Helgarpósturinn - 06.02.1995, Blaðsíða 10

10
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTIR
MÁNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1995
Nýtt ákvæði í stjórnarskrá kemur í veg fyrir að nokkurn tímann verði hægt að innleiða
dauðarefsingu í lög á íslandi
Alls 35 lönd í heiminum hafa al-
gerlega afnumið dauðarefsingar og
hefur Island verið þar á meðal frá
árinu 1928 en síðasta aftakan var
framkvæmd hér á landi árið 1830.
hrátt fyrir það skiptir miklu máli að
ákvæði skuli nú vera að fara inn í
stjórnarskrá sem bannar að það
verði nokkurn tímann hægt að inn-
leiða dauðarefsingu með lögum á
Islandi. Þetta er talið hafa mikil-
vægt fordæmisgildi á alþjóðavett-
vangi. En dauðarefsing er leyíð í
næstum því hundrað löndum og
henni framfylgt og langflestir sak-
borninganna fá ekki réttláta dóms-
meðferð.
Yfiraaf deildina vegna
anastöðu hennar
I grein sem Sigurður A. Magn-
ússon, formaður Islandsdeildar
Amnesty International, skrifaði í
afmælisrit félagsins getur hann þess
að einn af félögum deildarinnar
hafi sagt sig úr samtökunum árið
1994 og tilgreint þá ástæðu að þau
væru andvíg dauðarefsingum. „Nú
hafa dauðarefsingar ekki verið á
lögbókum Islendinga um langt
skeið,“ skrifar Sigurður, „þannig að
vandamálið ætti ekki að vera sér-
lega brýnt hérlendis, en svo merki-
legt sem það virðist eru greinilega
til Islendingar sem bera dauðarefs-
ingar fyrir brjósti þó þær séu leifar
frumstæðra samfélagshátta þar sem
hefnd var talin jafngilda réttlæti.“
500 manns teknir
af lífi í Finnlandi
1 nágrannalöndum okkar, Nor-
egi og Danmörku, er fremur stutt
síðan dauðarefsing var fylli-
lega aínumin en Norðmenn
afnámu dauðarefsingu fyrir
borgaralega glæpi 1902 en
bönnuðu hana algerlega árið
1979. Eftir heimsstyrjöldina
síðari voru 37 manneskjur
dæmdar til dauða, fyrir
landráð og glæpi sem tengd-
ust þýska hernáminu, og líf-
látnar sú síðasta í ágúst 1948.
Danir afnámu dauðarefs-
ingu á friðartímum árið 1930
og síðasta aftakan fýrir
venjulegan glæp fór fram ár-
ið 1850. Eftir seinni heims-
styrjöldina voru 46 mann-
eskjur líflátnar fyrir glæpi
sem tengdust þýska her-
náminu, síðasta aftakan fór
þar fram árið 1950. Dauða-
refsing var afnumin úr
dönskum lögum fyrir alla
glæpi árið 1978. Síðasta aftakan fyr-
ir borgaralegan glæp var fram-
kvæmd í Finnlandi árið 1826 en
dauðarefsing var afnumin úr lög-
um fyrir glæpi á friðartímum árið
1949 en á milli áranna 1939 og 1944
was *erv«d Warrant of Execution munber_
_County Superior Court 0
I hav« beeu uotLfíed that my execution date will be________________________________________—
MO.vm. cun. YtA*
and that I may chco»e either lethal gas or lethai iitjection a* tha method of execution.
I undersUnd that I had ten day* from the date the warrant wa» eerved, or unttl
_______ to make thi* choice in writing to the Warden.
aOMTB.IUTX.rXA*
I also underatand that if I do not make a choice, lethal gas will be the method of executioo.
fyrir þjófnað í fjöldarétti.
voru 500 manns teknir af lífi fyrir
stríðsglæpi í Finnlandi. Síðasta af-
takan var framkvæmd í Svíþjóð ár-
ið 1910 en þar var dauðarefsing fyrir
glæpi á friðartímum afnumin árið
1921 en sambærileg lög um glæpi á
stríðstímum sigldi
í kjölfarið 50 ár-
um seinna. Frá ár-
inu 1975 hefur það
hins vegar verið
bundið í stjórnar-
skrá Svía að ekki
megi lögleiða
dauðarefsingu,
líkt og breytingar
á íslensku stjórn-
arskránni nú á Is-
landi.
_ i**ued by the

Thi* ií'toootíiý' the Wiwia'ttíilt
Wn»t53#r"

(eitherlethal goe or letíul ii
i :ú .íí&ÍSSfe'Lílál&i
Herbergi í fangelsinu í Huntsville í Texas, þar sem eitursprautan er gefin.
Grýttar op-
inberlega
til bana
Langalgengasta
aðferðin við að
drepa hinn
dauðadæmda er
að skjóta hann
eða hengja og
sinn er siður í
hverju landi
hvaða afbrot
varða við dauða-
dóm. Dauðarefs-
ing hefur orðið al-
gengari í Kína frá
árinu 1989 en ár-
inu 1990 og tíu
fyrstu mánuði
1991 var dauða-
refsingu beitt í
1437 skipti með
því að skjóta hina
dæmdu, þar af
voru 335 fyrir af-
brot tengd fíkni-
efnum. Þessar töl-
ur frá Amnesty
sýna þó einungis þau tilfelli sem
samtökunum er kunn, þau eru
sennilega miklu fleiri.
1 mörgum íslömskum löndum
eru opinberar aftökur enn við lýði
líkt og í Sádí-Arabíu, Albaníu og ír-
an, Yemen og Pakistan. 1 Sádí-Ar-
abíu og Iran eru konur grýttar til
bana fyrir framhjáhald en að grýta
til bana er algeng aðferð við opin-
berar aftökur en í þessum löndum
er líka algengt að hálshöggva hina
Bandarískt
eyðublað þar
sem fangar
geta valið um
dauðdaga.
Hér stendur
valið milli eit-
urgass eða
eitursprautu.
Dauðafangar færðir um göturnar til sýnis almenningi með spjöld þar sem glæpir þeirra eru útlistaðir. Þaðan
liggur leiðin til dóms fyrir opnum tjöldum. Opinberar aftökur eru líka framkvæmdar sums staðar í Kfna.
dauðadæmdu. 1 Bandaríkjunum er
notast við eitursprautur, banvænt
gas, hengingar, skot og rafmagns-
stólinn.
Framin í
augnabliksæði
Það sem fylgjendur dauðarefs-
inga benda á máíi sínu til stuðnings
er einkum fordæmið en þeir vilja
meina að gerendur hugsi sig frekar
tvisvar um áður en þeir drepa ef að
viðurlögin eru þeirra eigin líf. En
staðreyndirnar sýna okkur að hvort
sem dauðarefsing er við lýði eður
ei, þá hugsar fólk sig sjaldnast um,
hvorki einu sinni né tvisvar. Morð
eru oftast framin á augnablikum
þar sem sterkar ástríður ráða ferð-
inni, hefnd, reiði, hatur og jafnvel
ótti þegar viðkomandi er staðinn
að glæp, auk þess sem áfengi og
fíkniefni koma oft við sögu og
slæva dómgreind viðkomandi.
Dauðaréttarhöldin
dýrari
1 Bandaríkjunum velta menn
ennfremur fyrir sér sparnaðinum
sem af dauðarefsingu hlýst, rekstur
fangelsa er dýr en jafnvel þær rök-
semdir standast ekki því að með-
ferð mála sem varða við dauðasök
er mun dýrari og lengri. í New York
Times birtist fyrir skömmu saman-
burður sem var gerður í Duke-há-
skólanum í Norður- Karólínu á
kostnaði við 77 morðmál, þar af 58
þar sem dauðarefsing var viðlögð. í
íokin kom sú niðurstaða að dauða-
réttarhöldin voru helmingi dýrari
en bæði réttarmeðferð og uppihald
fanga í tuttugu ára fangelsi. Var það
því nema von að blaðamaðurinn
Tom Kuntz, spyrði sig: „Leiða öll
þessi dráp til góðs í einhverjum
skilningi? Draga þau úr glæpum?
Eru þau fjárhagslega hagkvæm?
Eða erum við að tala um, makleg
málagjöld, svona eins og í Gamla
Testamentinu?“
Hápólitísk mál í
dauðabeitinu
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir,
framkvæmdastjóri Amnesty Inter-
national á Islandi, sagðist vita til að
það hefði verið margrannsakað en
ekkert hefði verið hægt að sýna
fram á sem benti til þess að dauða-
refsing drægi úr glæpum. Það er
hins vegar athyglisvert, þó að það
sanni í sjálfu sér ekkert, að morð-
tíðnin í Suðuríkjum Bandaríkjanna
er töluvert miklu hærri en í öðrum
fylkjum Bandaríkjanna en þar er
dauðarefsingu framfylgt af mestum
ákafa og fylkin stundum uppnefnd
dauðabeltið sökum þessa. Morð-
tíðnin ein og sér segir þó ekki alla
söguna því vissulega eru margir
þættir sem koma þar við sögu. En
eftir stendur að dauðarefsingar eru
hápólitískt mál í Bandaríkjunum
þar sem almenningur er dauð-
hræddur við óhuggulegri glæpi og
vaxandi tíðni þeirra og andstaða
við dauðarefsingar eru ekki líklegar
til vinsælda á atkvæðaveiðum.
Bandaríkjamenn eru aðilar að al-
þjóðlegum samningi um borgara-
leg og stjórnmálaleg réttindi með
fyrirvara við grein sem kveður á um
að dauðadómi skuli aldrei fram-
fylgt gegn börnum undir 18 ára
aldri og vanfærum konum en af-
tökur á unglingum eru fram-
kvæmdar í Bandaríkjunum og sem
dæmi þá voru 38 aftökur árið 1993,
þar af fjórir unglingar undir 18 ára
aldri.
Dauðadómum
fer fjölgandi
I Bandaríkjunum var dauðarefs-
ing aflögð í praxis árið 1967 en leyfð
aftur tíu árum seinna en Gary Gil-
more hét fanginn sem fyrstur var
tekinn að lífi eftir að fylki gátu aftur
tekið upp dauðarefsingar frá árinu
1976. Alls 36 ríki Bandaríkjanna
hafa tekið upp dauðarefsingar að
nýju og 254 hafa verið teknir af lífi
síðan þá og nýjustu tölur benda til
þess að dauðadómum og aftökum
fari fjölgandi.
En andstæðingar dauðarefsinga
hafa bent á að minnihlutahópar og
Iitaðir standa höllum fæti gagnvart
dómskerfinu. Til dæmis eru svartir
12 prósent allra íbúa í Bandaríkjun-
um en 41 prósent þeirra sem hijóta
dauðarefsingu og er hlutfallið
hærra í Suðurríkjunum. Þó að
svartir og hvítir falli fyrir morð-
ingjahendi í svo að segja jöfnum
hlutföllum eru flestir þeirra sem fá
dauðadóma dæmdir fyrir morð á
hvítum, eða 87 prósent árið 1987. I
nýjasta hefti tímaritsins Vanity Fair
eru reifuð átta morð á samkyn-
hneigðum í Texas en þar hefur
riðið yfir alda, þar sem gerendurnir
eru unglingsstrákar sem bera því
oftar en ekki við í vörninni að fórn-
arlambið hafi reynt að koma þeim
til við sig. I einu máli gekk vörnin
svo langt að bera því við í máli þar
sem fórnarlambið hafði verið skot-
ið í munninn og líkinu hent fram af
bryggju.
Ekki ginnkeyptur
fyrir ófuguggum
Dauðarefsingu er mikið beitt í
Texas fyrir morð af fyrstu gráðu en
í upphafi greinarinnar segir höf-
undur frá máli þar sem tveir sam-
kynhneigðir karlmenn voru myrtir
á hrottalegan og kvalarfullan hátt í
almenningsgarði af unglingi sem
var ásamt vinum sínum á homma-
veiðum á sömu slóðum. Morðing-
inn slapp við dauðarefsingu þó að
héraðsdómarinn, Jack Hampton
gengi undir nafninu hengingar-
dómarinn meðal kollega sinna. En í
1986 var James Terry Ro-
ach tekinn af lífi í Suður-Karólínu
þrátt fyrir að vera þroskaheftur
og með miklar persónuleikatrufl-
anir, það kom ennfremur fram
fyrir rétti að hann hefði látið
stjórnast að sér eldri manni við
framkvæmd glæpanna en að auki
var James aðeins 17 ára er glæp-
irnir voru framdir.