Helgarpósturinn - 13.02.1995, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 13. FEBRÚAR 1995
MORGUNPÓSTURINN SKOÐUN
15
Menm
Svavar Gestsson,
þingmaður Alþýðubandalagsins
Andófsmaðurinn
frá Austur-Berlín
Björn Bjarnason, kaldastríðssér-
fræðingur sjálfstæðismanna, sakaði
Svavar Gestsson um landráð niður
á þingi um daginn. Það hafði nefni-
lega komið í ljós í Sjónvarpinu á
sunnudaginn íyrir viku að öll skjöl
um Svavar í skjalageymslum Stasi,
austur-þýsku leyniþjónustunnar,
voru horfin. Þau hurfu í ágúst 1989
— einmitt þegar Svavar var í út-
löndum. Eftir að félagar Svavars í
Alþýðubandalaginu höfðu haldið
uppi vörnum þá drö Björn eitthvað
aðeins í land. Hann vildi ekki væna
Svavar um bein landráð, en taldi
hann samt þurfa að gera hreint fyr-
ir sínum dyrum.
Og það hefur Svavar svo sannar-
lega gert.
Svavar hefur aldrei verið marg-
máll um dvöl sína fyrir austan járn-
tjald. Hann hefur í raun aldrei verið
sérstaklega margmáll um komm-
únistaríkin yfir höfuð. Honum,
eins og svo mörgum sósíalistum og
kommúnistum, hefur fundist þessi
ríki frekar hafa verið á einhvers
annars könnu en sinni. Þrátt fyrir
að þeir hafi stefnt að kommúnisma
eins og ríkin fyrir austan þá var það
allt annar kommúnismi en Svavar
og félagar urðu ungir elskir af. Þeir
voru meira fyrir kommúnisma með
mildri ásjónu en þá grímulausu
grimmd sem einkenndi kommún-
ismann fyrir austan.
Og hann fékk Svavar að líta.
Hann hafði ekki dvalið lengi fýrir
austan járntjald en honum fór að
líða illa. Hann áttaði sig á að eitt-
hvað væri að þegar hann tók eftir
því að enginn vildi tala við hann
um pólitík. Þeir einu sem það
gerðu voru guðfræðinemar og þeir
töluðu lágt eins og það væri einhver
að hlusta. Svavari leið illa við þessar
aðstæður. Hann gerði sér tíðar
ferðir vestur fyrir múr og smyglaði
Der Spiegel yfir um affur handa
guðfræðistúdentunum, vinum sín-
urn, að lesa. Af þessu má sjá að sósí-
aiistinn Svavar var frekar andófs-
rnaður í Austur.-Þýskalandi en
njósnari Stasi. Enda vonast hann
innilega til að Stasi- skjölin um sig
finnist hið fyrsta. Þau rnuni sýna að
Svavar er frelsishetja fremur en
skúrkur.
Nú má vel vera að það lýsi illu
innræti að láta þetta koma sér á
óvart en því miður get ég ekki ann-
að. Ég man eftir mörgum ræðum
Svavars um austurblokkina og
vestrið og mér fannst aldrei að þar
talaði maður sem hefði upplifað
svona sterkt helsið fyrir austan. Ég
man ekki betur en þar hafi farið
ræðumaður sem vildi alls engan
greinarmun gera á þessum tveimur
blokkum. Mig minnir að hann hafi
lagt á það áherslu, eins og var siður
sósíalista á þeim árum, að ef eitt-
hvert helsið væri fyrir austan þá
væri það ekkert verra en það sem
við lifum við hér fyrir vestan. I raun
væri þetta hvor sín hliðin á sama
pening og hvorug blokkin skömm-
inni skárri eða verri en hin.
„EfBjörn
Bjarnason
hefði hlustað
nógu vel á það
sem Svavar var að
segja í gamla daga þá vceri hann ekki á öxlunum á honum núna að
heimta eitthvert uppgjör. EfBjörn hefði heyrt réttþá myndi hann
skammast sín og taka ofanfyrir Svavari. Þráttfyrir að ég viti ekkert
um það, þá efast ég stórlega um að Björn hafi smyglað vestrœnum
áróðursblöðum austur fyrir járntjald. Hann lét sér nœgja að skammast
héðan úr örygginu fyrir vestan á meðan Svavar veitti hinum kúguðu
hjálp á vettvangi. Þarskilurá milli frelsisástar Svavars ogBjörns.“
En svona hefúr maður misskilið
Svavar. Og ekki bara ég. Ef Björn
Bjarnason hefði hlustað nógu vel á
það sem Svavar var að segja í gamla
daga þá væri hann ekki á öxlunum
á honum núna að heimta eitthvert
uppgjör. Ef Björn hefði heyrt rétt
þá myndi hann skammast sín og
taka ofan fyrir Svavari. Þrátt fyrir
að ég viti ekkert um það, þá efast ég
stórlega um að Björn hafi smyglað
vestrænum áróðursblöðum austur
fyrir járntjald. Hann lét sér nægja
að skammast héðan úr örygginu
fyrir vestan á meðan Svavar veitti
hinum kúguðu hjálp á vettvangi.
Þar skilur á milli frelsisástar Svavars
og Björns. -ÁS
Fiölmiðlar
Upplýsingaskömmtun ríkisins
Það er ákveðin ástæða fyrir því
að fjölmiðlamenn eru sérlega tor-
tryggnir á það þegar löggjafinn ætl-
ar að setjast niður og skammta
þeim tjáningarfrelsi eða aðgang að
upplýsingum. Sagan sýnir okkur
nefnilega að slíkar aðgerðir eru
hugsaðar út frá hagsmunum þeirra
sem liggja með upplýsingarnar en
ekki þeirra sem leita eftir þeim.
Þessi hugsun hefur birst aftur og
aftur í lagafrumvörpum um upp-
lýsingaskyldu stjórnvalda. Þessar
hugmyndir hafa sem betur fer aldr-
ei komist lengra en í frumvarps-
drög en vekja eigi að síður ugg í
brjóstum þeirra sem kynnt hafa sér
þessi mál. Þess vegna eru menn
svona varkárir vegna 3. málsgreinar
11. greinar stjórnarskrárbreytingar-
innar. Þó líklega verði lendingin að
bæta þar inn „nauðsynlegt í lýð-
frjálsu ríki“ þá blasir við að öll
greinin er mjög þrengjandi. Best
væri ef greininni allri væri fargað.
Menn verða nefnilega að skoða
hvernig löggjafinn hefur beitt
heimildum til takmörkunar í
stjórnarskrá. Nýlegt dæmi um
meðferð þeirra birtist í alræðisvaldi
því sem vfirmaður almannavarna á
ísafirði Olafur Helgi Kjartansson
tók sér þegar snjóflóðið féll í Súða-
vík. Með vísun í heimildir í lögum
um almannavarnir gat hann gerst
alráður á vettvangi og skapað
ástand sem allir fjölmiðlamenn
telja að hafi verið óásættanlegt.
Seinni tíma útskýringar bera keim
af yfirklóri; þarna átti sér stað
fréttabann sem þekkist ekki þó víða
væri leitað. Fréttabann sem í alla
staði var óeðlilegt og óþarft.
Annað dærni má nefna. I des-
ember síðastliðnum sá forsætis-
nefnd Alþingis sig knúna til að setj-
ast niður og semja „Reglur urn með-
ferð erinda til þingnefnda“. Þessar
reglur eru settar á grundvelli þing-
skaparlaga og virðast fela í sér að
starfsmenn nefnda geti ákveðið að
allt eða ekkert sé trúnaðarmál, eftir
því hvernig þeim býður við að
horfa. Án þess að ég kunni nein
dæmi um að þetta hafi komið nið-
ur á störfum fréttamanna þá finnst
manni einkennilegt að slíkar reglur
séu settar á sama tírna og verið er
að vinna við frumvarp um upplýs-
ingaskyldu stjórnvalda. Gátu þeir
ekki beðið? Þarna eins og oftast nær
virðast þeir sem leita eftir upplýs-
ingum standa frammi fyrir gerðum
hiut. Einnig má benda á þá stað-
reynd að upplýsingaskyldufrum-
varp það sem nú er í smíðum er
fyrst og fremst samið af þeim sem
standa kerfismegin við borðið.
„Annað dœmi má
nefna. í desember síð-
astliðnum sáforsœtis-
nefnd Alþingis sig
knúna til að setjast
niður og semja „Regl-
ur um meðferð erinda
til þingnefnda“. Þess-
ar reglur eru settar á
grundvelli þingskap-
arlaga og virðastfela
í sér að starfsmenn
nefnda geti ákveðið
að allt eða ekkert sé
trúnaðarmál, eftirþví
hvernigþeim býður
við að horfa. “
Fjölmiðlamenn fá náðarsamlegast
að vera álitsgjafar en eiga ekki sér-
stakan fulltrúa við samningu frurn-
varpsins.
Eg hef áður vikið að því í þessum
pistli hvernig Tölvunefnd vinnur
en hún virðist vera orðin helsta
verkfæri þeirra sem vilja loka fyrir
upplýsingar. Á grundvelli þess að
allar upplýsingar fara meira eða
minna í gegnum tölvur og flokkast
því undir kerfisbundna skráningu
upplýsinga þá virðist Tölvunefnd
sjá sig knúna til að segja nei. í lög-
unum um Tölvunefnd er innbyggð
sú skekkja að nefndin mun loka á
upplýsingar en ekki opna neinar
nýjar leiðir.
Á málþingi um helgina vakti
Þorgeir Þorgeirson rithöfundur
athygli á mjög athyglisverðu máli
en það var túlkun á dómnum yfir
honum hjá Mannréttindadómstóli
Evrópu. Hann sagði frá því að
ráðuneytisstjóri dómsmála hefði
viljandi gefið upp kolranga mynd af
niðurstöðu dómstólsins og þannig
náð að gefa þeim fjölmiðli sem
fyrstur sagði fréttirnar, Ríkisút-
varpinu, ranga mynd af málinu.
Aðrir fylgdu síðan í kjölfarið. Þar
sem rétt þýðing á dómnum lá ekki
fyrir fyrr en mörgum mánuðum
seinna var mjög mikilvægt að fyrstu
fréttir væru nákvæmar. Það að
ráðuneytisstjóri sjái sig knúinn til
að gefa villandi upplýsingar í þessu
máli sýnir dálítið hvernig kerfið
hugsar. Mál Þorgeirs var mál ein-
staklings gegn kerfinu og kerfið
vinnur einmitt með þessum hætti;
inni í kerfinu eru nefnilega menn
sem þurfa að réttlæta ákvarðanir
sínar hverju sem tautar og raular.
Það leið síðan rúmlega eitt og hálft
ár frá því dómurinn féll þangað til
ráðuneytið braut loks odd af oflæti
sínu og sendi afrit hans til dómara
landsins. Jafnvel þó að það sé þeirra
eðli að fara sér hægt þá hafa þeir oft
brugðist við af meiri snerpu. Þetta
segir okkur það að kerfinu er síður
en svo treystandi til að veita upp-
lýsingar. Upplýsingaskömmtun
ríkisins er vont fyrirbæri.
Sigurður Már Jónsson
Þurfa ‘\J-
Kjartan Magnús-
son varaborgar-
fulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins
„Já, þeir vita mest
Um þessi mál og því
er eðlilegast að þeir
geri þau sjálfir upp í
stað þess að sagn-
fræðingar og blaða-
menn þurfi að gera það fyrirþá."
Svanur Kristjánsson, prófessor
við HÍ „Ég vil ekki svara þessu á
svona stikkorðabasis, þetta er langt
og mikið mál.“
Ólafur Hauks-
son, blaðamaður
„Mér er nákvæm-
lega sama um for-
tiðarvanda Alþýðu-
bandalagsins."
Elvar Þorvaldsson, leigubíl-
stjóri nr. 1 hjá Hreyfli „Mér finnst
að við eigum að láta þá ífriði fyrst
þetta er dottið yfir sig. “
Hannes Hólm-
steinn Gissurar-
son, dósent við
HÍ „Þeir Alþýðu-
bandalagsmenn
sem voru ítengslum
við stjórnvöld þurfa
hiklaust að gera
það. Til dæmis má
minna á að Svavar Gestsson hafði
ekki einungis tengsl við Stasi heldur
líka ógnarstjórn Ceausescus löngu
eftir 1968.“
Anna Linda Aðalgeirsdóttir,
hárgreiðslukona „Ég hefnú ekkert
verið að hugsa mjög mikið um þetta. “
Kjartan Magnús-
son „Sjálfstæðis-
menn hafa aldrei
reynt að fela neitt
eða þurft að fela
neitt varðandi kalda
striðið."
Svanur Kristjánsson „Það sama
gildir um þessa spurningu. “
Ólafur Hauksson
„Mér er alveg jafn
sama um það. “
Elvar Þorvaldsson „Það held ég
ekki, er ekki násisminn löngu búinn?“
Hannes Hólm-
steinn Gissurar-
son „Það erekki
venjan að sigun/eg-
ari í striði þurfi að
sæta réttarhöldum.
Númbergréttarhöld-
in voru yfir nasistum
ekki lýðræðissinn-
um.“
Anna Linda Aðalgeirsdóttir „Mér
finnst ekkert einn flokkur þurfa að
gera það frekar en annar. Það á auð-
vitað jafnt yfir alla að ganga. “