Frjáls verslun - 01.11.2000, Síða 58

FJÁRMÁL
Krónan ónýt?
/
Már Guðmundsson, aðalhagfrœðingur Seðlabanka Islands,flutti nýlega erindi á fundi
greiningardeildar Kaupþings um peningastefnuna ogframtíð krónunnar.
Höjundur er adalhagfrœðingur
Seðlabanka Islands. Skoðanir
sem fram koma í greininni eru
hans og þurfa ekki nauðsynlega
að endurspegla stefhu ogskoðan-
ir Seðlabanka Islands.
Háir Seðlabankavextir, mikill
vaxtamunur gagnvart útlönd-
um, umfangsmikill viðskipta-
halli og lækkun gengis krónunn-
ar á þessu ári hafa vakið um-
rceðu um stefnuna ípeningamál-
um. I þessari grein erfjallað um
virkni peningastefnunnar hér á
landi og áhrif hennar á við-
skiptajöfnuð. Einnig er fjallað
um hvort krónan sé „ónothæf'
eða „ónýt“, eins og sumir hafa
haldið fram.
Effir Má Guðmundsson Myndir: Geir Ólafsson
Hagfræðin kennir að fastgengisstefna og
óheftar fjármagnshreyfingar til og frá
landinu geri peningastefnuna að öðru
leyti áhrifalausa á verðbólgu og hagsveiflur.
Peningastefnan getur hins vegar haldið verð-
bólgu niðri til lengdar og unnið á móti hag-
sveiflum í bráð ef gengið er sveigjanlegt. Hún
hefur þá áhrif eftir fjórum leiðum. I fyrsta lagi
valda breytingar á seðlabankavöxtum breyt-
ingum á öðrum vöxtum. Þeir hafa síðan áhrif
á innlenda eftirspurn og þannig á launamynd-
un og verðbólgu. I öðru lagi hafa seðlabanka-
vextir sterk áhrif á vaxtamun gagnvart útlönd-
um. Að öðru óbreyttu hefur það áhrif á íjár-
magnsflæði til og frá landinu og veldur því
þreytingum á gengi krónunnar. Gengið hefur
síðan bein áhrif á verðbólgu. I þriðja lagi hafa
vaxtabreytingar áhrif á eignaverð (hlutabréf,
fasteignir o.fl.) en það getur haft áhrif á neyslu
og fjárfestingu. I fjórða lagi geta breytingar
seðlabankavaxta haft áhrif á framboð útlána.
A undanförnum misserum hefur sveigjan-
leiki gengisins aukist hér á landi. Virkar þá
peningasteihan með ofangreindum hætti? Já,
að verulegu leyti. Ahrif seðlabankavaxta á
vaxtamun og gengi hafa birst skýrt á síðustu
misserum. Seðlabankavextir hafa haft veru-
leg áhrif á aðra óverðtryggða vexti en einnig
nokkur á verðtryggða vexti. Margt bendir nú
til þess að vaxtahækkanir Seðlabankans séu
að skila sér í minni umsvifum á þeim sviðum
sem eru hvað vaxtanæmust.
Það er þó ýmislegt sem truflar þetta gang-
verk. Aðgangur að lánsfé á erlendum kjörum
er leið fram hjá aðhaldi Seðlabankans, en
hún stendur þó ekki öllum til
boða. Verðtryggðir vextir geta
þróast með öðrum hætti en
Seðlabankavextir. Breyt-
ingar á jafnvægisgengi
breyta sambandi vaxta-
munar og gengis og áhrif
gengisbreytinga á verðlag
koma missterkt fram.
Þannig má búast við að þau
séu veikari ef óvissa ríkir um hversu varanleg-
ar gengisbreytingar eru. Einnig er hugsan-
legt að mikil eftirspurn valdi því að gengis-
hækkanir komi treglegar fram í verðlagi en
gengislækkanir. En að lokum virkar peninga-
stefnan á verðbólguna, þvi hún er til lengdar
peningalegt fyrirbæri.
Það er hugsanlegt að einhver takmörk séu
fyrir peningalegu aðhaldi í litlu opnu hagkerfi
eins og þvi íslenska. Aukið aðhald gæti virkað
síður ef það er ekki trúverðugt, t.d. vegna
þess að vaxtastig og vaxtamunur eru miklu
hærri en dæmi eru um frá öðrum löndum. Is-
land hefúr hins vegar ekki enn náð þessum
mörkum, enda ýmis dæmi um mun hærri
seðlabankavexti og vaxtamun gagnvart út-
löndum en er nú hér. Um þessar mundir er
skammtíma nafnvaxtamunur gagnvart út-
löndum 6% hér á landi, raunvaxtamunur er
4,5% og raunvextir Seðlabankans eru 6%. í
kringum áramótin 1989-1990 fór nafiivaxta-
munur Astralíu gagnvart Bandaríkjadal í 10%,
raunvaxtamunur í 7,5% og raunvextir seðla-
bankans í 10%. Annað dæmi er Nýja-Sjáland á
seinni hluta árs 1990, en þá fóru þessar tölur í
7%, 8,5% og 10,5%. Þriðja dæmið er svo Bret-
land 1990-1991 en þar varð nafnvaxtamur
gagnvart þýska markinu 7%, raunvaxtamunur
6% og raunvextir 7,5.1 Bretlandi endaði þetta
í gjaldeyriskreppunni 1992, enda fylgdu Bret-
ar þá fastgengisstefnu. Hin löndin voru á
verðbólgumarkmiði og aðhaldið skilaði sér
eftir nokkurn tima í lægri verðbólgu og lægri
hagvöxtur var aðeins tímabundinn.
Peningastefnan og viðskiptahallinn Seðla-
bankinn hefur ekki dregið dul á að aukið
aðhald í peningamálum geti aukið
viðskiptahalla til skamms
tíma. Hækkun Seðlabanka-
vaxta hækkar raungengið
um hríð. Þegar frá líður
minnkar hins vegar inn-
lend eftirspurn og verð-
bólga. Raungengi og við-
skiptajöfnuður fara þá í
sama far þar sem peninga-
58