Helgarpósturinn - 31.10.1994, Blaðsíða 21

MÁNUDAGUR 31. OKTÓBER 1994
MORGUNPÓSTURINN FÓLK
21
inni. Ef ég reyni að velta fyrir mér
hvort siðferði gamals fólks hafi
versnað eða viðhorfið til þess
breyst, þá dettur mér í hug langafi
minn í Húnavatnssýslunni en hann
bjó með tveimur konum, eigin-
konu sinni og systur hennar. Þær
deildu honum í mesta bróðerni allt
til dauðadags og þótti engum mik-
ið. Þær hvíla síðan við sitthvora
hlið hans í kirkjugarðinum. En
þetta fólk var uppi löngu fyrir alda-
mót.“ Nína Björk segir að sín kyn-
slóð sé nýrík og skammsýn og hugsi
ekki til ellinnar. „Ég á hins vegar
gamalt fólk að sem er einmana og
þá kemst maður ekki hjá því að
hugsa til þess þegar maður verður
sjálfur í þeirra sporum.“
Réttur mannsins
til letinnar
„I hugum vinstrimanna var
vinnan áþján og þeir létu sig
dreyma um rétt mannsins til let-
innar því að í henni gæfist mannin-
um kostur á að sinna andlegum
hugðarefnum,“ sagði Guðbergur.
„Það gleymdist hins vegar að ekki
eru allir hæfir til að sinna andlegum
störfum eða iðka letina á uppbyggi-
legan hátt. Þegar þessi draumur
gengur hægt og bítandi í uppfyll-
ingu á efri árum fólks situr þjóðfé-
lagið uppi með biturt fólk sem fæst
ekki út úr húsi eða situr í hópum
inni í félagsmiðstöðvum og límir
baunir á pappa." Sjálfur segist Guð-
bergur ekki hafa neina trú á því að
siðferði gamals fólks hafi hrakað frá
því sem áður var, né heldur siðferði
unga fólksins. „En gömlu fólki
hættir til að gera siðferðiskröfur til
unga fólksins sem það ekki gerði til
sjálfs sín og það líkist að því leyti
unglingum sem gera slíkar kröfur
til fullorðinna en undanskilja sjálfa
sig. Vegna þess að gamalt fólk lifir á
aldursskeiði gleymskunnar fyrir-
gefst því þessi sérviska, jafnvel þó
að það hafi vísvitandi varpað sér í
faðm gleymskunnar án þess að lík-
amleg hrörnum kæmi þar nærri.
Unglingarnir eru hins vegar hirtir
svo að þeir verði að mönnum. En
ungt fólk bæði drakk og stal áður
en unglingsárin voru fundin upp
sem sérstakt og einstætt tímabil í
þroskasögu einstaklingsins, og það
sama á við um gamla fólkið.
En þetta veldur óhjákvæmilega
því að fólki bregður í brún ef það
heyrir að gamalt fólk hafi verið
staðið að til dæmis hnupli en það er
ekki vegna þess að slíkt sé nýtt af
nálinni. Heldur vegna þess að það
er aðgengilegra að hnupla í nútíma-
samfélagi heldur en það var þegar
kaupmaðurinn var bak við lokað
búðarborð og teygði sig aftur til að
sækja umbeðnar vörur án þess að
hönd kaupandans kæmi þar nærri.
Þegar almenningi var hleypt inn í
vörurnar á þeim tíma þegar verið
var að arðræna jörðina og gnótt var
til af öllu var ekki verið að taka svo
ýkja hart á búðarhnupli hvorki hjá
ungurn né öldnum. En eftir því sem
hefur harðnað á dalnum hafa versl-
unareigendur fjölgað búðarlöggum
eða fengið sér rafeindastýrð þjófa-
varnarkerfi.“
Hægðir þrisvar á dag
„Þó að stuðuil og staðalfræðingar
hafi fundið það út að best sé að
gamla fólkið sé lokað inni á stofn-
unum og taki þar tangóspor og
syngi sálma,“ sagði Indriði G Þor-
steinsson, „þá er ekki þar með sagt
að það eigi jafn vel við alla. Sann-
leikurinn er sá að viðurværið, fatn-
aðurinn og tæknin, bílar, sjónvörp
og annað það sem auðveldar fólki
lífið, hefur að miklu leyti tekið ell-
ina af fólki í þeirri mynd sem áður
þekktist. Sem barn kynntist ég ell-
inni eins og hún var en þá var alsiða
að fólk legðist í kör, sökum hús-
kulda og gigtar, og á stöndugri
heimilum var það látið óáreitt þó
að það væri í bælinu. Stundum
rjátlaðist þetta af gömlu fólki og
það reis upp úr körinni og lagðist í
ferðaiög.
Nú leggst fólk ekki lengur í kör
en allar tilraunir til að staðla tilvist
gamals fólks og marka þeim bása
geta gert það sérkennilegt og viðut-
an við venjulega tilveru. Að öðru
leyti er það ekkert sérstakt bara ör-
lítið eldra en á stundum erfitt með
að bera sig um og situr þá við rúm-
stokkinn og er eitt með hugsunum
sínum. Þá er um að gera að það
komi ekki aðvífandi einhver „bess-
erwisser,“ með töflur eða gröf til að
finna út þann stuðul eða staðal sem
hæfir tilefninu því að þær hug-
myndir fólks um ellina að þetta sé
einhver þjóðflokkur sem vilji heyra
harmónikkutónlist og föndra er að
rnestu leyti hugarburður. Fólk
þiggur bara það sem að því er rétt.
Hver kærir sig um að það komi ein-
hver helvítis féiagsfræðingur með
þykka bók og töflureikni og heimti
að viðkomandi hafi hægðir þrisvar
á dag, á fyrirfram ákveðnum tím-
um, því að það segi í bókinni að
það sé hollast og öllum fyrir bestu?“
Gamalmennasprengja
„2010-20 munu aldurshlutföllin
sprengja af sér alla rökrétta niður-
röðun og ellibelgir verða svo marg-
ir að þeir munu sprengja lífeyris-
sjóðina og alla öryggisventla nú-
tímans. Þá verða eftirhreytur 68
kynslóðarinnar með eilíf setuverk-
föll inni í ellimálaráðuneytinu sem
þá verður búið að stofnsetja, mót-
mælagöngur og ræðuhöld. I stað-
inn fyrir „sit in,“ og „love in,“ verð-
ur komið „roll in,“ þegar baráttu-
jaxlarnir verða mættir í hjólastól-
unum. Það verða þó aðeins þær fáu
hræður sem ekki náðu að tryggja
sig þannig í bak og fyrir með eigna-
söfnun og valdabrölti heldur héldu
áfram að eiga hugsjónir og baráttu-
mál þrátt fýrir að hinum stórhættu-
lega þrítugsaldri væri náð sem
markaði skilin milli lífs og andlegs
dauða hjá forkólfum kynslóðarinn-
ar og breytti fólki í, „seníl“ gamal-
menni.“
Þannig spáir Gestur Guð-
mundsson félagsfræðingur um ör-
lög sinnar kynslóðar og bendir
jafnframt á að jafnaldrar sínir hafi
snemma orðið gamalt fólk og það
megi að hluta til rekja til þess að
kynslóðin leit aldurinn hornauga
og þráði eilífa æsku sér til handa.
Skýrt dæmi um afturhvarf kynslóð-
arinnar til hefðanna segir Gestur
vera ball 68 - kynslóðarinnar sem
sé algerlega staðnað og taki engum
breytingum frá ári til árs utan þess
að hafa flutt sig úr Þjóðleikhúskjall-
aranum yfir á Hótel Sögu. Hann
segist auk þess þekkja dæmi um
mann af 68 - kynslóðinni sem var
enn á fertugsaldri þegar hann var
byrjaður að safna liði í baráttusam-
tök aldraðra.
„Fólkið, sem sleit barnsskónum í
öryggi neyslusamfélagsins, eftir
1950 þoldi illa þann lífsstíl sem
fylgdi frjálsræði og hömlulausu líf-
erni sinnar eigin kynslóðar og sótti
aftur í öryggi bernskuáranna,“ segir
Gestur. „Það tók ríkan þátt í SAÁ
og stjórnaði öllu meðferðarbatter-
íinu í landinu sem að hjálpaði fólki
að snúa baki við fortíðinni og byrja
á byrjunarreit í samfélagi sem setti
veraldleg gæði í öndvegi.“
Blóðhreinsun og
hrein samviska
Guðbergur Bergsson segir að 68
- kynslóðin hafi þegar siglt inn í
gleymskuna og skapað sér viðlíka
örlög og bankastjórar á fimmta og
sjötta áratugnum sem brugðust við
fallvöltu veraldargengi og eigin
mistökum með því að fara í blóð-
hreinsun til Sviss og koma fílelfdir
til baka ekki bara með hreint blóð í
æðum heldur einnig hreina sam-
visku. Þessi kynslóð ráði nú lögum
og lofum í samfélaginu og hafi
gleymt öllum sínum hugsjónum
um jafnrétti og bræðralag.
Guðbergur lýsti efri árum alda-
mótakynslóðarinnar á ógleyman-
legan hátt í Tómasi Jónssyni en
ekki horfir betra við. „Öfugt við afa
og ömmuvald aldamótakynslóðar-
innar þusa áfram, menntaðar en
tækifærissinnaðar eftirhermur með
sitt innflutta siðferði og núna er
það siðvæðingin sem á hug þeirra
allan. Sukk og svínarí á Listahátíð í
Hafnarfirði er skotspónn hinnar
nýju siðbótar svo og íjölskylda sem
býr í grasagarðinum. Það var í
grasagarðinum sem lærisveinarnir
sofnuðu og afneituðu loks Jesús og
það endaði svo illa að hann var
krossfestur,“ segir Guðbergur.
„Núna þegar félagshyggjufólk hefur
fundið sinn Messías og gert hann
að borgarstjóra, þá vil ég spyrja. Er
ekki næsta skrefið að krossfesta
íjölskylduna í Grasagarðinum?“
Síðmiðaldra
og 68 kynslóðin
Inn í samfélag sjálfsupphafning-
arinnar sem reis upp úr rústum 68
-kynslóðarinnar kom innflutt tíska
frá Bandaríkjunum, uppakynslóðin
spratt fullsköpuð fram á síðum
dagblaðanna, vel snyrt, með blásið
hárið, í Boss - jakkafötum eða
dragt og hlaupaskóm svo hún
kæmist hraðar áfram í lífsgæða-
kapphlaupinu. Meðan 68 - kyn-
slóðin og þeir sem á eftir komu
höfðu sett allt sitt traust á ríkið og
forsjá samneyslunnar hafði uppa-
kynslóðin í heiðri slagorðið „pabbi
borgar." Pabbi sem var ýmist af eft-
irstríðsárakynslóðinni eða „Rock
and Roll“ - kynslóðinni hafði kom-
ið sér vel áfram í skjóli hermangs
eða eftirstríðsáragróða þegar ís-
lendingar nutu góðs af hersetunni
og Marshallaðstoðinni sem átti að
draga Evrópu upp úr eymd stríðs-
ins.
Það er of snemmt að horfa fram
til þess þegar uppakynslóðin verður
komin á efri ár ef hún nær svo langt
og verður ekki étin í gamalmenna-
sprengingunni áður. En Gestur
Guðmundsson segir að í þessu róti
hafi orðið til nýtt æviskeið, hvor-
tveggja innflutt en líka hannað og
tilbúið af fyrstu tveimur kynslóð-
unum eftir stríð, nefnilega síðmið-
aldra. „Þrátt fyrir að foreldrarnir
vildu afkvæmum sínum vel þá voru
þeir ekki tilbúnir að helga sig því að
hossa barnabörnunum eftir að af-
kvæmin voru flogin úr hreiðrinu,
þeir voru líkamlega vel á sig komn-
ir og gátu vel hugsað sér að fresta
ellinni og sigla um karabíska hafið
eða sniglast um sandstrendur á
Spáni, gista á lúxushótelum og láta
aka sér um í límósínum. Þessi kyn-
slóð sem hafði eytt sparifé foreldra
sinna og veðsett framtíð barnana
sinna upp í topp var ekki tilbúin að
sleppa liendinni af veskjunum alveg
strax og jafnvel litlu upparnir sem
áttu ríka foreldra gátu rekið sig á
veggi úti í samfélaginu.“
Silfurhvítt hár
og falskar tennur
Uppalífstíllinn vék fyrir örlítið
fjölskylduvinsamlegri lífssýn. Þær
konur sem hugðu á frægð og frama
gátu ekki lengur fengið til þess
barnagæslu. Mæður þeirra og
ömmur neituðu að verða gamlar en
urðu þess í stað síðmiðaldra. „Fyrir
peningana sína vill þessi kynslóð
síðan kaupa meira eða minna verð-
fallandi en dýrar elliíbúðir og fá sér
þannig farmiða inn í áhyggjulaust
ævikvöld án þess að láta of mikið af
hendi til aíkomendanna,“ sagði
Gestur.
„Fólk getur verið dauðeinmana
þótt það eigi að heita síðmiðaldra
og það geta ekki allir verið á stöð-
ugum ferðalögum,“ sagði Nína
Björk Árnadóttir. Það skapast helj-
armikið tóm þegar börnin eru
löngu farin og fólk hættir auk þess
að vinna. Þótt einhverjir ellismelli-
hópar séu í boði eru þeir ekki við
allra hæfi. Ég held að það ætti að
bjóða gömlu fólki sem er heilsu-
hraust og vel á sig komið vinnu inni
á barnaheimilunum. Ég held að það
yrði bæði þeim og gamla fólkinu til
góðs.“
„Það er ekki sér íslenskt fyrirbæri
að gamalt fólk ferðist," sagði Indr-
iði G Þorsteinsson. „Þar sem maður
kemur á ferðamannastaði sér mað-
ur mikið af gömlu fólki. Ekki síst
gamlar konur með silfurhvítt hár
og falskar tennur, þær eru kannski
ekkjur og hafa eignast peninga á
lífsleiðinni og nýtir þá á ferðalög-
um frá sjötugu til áttræðs. Það er
gott að þetta fólk á kost á því að
verja ellinni öðruvísi en í staðalum-
hverfi fáviskunnar.“
Hornlaus í horni
Aðspurður um hvernig hann
ætlaði sjálfur að hlaupa af sér
gömlu hornin þegar áttræðisaldrin-
um væri náð sagði Indriði G. þau
vera orðin svo slitin og gömul að
sjálfsagt yrðu þau alveg dottin af og
ekkert eftir nema ósýnilegir hnúðar
á enninu.
„Ég vona að einmanaleiki gamla
fólksins í dag verði til þess að mín
kynslóð taki sig á í að hugsa um
aldrað fólk og bíði því ekki sömu
örlög,“ sagði Nína Björk Árnadótt-
ir. „En ég hef aldrei hugsað út í
þessi breyttu aldurshluföll sem
koma til með að verða nokkrum
áratugum eftir aldamót. Mér finnst
það í raun skelfileg tilhugsun að allt
fyllist af gömlu fólki.
„Ég held að ég vilji eldast stand-
andi og deyja þannig líka,“ sagði
Guðbergur. „Það á fyrir öllum að
liggja að gleymast bæði sjálfúm sér
og öðrum eða mara í kafi hálf-
gleymskunnar. Enginn vill raun-
verulega deyja með skömm og allir
vilja að eftir þá liggi virðingarvott-
ur. En ég myndi ekki vilja að það
væri login eða tilgerðarleg vinsemd.
Að deyja standandi það er farsælast
íyrir allar kynslóðir.“
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir