrúar sl., er stefnu-
breytingin var samþykkt á Alþingi, er nauðsynlegt
að greina skýrt milli þess tvenns, sem orðið hefur
og á rót sina að rekja til ytri aðstæðna, aflabragða
og verðlagsbreytinga erlendis, og svo hins, sem
gerzt hefur og er afleiðing ákvarðana okkar liér
innanlands. Allir vita, að sjávarafli og jarðargróður
er ekki á valdi okkar sjálfra, og ekki heldur verð-
lag erlendis á því, sem við seljum þangað eða kaup-
um þaðan. Hitt er á valdi okkar sjálfra, hverjar að-
stæður við búum framleiðslu og viðskiptum og
hvernig við skiptum milli okkar afrakstri þjóðarbús-
ins. Nú hafa forlögin hagað því svo, að nærri allar
breytingar, sem rekja má til ytri aðstæðna, sem eru
okkur ósjálfráðar, og óviðráðanlegar, hafa verið
þjóðinni óhagstæðar. Á ég þar fyrst og fremst við hið
mikla verðfall á fiskimjöli og lýsi, sem orðið hefur
síðan í des. í fyrra og veldur því, að tekjur þjóðar-
innar af útflutningi verða í ár um 175 m. kr. lægri
en þær hefðu orðið, ef verðlag hefði haldizt óbreytt.
Þetta svarar til um það bil 7% verðlækkunar á
öllum útflutningsafurðum landsmanna. Við þetta
hefur svo bætzt, að tekjur af síldveiðum verða í
ár miklu minni en í fyrra. Útflutningsverðmæti
síldarafurða verður líklega um 120 m. kr. minna í
ár en í fyrra og lætur því nærri, að þetta tvennt,
verðfallið og aflabresturinn á síldveiðunum, rýri
þjóðartekjurnar um því sem næst 300 m. kr. miðað
við óbreyttar aðstæður frá því í fyrra, og svarar
þetta til um það bil 12% lækkunar á öllum útflutn-
ingsvörum landsmanna. Jafngildir þetta því sem
næst 4% lækkun á þjóðartekjunum í ár frá því
sem var 1959. Enn má nefna það, að togararnir
hafa dregið mun rýrari hlut í þjóðarbúið nú í ár
en þeir gerðu á síðasta ári, en á móti því vegur,
að þorskafli bátanna hefur verið meiri bæði á vetr-
arvertíð og eins vegna dragnótaveiðanna. Á hinn
bóginn hefur landbúnaðurinn notið mikillar ár-
gæzku.
Ef hið nýja efnahagskerfi hefði verið reist á veik-
um grunni og teflt á mjög tæpt vað, er enginn vafi
á því, að jafnstórkostleg áföll og þjóðarbúið hefur
orðið fyrir á þessum tíma hefðu stefnt framkvæind
þess í óefni og kippt grundvellinum undan þeirri
byggingu, sem reist var. Reynslan hefur þó alls
ekki orðið sú. Batamerkin hafa að vísu komið
seinna og hægar en átt hefði sér stað, ef ytri að-
stæður hefðu reynzt hagstæðari. En á öllum þeim
sviðum, sem máli skipta, eru batamerkin samt svo
augljós, að enginn vafi er á því, að stefnt hefur
verið í rétta átt, og að hin óhagstæða ytri þróun
hefur ekki megnað að stöðva afturbatann innan-
lands. Ég skal nefna nokkur dæmi þessu til sönn-
unar.
Batnandi gjaldeyrisstaða
1 byrjun þessa mánaðar er gjaldeyrisstaðan betri,
bæði í frjálsum gjaldeyri og vöruskiptagjaldeyri
en hún var í febrúarlok sl. Þá var hún orðin svo
slæm, að greiðsluþrot virtist framundan, ef ekki
væri gripið til sérstakra ráðstafana. í lok febrúar
sl. voru yfirdráttarskuldir bankanna að frádregnum
gjaldeyrisinnstæðum hvorki meira né minna en
557,9 m. kr. Þrátt fyrir leiðrétta gengisskráningu
var auðvitað vonlaust að ætla sér að auka inn-
flutningsfrelsi með slíkan skuldabagga á bakinu
gagnvart útlöndum í stað gjaldeyrisvarasjóðs. Það
var þess vegna, sem leitað var eftir því hjá Efna-
hagssamvinnustofnun Evrópu í París og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum í Washington, að þessar alþjóða-
stofnanir, sem íslendingar hafa verið aðilar að frá
stofnun þeirra, veittu íslendingum kost á yfir-
dráttarheimild, sem gæti gert þeini kleift að losna
við lausaskuldir bankanna og gegnt gæti hlutverki
gjaldeyrisvarasjóðs. Það hefur mátt lesa í blöðum,
að verulegur hluti þeirrar 760 m. kr. yfirdráttar-
heimildar, sem fékkst hjá þessum alþjóðastofnun-
um, sé þegar notaður og það talið ótvíræð sönnun
þess, að hið aukna frjálsræði i innflutningsmálum
sé á góðum vegi með að steypa þjóðinni í botn-
lausar skuldir erlendis og sigla þjóðarskútunni í
kaf. Sannleikurinn í þessu máli er sá, að 1. október
hafði verið notað af yfirdráttarheimildinni hjá Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnnm í Washington 153,4 m. kr.
og hjá Evrópusjóðnum í París 266 m. kr. eða sam-
tals 419,4 m. kr. I þessu sambandi verður þó að
liafa hliðsjón af því, að nettó-yfirdráttarskuldir
bankanna voru eins og ég sagði áðan 557,9 m. kr. í
febrúarlok, en hins vegar ekki nema 42,4 m. kr. í
septemberlok. Þær liafa því lækkað um 515,5 m. kr.
Frá þessari upphæð verður að draga lækkun verð-
bréfaeignar bankanna, 88,6 m., og verður niðurstað-
an þá sú, að nettó-minnkun yfirdráttarskulda bank-
anna, að frádreginni minnkun verðbréfaeignar, nem-
ur 426,9 m. kr. eða 7,5 m. kr. meira en sú upphæð,
sem notuð hefur verið af yfidráttarheimildunum
hjá Evrópusjóðnum og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.
Af þessu er ljóst, að af yfirdráttarheimildunum
hjá Evrópusjóðnum og Alþjóðagjaldevrissjóðnum
hefur enginn eyrir verið notaður til vörukaupa,
þ. e. a. s. ekkert livorki til eyðslu né fjárfestingar,
FRJÁLS VERZLUN
25