Frjáls verslun - 01.08.1990, Side 42

UTLOND
SPARISJOÐIRIOLGUSJO:
MESTA FJARMALAHNEYKSLI
BANDARÍKJANNA
- GLÆFRALEGAR FJÁRFESTINGAR, FJÁRSVIK, PRETTIR OG PÓLITÍSK
SPILLING í ALGLEYMINGI
í Bandaríkjunum eru nú á
fjórða hundrað sparisjóðir í sér-
stakri meðferð hjá Fjármála-
ráðuneytinu vegna greiðslu-
þrots. Fjármálaráðherrann,
Nicholas Brady, áætlar að sjóð-
irnir geti orðið eitt þúsund tals-
ins áður en yfir lýkur. Kostnað-
ur skattgreiðenda er áætlaður
350-400 milljarðar bandaríkja-
dala og verður líklega meiri.
Þetta er stærsta fjármála-
hneyksli í bandarískri sögu og
inn í það fléttast glæfralegar
fjárfestingar, fjársvik og prettir
og pólitísk spilling.
Hér á eftir verður hlaupið á stak-
steinum yfir aðdraganda og ástæður
þess að bandarískir sparisjóðir verða
nú unnvörpum gjaldþrota, ársgömul
ríkisstofnun er orðin umfangsmesta
fasteignasala í heimi og stjórnmála-
menn úr báðum flokkum eiga pólitískt
líf sitt undir því hvert skattgreiðendur
kjósa að beina reiði sinni vegna máls-
ins. Rétt er að minna lesendur á að
allar tölur eru í bandarískum dölum og
að „milljarður" er ekki prentvilla,
heldur það orð sem oftast kemur við
sögu í umfjöllun um „spari-
sjóðahneykslið“. Kostnaður skatt-
42
greiðenda, að minnsta kosti 350-400
milljarðar dala, jafngildir um 21-24
þúsund milljörðum íslenskra króna
eða ríflega 200-földum fjárlögum ís-
lenska ríkisins.
RÆTUR VANDANS
Sparisjóðir (Savings and Loan As-
sociations) hafa gegnt mjög ákveðnu
hlutverki í bandarísku þjóðlífi undan-
fama áratugi. Þeir eru flestir hlutfalls-
lega litlir og hafa nær eingöngu fjár-
magnað húsnæðiskaup og byggingu
íbúðarhúsnæðis í viðkomandi heima-
borg eða heimafylki. Vextir af slíkum
veðlánum voru fastir og bundnir sam-
kvæmt lögum en sjóðimir kepptu á
fijálsum markaði um vexti á innistæð-
um. Þetta fyrirkomulag reyndist lengi
vel ágætlega og flestir þessara sjóða
hafa verið mestu þarfastofnanir og til
hagsbóta fyrir viðskiptavinina.
Á áttunda áratugnum hækkuðu
vextir verulega með vaxandi verð-
bólgu. Innlánsvextir hækkuðu en lög-
bundnir vextir af veðlánum vom fast-
ir. Þetta olli sparisjóðum vitanlega
miklum búsifjum en þeir lutu mjög
ákveðnum lagafyrirmælum varðandi
það hvernig þeir mættu haga starf-
semi sinni og áttu því fárra kosta völ