Frjáls verslun - 01.11.1960, Side 26

heldur hefur allt féð verið notað til þess að losna
við yfirdráttarskuldir bankanna, sem voru þess
eðlis, að þær varð undir öllum kringumstæðum
að greiða innan skamms. Enn eru miklar fjárhæð-
ir ónotaðar af yfirdráttarheimildunum í París og
Washington. Þar er um að ræða þann gjaldeyris-
varasjóð, sem þjóðin hefur nú til ráðstöfunar, auk
þeirra yfidráttarheimilda hjá erlendum bönkum,
sem íslenzkir bankar hafa fasta samninga um að
mega nota öðru hverju um nokkurn tíma. Það
er undir þróun næstu mánaða komið, að hversu
miklu leyti þörf verður á því að nota hann. En
það er mikilvæg staðreynd í þessu sambandi, að
á þeim sjö mánuðum, sem liðnir eru, síðan ákvörðun
var tekin um stefnubreytinguna, hefur gjaldeyris-
staðan í frjálsum gjaldeyri batnað um 71/) m. kr.,
og þetta hefur gerzt Jtrátt fyrir það, að 1. júní sl.
var losað mjög verulega um höft. á innflutningi, en
alltaf var við því búizt, að einmitt fyrstu mánuð-
irnir eftir gildistöku hins aukna viðskiptafrelsis
mundu verða gjaldeyrisforðanum jtvngstir í skauti.
Aðstaðan í vöruskiptagjaldeyri hefur á jiessum
sama tíma batnað um 87,3 m. kr. Sá bati er að
vísu ekki eins mikilvægur og batinn í frjálsa gjald-
eyrinum, joótt meiri sé, og stafar það bæði af jiví,
að aðstaðan í vöruskiptagjaldevri var tiltölulega
góð fyrir stefnubreytinguna og hinu, að gildi inn-
stæðna í vöruskiptagjaldeyri er að sjálfsögðu miklu
takmarkaðra en gildi innstæðna í frjálsum gjald-
eyri.
Þegar hinn nýi frílisti var gefinn út og aukinn
verulega frá Jrví, sem áður hafði verið, og því jafn-
framt lýst yfir, að hinn aukni frílisti mundi nú
verða raunhæfur, j)á sættu j)ær yfirlýsingar mikilli
tortryggni, og J)að var mjög dregið í efa bæði innan
Alj)ingis og utan þess, að við jæssi fyrirheit mundi
unnt að standa. Engum mun kunnara um j)að en
einmit kaupsýslumönnum, hvað satt er í þessu.
Vegna mikils og vandasams undirbúnings var frí-
listinn að vísu síðbúnari en vænzt hafði verið, en
síðan hann tók gildi, hefur hann verið raunhæfur,
og hann hefur ekki stefnt gjaldeyrisaðstöðunni
í voða eins og tölur þær, sem ég nefndi áðan,
gleggst sýna, jirátt fyrir hrakspár þær, sem fylgdu
honum úr ýmsum áttum. Afnám fjárfestingatak-
markananna hefur ekki heldur steypt þjóðinni út
í neins konar ævintýri, eins og ýmsir spáðu. Það
hefur komið í ljós, að mcnn hafa kunnað að hag-
nýta aukið frelsi á sviði viðskipta og framkvæmda,
J)að hefur komið í ljós, að menn hafa ekki misnotað
frelsið, J)að hefur sýnt sig, að höftin í innflutningn-
um og fjárfestingunni hafa ekki hindrað mistök,
heldur tafið fyrir því, að menn gætu gert J)að. sem
var hagkvæmt, og jafnvel ýtt undir það, að menn
gerðu það, sem var óhagkvæmt frá þjóðhagslcgu
sjónarmiði, þótt haftakerfið gæti gert það ábata-
vænlegt frá einkasjónarmiði.
Aukin sparifjórmyndun
Allt ber þetta vott um, að menn hafi haft traust
á þeirri stefnubreytingu, sem hafði j)að að höfuð-
markmiði að gera verðbólgu og gjaldeyrishalla út-
læg úr cfnahagskerfinu. Traustið á st.efnubreyting-
unni kemur einnig fram í því, að sparifjármyndun-
in hefur verið að aukast. í mánuðunum apríl-sept.
195!) jukust spariinnlög í viðskiptabankana og 5
stærstu sparisjóðina um 149- m. kr., en á sama
tíma í ár jukust þau um 188 m. kr. eða um 39
m. kr. hærri upphæð. Þótt þessi aukning spariinn-
laga sé að vísu gleðilegur vottur þess, að þróunin
innanlands stefni i rétta átt, er hún samt ekki svo
mikil, að hún rýmki verulega getu peningastofnana
til J)ess að auka útlán sín. En eigi að forðast verð-
bólgu, má bankakerfið ekki auka útlán meira en
nemur aukningu sparifjár og hagnaði. Bankarnir
hafa leitazt við að miða starfsemi sína undanfarna
mánuði við þessa grundvallarreglu, og er það or-
sök J)ess, að viðskiptamönnum þeirra hefur þótt
)>rengjast fyrir sínum dyrum. í bráð kynni við-
skiptamönnum bankanna að finnast lífið J)ægilegra,
ef eins væri farið að og undanfarin ár, að bank-
arnir lánuðu mun meira en svarar til sparifjár-
aukningar og hagnaðar og sæktu það, sem um-
fram er í Seðlabankann, sem þannig í raun og
veru setti í umferð gjaldmiðil, sem ekkcrt stæði
á bak við. Til lengdar mundi þetta bitna á J)jóðar-
heildinni, þjóðarbúinu, atvinnurekendum í heild
engu síður en launþegum, því að fyrirtæki þeirra
reynast þá reist á sandi. Þess vegna er betra að
taka á sig í bráð J)au óþægindi, sem af því hljótast
að nota J)að lánsfé eitt, scm myndazt hefur með
heilbrigðum hætti, en geta um leiö verið viss um,
að reksturinn sé á traustum grunni.
Þá er mjög athyglisvert, hver orðið hefur þróun
verðlagsins, síðan efnahagsráðstafanirnar voru gerð-
ar. Þegar efnahagsmálafrumvarp ríkisstjórnarinnar
var lagt fram, var vitað um nokkrar verðhækkanir,
sem orðnar voru, en ekki komnar fram í verðlags-
vísitölu. Svöruðu J)ær til rúmlega eins vísitölustigs.
Þá var í áætlunum ríkisstjórnarinnar gert ráð fyrir
J)ví, að í kjölfar gengislækkunarinnar myndi sigla
verðlagshækkun, sem næmi 13%. Aætlað var og',
að hinn nýi 3% söluskattur mundi hækka verð-
lagið og vísitöluna um 3,3% umfram J)að, sem hún
myndi lækka vegna afnáms 9% skattsins á iðnaðar-
vöru og J)jónustu. Lækkun tekjuskatts og útsvars
átti liins vegar að vega að fullu á móti áhrifum
söluskattsins á framfærslukostnaðinn, væri tekið
tillit til beinna skatta við vísitöluútreikninginn.
26
FRJALS VERZLUN