Helgarpósturinn - 13.02.1995, Qupperneq 14

14
MORGUNPÓSTURINN SKOÐUN
MÁNUDAGUR 13. FEBRÚAR 1995
Pösturihn
Útgefandi
Ritstjórar
Fréttastjórar
Framkvæmdastjóri
Auglýsingastjóri
Setning og umbrot
Filmuvinnsla og prentun
Miðill hf.
Páll Magnússon, ábm.
Gunnar Smári Egilsson
Sigurður Már Jónsson
Styrmir Guðlaugsson
Kristinn Albertsson
Örn ísleifsson
Morgunpósturinn
Prentsmiðjan Oddi hf.
Verð í lausasölu kr. 195 á mánudögum
og kr. 280 á fimmtudögum.
Áskriftarverð er kr. 1.300 á mánuði fyrir tvö blöð í viku.
Þeir sem greiða með greiðslukorti fá 100 króna afslátt.
Tjáningarfrelsið er
líka handa dónum
I MORGUNPÓSTINUM í dag er fjallað um dóm sem nýlega var
kveðinn upp á ísaflrði yfir eiganda myndbandaleigu sökum þess að
hann hafði leigt út klámefni. í dómnum kemur ekki fram að maðurinn
hafi leigt þessar myndir börnum eða unglingum og heldur ekki að um
hafi verið að ræða barnaklám eða annað það efni sem felur í sér sjálf-
stæð hegningarlagabrot við gerð myndefnisins. Samkvæmt dómnum
virðist hafa verið um að ræða að fullorðinn maðurinn hafi af frjálsum
vilja leigt fullorðnu fólki myndir sem fullorðið fólk gerði af frjálsum
vilja. Það er því erfitt að sjá hvert er fórnarlamb þessa glæps. Ef þessar
myndir særa blygðunarkennd einhverra kemur það varla að sök þar
sem það fólk var ekki neitt til að horfa á þær. Sá eini sem neyddist til
þess og augljóslega varð sár, er dómarinn í málinu. Og hann dæmdi
manninn í fjársektir og fangelsi.
Þetta mál leiðir hugann að umræðunni um tjáningarfrelsisákvæði
frumvarps um breytingar á mannréttindakafla stjórnarskrárinnar.
Meðmælendur þessa frumvarps hafa bent á að í raun þrengi ákvæðið
möguleika löggjafans til að setja tjáningarfrelsinu skorður. Núgildandi
ákvæði tilgreini ekki af hvaða tilefni löggjafinn geti takmarkað tjáning-
arfrelsi og sé því í raun opinn víxill í því efni. Með því að tilgreina alls-
herjarreglu, öryggi ríkisins, vernd heilsu eða siðgæði manna og réttindi
eða mannorð sé löggjafanum veittar heimildir til að takmarka tjáning-
arfrelsið við eitthvað ofangreint en ekkert annað.
Gallinn við tjáningarfrelsið er að það er fyrst og fremst sett til varnar
þeim sem vilja tjá eitthvað sem ekki er almennt viðurkennd skoðun.
Það er óþarfi að vernda tjáningarfrelsi þeirra sem þurfa að tjá almenn-
ar skoðanir og löngu Ijós sannindi. Þeir sem hafa skoðanir fyrir utan
jaðar almennra skoðana þurfa hins vegar vernd, þar sem það er margs-
annað af sögunni að meirihlutinn hefur ríka tilhneigingu til að kúga
minnihlutann.
Myndbandamaðurinn á Isafirði er svona jaðarmaður og sömuleiðis
viðskiptavinir hans. Það var fyrir þá sem tjáningarfrelsisákvæði hafa
verið sett í mannréttindasáttmála og -ákvæði. Og það er af sögu þeirra
sem við eigum að velta fyrir okkur hvernig stjórnvöld og dómstólar
munu fara með undanþáguna í tjáningarfrelsisákvæðinu í frumvarp-
inu.
Ef menn vilja túlka þau þröngt þá myndi maður gera ráð fyrir að sá
sem ofbjóði siðferðiskennd annarra yrði að demba klámefninu framan
í þá eða sýna það þar sem þeir gætu ekki komist hjá því að verða fyrir
skaða. Ef menn vilja skilgreina það vítt þá hafa lögregluyfirvöld heim-
ild til að leita uppi klámefni, gera það upptækt og dæma menn fyrir að
hafa það undir höndum. Reynslan sýnir að löggjafmn, lögreglan og
dómsvöld virðast nota síðari skilgreininguna. Og í hennar anda má sjá
fýrir sér þróun þar sem klám yrði smátt og smátt skilgreint víðara og á
endanum yrði bannað að selja svokölluð kallablöð og hægt væri að
dæma menn fyrir að eiga þau.
I sjálfu sér er ekki skemmtilegt að verja klám. Það er hins vegar stað-
reynd að í könnunum hefur komið fram að meirihluti fólks segist hafa
notað það. Það er því eitthvað hrollvekjandi þegar löggjafmn og dóm-
stólar taka höndum saman um að banna það. Með því eru þeir að
neyða meirihluta almennings til að fallast á sínar eigin ætluðu siðferð-
iskennd í stað þess að smíða lög kringum almennt siðferði.
Það eitt vekur upp efasemdir um að löggjafanum sé treystandi til að
fara vel með áðurnefndar undanþágur í mannréttindaákvæðunum.
Gunnar Smári Egilsson
Pósturmn
Vesturgötu 2, 101 Reykjavík,
sími 552-2211 fax 552-2311
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2243 Taeknideild: 552-4888
Auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241 Dreifing: 552-4999
Fréttaskotið: 552-1900 Smáauglýsingar: 552-5577
Skrifstofa Morgunpóstsins er opin mánudaga til föstudaga frá 9:00 til 17:00
Dreifingar- og áskriftardeild er opin mánudaga og fimmtudaga
frá 8:00 til 19:00, aöra virka dagafrá 9:00 til 17:00
Auglýsingadeild er opin mánudaga og fimmtudaga frá 9:00 til 18:00,
aðra virka daga frá 9:00 til 17:00
Smáauglýsingadeildin er opin frá 9:00 til 17:00 virka daga,
til 21:00 á þriðju- og miðvikudögum oq milli 13:00 og 21:00 á sunnudöqum.
„Þessi rœða [Björns Bjarnasonar]
ber vott um sjúklegt hugarfar.“
Ólafur Ragnar Grímsson
ræðusnillingur.
Og er þó af nógu að taka á
Alþingi
„Þetta var ein lágkúrulegasta og
ómerkilegasta rœða sem hér hefur
verið flutt.“
Steingrím J. Sigfússon ekki njósnari.
Fyigir þetta ekki starfinu?
„Mérfinnst vont að vera kallaður
landráðamaður þó ég sé búinn að
vera ípólitík nœstum alla œvi.“
Svavar Gestsson fyrrverandi fangi f A-
þýskalandi.
Hvers konar Irf er
á þessum
djáknum?
„Einn djákninn
valdi
prestinn
sem hún
mun starfa hjá, annar
manninn sinn en móðir
mín sagðist vilja son
sinn sem vígslu-
vott. “
Kristján Björnsson prestur.
Að kennaframták
Flestir þeir sem þekkja innlent
atvinnu-, menningar- og félagslíf
skynja þann gríðarlega mun sem er
á árangri og afköstum einstaklinga
og hópa innan þess. Mikið af þess-
um mun skýrist af því að sumir ein-
staklingar eða hópar hafa frum-
kvæði, framtak og dug sem aðrir
virðast að mestu gersneyddir. Tak-
ast því á hendur að ryðja nýjum og
árangursríkum hugmyndum og að-
ferðum braut í stað þess að sitja
með hendur í skauti í þögulli bið
eftir fyrirskipunum yfirboðara
sinna eða öðru áreiti umhverfisins.
Hugsi maður sér að unnt sé að
efla hlutfallslega miklu fleiri ein-
staklinga til sambærilegra afreka þá
er skammt í þá ályktun að hér sé á
ferðinni nálgun sem geti reynst
mjög árangursrík fyrir þjóðarbúið
miðað við hugsanlegan tilkostnað.
Skoðun mín er sú að fjárfesting
okkar í menntakerfinu skili all-
sendis ónógum arði vegna þess að
rrlikið af því fólki sem útskriíast eft-
ir langt nám mun aldrei á lífsleið-
inni hafa nein veigamikil áhrif þrátt
fyrir að mörgu leyti góða menntun
og góðar grunnforsendur til slíks.
Og ástæðan er sú að í „úrverkið“
sem árangurinn byggir á skortir eitt
„tannhjólið", þ.e. framtakið og
frumkvæðið, sem tryggir, að getu
sem búið er að byggja upp með
mikilli fyrirhöfn og tilkostnaði, sé
beint að nýjum og veigamiklum
viðfangsefnum.
Líkingin við úrverk á vel við í
þessu sambandi. Hver einasti lykil-
þáttur flókinna framkvæmda, t.d.
við nýsköpun, hefur þann eigin-
leika úrverksins að sé honum ekki
sinnt þá leiðir slíkt til algerra ófara.
Algers árangursleysis í stað algers
árangurs.
Rétt eins og þegar maður sem
klifrar í klettum sleppir takinu þeg-
ar bjargbrúnin er í seilingarfjar-
lægð. Oft eru á ferðinni hlutfalls-
legir smámunir hvað kostnaði og
fyrirhöfn viðvíkur. Þeim mun dap-
urlegra er að sjá veigamikil tækifæri
klúðrast þegar þessum „smámun-
um“ er ekki sinnt.
Möguleikar frumkvöðlafræðslu:
Fordómar afsannaðir.
Tillögur og hugmyndir af þessu
tagi hafa um langan tíma mætt alls
kyns fordómum og kjánaskap þeg-
ar þær hafa verið bornar fram.
Þungavigtin

JÓN
Erlendsson
-4*1 ytirverkfræðingur
I fyrsta lagi þá hafa sumir fullyrt
að annað hvort hefðu menn fram-
takið í sér eða ekki. Engin leið væri
að rækta það eða efla. Slíkt sé til-
gangslaus viðleitni. Fljótgert er að
sjá að hér er rakaleysa á ferðinni.
Langvarandi rannsóknir hafa sýnt
að þeir sem stofna ný fyrirtæki
koma oftast frá fjölskyldum þar
sem fyrirvinnan var sjálfstætt starf-
andi. Börn sem alast upp við tiltek-
in viðhorf samlagast þeim. Þau læra
að auki af foreldrunum verklag og
þekkingu sem máli skiptir. Ekkert
er undarlegt við það að börn sem
aldrei kynnast viðhorfum og þekk-
ingu þeirri sem fylgja sjálfstæðu
starfi verði dauf til athafna þegár á
reynir. Árangurinn í þessu tilviki
byggir því sýnilega á námi og tilvist
fyrirmynda. Einhliða skýring fram-
taksins á grundvelli erfða er því
röng.
I öðru lagi þá vill svo vel til að
margsannað er með langvarandi
reynslu innan skóla víða um heim
að unnt er að efla framtak og sköp-
unargáfu með menntun sem hefur
þetta sem markmið. Þannig hefur
árangursrík fræðsla um stofnun og
rekstur smáfyrirtækja og starf
frumkvöðla (e. Entrepreneurship)
'verið á dagskrá rúmlega 400 há-
skóla í Bandaríkjunum og víðar um
heim.
Eitt áhugaverðasta dæmið af
þessu tagi sem mér er kunnugt um
er verkefni sem búið er að vera í
gangi í Noregi um nokkurra ára
skeið og nefnt er „Distriktsaktiv
skole“, þ.e. skóli sem er virkur (við
atvinnusköpun) í eigin samfélagi.
Innan þessa verkefnis er börnum í
grunnskóla kennt með það fyrir
augum að þau geti sjálf skapað sér
vinnu í stað þess að vera fær um
það eitt að gerast launþegar hjá
öðrum. Ein lykilaðferðin í þessari
fræðslu er að börn í hverjum ein-
asta bekk eru látin stofna eigin fyr-
„Líkingin við úrverk á
vel við í þessu sam-
bandi. Hver einasti
lykilþáttur flókinna
framkvœmda, t.d. við
nýsköpun, hefurþann
eiginleika úrverksins að sé
honum ekki sinntþá leiðir slíkt
til algerra ófara. Algers árangursleysis í stað
algers árangurs. “
irtæki og hafa þau af þeim veg og
vanda og ábyrgð á rekstri þeirra.
Sum þessara fyrirtækja hafa reynst
svo arðbær að búið er að skilja
rekstur þeirra frá skólastarfmu og
stofna sjálfstæð fyrirtæki. Reynslan
af þessu verkefni hefur verið öil á
einn veg. Börnin hafa undantekn-
ingarlítið fengið brennandi áhuga á
viðfangsefninu og helgað sig því af
miklum krafti.
Mörg innlend dæmi urn svipaða
hluti eru þekkt. Alkunna er hvernig
gífurlegur áhugi og atorka leysist úr
læðingi hjá skólafólki í félagsstarfi
þess, t.d. í flutningi hvers kyns leik-
verka. Alþekktog nýlegt dæmi frá
Vinnuskóla Reykjavíkur var þegar
börnum var fengið það verkefni að
skipuleggja, hanna og snyrta dálitla
spildu innan borgarmarkanna sem
verið hafði í órækt. Engin bönd
héldu þeim fyrir vinnugleði. Þessa
staðreynd er vert að skoða í ljósi
þess orðs sem fer af vinnuskólum
með réttu eða röngu að þeir séu
„letigarðar“. Og algerlega nýtt
dæmi af sama toga er sú aðferð að
láta börn í grunnskóla læra móður-
málið með því að gerast „rithöf-
undar“ (sjá DV 11.2.95).
Lykilþættir
arangursins
Vert er að undirstrika það að lyk-
ilþættirnir að baki þeim árangri
sem hér er á ferðinnu er það frjáls-
ræði til þess að skilgreina, skapa og
framkvæma upp á eigin spýtur það
sem unnið er að. Hér er á ferðinni
gerólík nálgun því sem yfirleitt er
beitt í skólum, þ.e. fremur hrein-
ræktaðri ítroðslu og mötun þar
sem allt sem máli skiptir er ákveðið
af fræðurum fyrir nemendur í dag-
legum smáskömmtum. Ekki kemur
til greina að skipta algerlega um stíl
í þessu efni.
Eftir sem áður þá þarf að beita
tiltekinni forsjá, mötun og agaðri
verkstjórn kennaranna til þess að
koma til skila því námsefni sem
nemendur verða að tileinka sér.
Leiðin til bættra vinnubragða felst
hins vegar í því að skapa visst svig-
rúm innan kennslu og náms, t.d.
sem nemur 10-20% af námstíman-
um, til sjálfstæðs og skapandi starfs
sem beint er að hagnýtum við-
fangsefnum. Þetta ætti að duga til
að þroska framtak og sköpunargáfu
nægilega og búa nemendur undir
það í lífinu að taka sjálfstæða stefnu
og skapa sér viðurværi án tillits til
þess hvort hefðbundinn vinnu-
markaður býður upp á störf eða
ekki.
Breytingartímar
- nyjar kröfur
Þeir miklu breytingatímar sem
við upplifum um þessar mundir
gera stórauknar kröfur á getu sem
flestra einstaklinga til sjálfstæðrar
sköpunar og framtaks. Þetta á
reyndar við á öllum sviðum mann-
lífsins. Og það á jafnt við um laun-
þega sem þá sem starfa sjálfstætt.
Þau fyrirtæki og þær stofnanir sem
hafa innan sinna vébanda fólk sem
er gætt framtaki og ríkri hneigð til
nýsköpunar eru og verða sömu að-
ilarnir sem ávallt standa uppúr og
hver svo sem verkefni þeirar eru og
hvort sem þau eru einkarekin eða
ríkisrekin.
Þungavigtarmenn eru meðal annars: Ámi Sigfússon, Geir H. Haarde, Halldór Ásgrímsson, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Jóhanna Sigurðardóttir, Jón Erlendsson,
Jón Steinar Gunnlaugsson, Ólafur Ragnar Grímsson, Óskar Magnússon, Páll Kr. Pálsson, Svavar Gestsson, Ögmundur Jónasson, Össur Skarphéðinsson.