Helgarpósturinn - 24.04.1996, Blaðsíða 10

10
MIÐVIKUDAGUR 24. APRÍL1996
wm
HELGARPÓSTURINN
Útgefandi: Miðill hf.
Framkvæmdastjóri: Þorbjörn Tjörvi Stefánsson
Ritstjóri: Stefán Hrafn Hagalín
Ritstjórnarfulltrúi: Guðrún Kristjánsdóttir
Setning og umbrot: Helgarpósturinn
Filmuvinnsla og prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Að drepa mann...
Það gengur hörmulega illa að fá kerfið hér á landi til að viðurkenna
og kyngja þeirri bitru staðreynd, að læknum — einsog öðrum
breyskum manneskjum — geti orðið á mistök sem í verstu tilfellum
valda sjúklingum óbætanlegum skaða. Nokkur vandlega skrásett dæmi
eru til um að læknamistök hafi orðið sjúklingum að fjörtjóni. í sam-
ræmi við þessi þyngsli kerfisins, sem virðist enn sem fyrr hafa heimsk-
una innbyggða í sig, hafa einungis örfá mál farið fyrir dómstóla og allur
gangur á hvernig afgreiðslu þau hljóta. Tregðan er engan veginn ein-
skorðuð við lækna sem hlaupa til að bjarga eigin dýrmæta skinni held-
ur nær hún allt til æðstu stiga dómskerfisins.
*
Inýlegum dómi Hæstaréttar var þannig viðurkennt, að mistök við
skurðaðgerð hefðu jú valdið dauða konu, en hinsvegar komst meiri-
hluti réttarins að þeirri merkilegu niðurstöðu að um einskært óhapp
hefði verið að ræða og bótakrafa barna hinnar látnu var því ekki tekin
til greina. Það semsagt með öðrum orðum í lagi, að læknar valdi dauða
samborgara sinna — svo framarlega sem það sé „alveg óvart“. Hvenær
drepur maður mann og hvenær drepur maður ekki mann? spurði Jón
karlinn Hreggviðsson, sem í dag hefði ekki þurft að leita lengra að svar-
inu við þessari erfiðu spurningu en í dómasafn Hæstaréttar. Það er í
öllu falli engu líkara en kerfið geri ráð fyrir því, að sum læknamistök
séu óviljaverk, en önnur af yfirlögðu ráði — skilur þetta einhver?
Iöðru tilviki voru dæmdar bætur eftir að greinileg læknamistök höfðu
valdið dauða manns á besta aldri sem gekkst undir meinlausa að-
gerð. Það kostaði ekkju hins iátna afturámóti langa og stranga þrauta-
göngu í kerfinu að fá þetta viðurkennt. Læknamistök skulu ekki viður-
kennd fyrr en í fulla hnefana.
Fyrir liðlega einu ári stofnuðu örfáar konur sem höfðu orðið fyrir
barðinu á læknamistökum samtökin Lífsvog. Markmiðið með stofn-
un samtakanna er að styðja við bakið á fólki er telur sig hafa orðið fyrir
læknamistökum. Og viðbrögðin hafa ekki látið á sér standa. Frá stofn-
un hafa um þrjúhundruð manns haft samband við Lífsvog vegna
meintra mistaka lækna sem það eða ættingjar þess hafa orðið fyrir. í
HP í dag er rætt við þrjár stjórnarkonur Lífsvogar og þær hafa ófagrar
sögur að segja. Kvartanir um læknamistök eru undantekningarlítið af-
greiddar af hálfu embættis landlæknis með þeim svörum að ekki sé
ástæða til að aðhafast neitt. Konurnar benda á að læknum og öðrum úr
heilbrigðisstéttum sé lögum samkvæmt skylt að tilkynna embætti land-
læknis um mistök og óhöpp sem verða við aðgerðir eða aðra með-
höndlun sjúklinga. Lífsvog hefur sent fjölda mála um meint læknamis-
tök til landlæknis. í engu tilviki hafði viðkomandi læknir eða sjúkra-
stofnun tilkynnt um neitt sem hafði farið úrskeiðis. Ekki einu sinni í
máli sem landlæknir hefur staðfest að mistök lækna hafi valdið sködd-
un.
Stjórn Lífsvogar hefur fengið í hendur fjöldamörg ömurleg dæmi um
læknamistök. f nokkrum tiivikum er um að ræða dauðsföll sem talið
er að rekja megi beint til mistaka við læknisaðgerðir. í öðrum tilfellum
er um að ræða sjúklinga sem hafa hlotið örorku vegna rangrar sjúk-
dómsgreiningar eða vegna mistaka við aðgerð. Fólk sem hefur reynt að
leita réttar síns rekur sig hvarvetna á veggi í kerfinu og því er vísað frá
Heródesi til Pílatusar þar til því er loks sagt að engin mistök hcifi átt sér
stað og um móðursýki sé að ræða. Altént sé ekki ástæða til að aðhafast
neitt frekar, svo gripið sé til orðalags sem vinsælt er hjá embætti land-
læknis. Ennfremur neita læknar að afhenda sjúkraskýrslur og mikilvæg
gögn eru sögð hafa glatast þegar eftir þeim er leitað. Oft virðist lítið
sem ekkert samband vera milli lækna og sérfræðinga sem hafa með
mál sjúklinga að gera. Og hverjir sitja í nefndum sem eiga að fjalla um
meint læknamistök? Það eru aðrir læknar! Er nema von að illa gangi
fyrir sjúklinga að reka sína mál.
Það kemur fram í viðtali við konurnar í stjórn Lífsvogar að þær telja
brýna nauðsyn á að komið verði á fót embætti umboðsmanns sjúk-
linga. Þar með sé hægt að beina öllum kvörtunum vegna meintra
læknamistaka í einn farveg og mál fáist rannsökuð af hlutlausum aðila.
Á síðasta ári flutti Ásta B. Þorsteinsdóttir varaþingmaður tillögu til
þingsályktunar um stofnun slíks embættis. Ályktunin kom til umræðu á
þingi en ekkert gerðist.
Það er endalaust rætt og ritað um fjárhagsvanda heilbrigðiskerfisins,
en sjaldan minnst á að efla þurfi réttindi sjúklinga og að einhver
telji sér það hlutverk heilagt að gæta hagsmuna þeirra. Hér ríkir sterk
tilhneiging í þá veru að hefja innri mál heilbrigðisþjónustunnar yfir alla
gagnrýni. Það er erfitt að rjúfa þann þagnarmúr sem reistur hefur verið
kringum ásakanir um mistök lækna eða annarra heilbrigðisstarfs-
manna. Það er löngu orðið tímabært að upplýsingaþjóðfélagið taki á
þessum málum; viðurkenni að læknum geta orðið á mistök eins og öðr-
um og að þau mistök eigi ekki að bitna á sjúklingum einum. Bótalaust.
Sárt er til þess að hugsa, að lcmdlæknir virðist orðinn jafn blauður og
linur til átaka við kerfið og Hæstiréttur.
Stefán Hrafn Hagalín
Helgarpósturinn
Borgartúni 27, 105 Reykjavík
Sími: 552-2211 Bréfasimi: 552-2311
Netfang: hp@centrum.is
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2311,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241,
dreifíng: 552-4999.
Áskrift kpstar kr. 800 á mánuöi ef greitt er meó
greiðslukorti, en annars kr. 900.
Puttamir á hinu opinbera
Ameðan hann sat á þingi
lagði séra Gunnlaugur
Stefánsson, þáverandi alþing-
ismaður, fram tillögu til þings-
ályktunar, sem miðaði að því
dómsmálaráðherra skipaði
nefnd manna til þess að „móta
starfsreglur um fréttafutning og
uplýsingaskyldu stofnana“ um
slysfarir og harmraunir fólks.
í sjálfu sér virtist, sem flutn-
ingsmanni gengi gott eitt til og
raunar engin sérstök ástæða
til að halda annað. Þó er ávallt
hollt að hafa í huga, að það
hefur á köflum þótt til vin-
sælda fallið að setja fjölmiðl-
unum ákveðnar skorður; að
hafa vit fyrir þeim. Tillagan
var klædd geistlegum búningi.
Ef hins vegar tekið var mið
af hagsmunum valdsins, þá
blasti við, að tillögunni var
ekki ætlað að þjóna einum af
hyrningarsteinum lýðræðis-
ins, tjáningarfrelsinu, eins og
ætla mátti í fyrstu. í raun og
veru gengur þessi gamia
þingsályktunartillaga séra
Gunnlaugs þvert á tjáningar-
frelsisákvæði stjórnarskrár
lýðveldisins. Hvers vegna ætti
ráðherra dómsmála vera af-
hent það verkefni að skipa
nefnd, sem segði til um hvern-
ig og hvenær fjalla ætti um til-
tekin málefni í fjölmiðlum?
Hið opinbera vald hefur ekk-
ert með ritstjórn fjölmiðla að
gera, takk!
Það hefur ekki gerzt á Al-
þingi íslendinga í fjölmörg ár,
að þingmaður, hvað þá þing-
maður úr röðum allra yngstu
þingmanna, „demókrati" að
austan, beri fram tillögu, sem
stríðir jafn rækilega gegn 72.
grein stjórnarskrárinnar.
Hvernig má það vera? Ég
minnist þess, að ég ræddi til-
löguna á sínum tíma við Gunn-
laug Stefánsson og vakti at-
hygli hans á ótta mínum við
opinber afskipti af fréttaflutn-
ingi. Hann taldi þennan ótta
ástæðulausan og lagði áherzlu
á, að með tillögunni væri ekki
verið að takmarka frelsi fjöl-
miðla. Ég benti honum á hætt-
urnar, sem ég sá, einkum
glöggan greinarmun sem ég
gerði á frjálsu samráði og ráð-
herraskipuðu samráði. En
hvorugur okkar skipti um
skoðun, þar sem við stóðum á
Austurvelli! í rauninni fannst
mér þetta mál svolítið furðu-
legt, því í fáum tiivikum eru
fréttamiðlar jafn nærgætnir
og í fréttaflutningi af slysför-
um og harmraunum.
Raunar hélt ég, að þings-
ályktun Gunnlaugs hefði dáið
drottni sínum, eins og algengt
er um þingmannamál, jafnvel
þótt þeir séu í stjórnarliðinu.
Málið var að vísu ekki útrætt,
en allsherjarnefnd Alþingis
fjallaði um tillöguna og fékk
umsagnir. Ekki nóg með það.
Dómsmálaráðherra var falið
að skipa nefnd til þess að
leggja grunn að samráðsvett-
vangi um slysa- og harm-
raunafréttir og efndi þessi
nefnd til málþings á dögunum.
Þar kom í ljós, að fulltrúar
kerfisins og viðhengjur þeirra
vilja einhvers konar stjórn-
tæki, en fulltrúar fjölmiðla
stóðu einir og einarðir gegn
svona „yfirfrakka“.
Siðaregiur
kveða á um aðgát
Blaðamenn, sem tillagan
snertir einkum, búa við siða-
reglur, þar sem tekið er á
harmraunum og beinlínis
kveðið á um aðgát í frásögn af
viðkvæmum málum. Flutnings-
maður þingsályktunartillög-
unnar lætur sem svo, að með
tillögunni sé ekki verið að
leggja til, að lög verði sett á
fjölmiðla. Engu að síður þurfi
að sameinast um „samrœmdar
starfsreglur". Á mannamáli heit-
ir þetta ósk um, að settar verði
opinberar reglur um slysa- og
náttúruhamfarafréttaflutning. I
rauninni er þetta mál svolítið
furðulegt, því í fáum tilvikum
eru fréttamiðlar jafnnærgætnir
og í slíkum fréttaflutningi.
Félagar í Blaðamannafélagi
íslands hafa búið í nær þrjá
áratugi við skráðar siðareglur,
sjálfsritskoðun í samræmi við
siðferðilega breytni. Siðanefnd
félagsins hefur tekið til úr-
skurðar fjöldann allan af
ágreingsmálum um vanda-
sama fréttamennsku og vinnu-
brögð vegna harmrauna eða
viðkvæm persónuleg mál. Al-
mennt hafa blaðamenn fengið
góða einkunn. Hugmynd séra
Gunnlaugs er því miður þess
eðlis, að hann vill takmarka
frelsi fréttamanna og stéttarinn-
ar í heild með niðurnegldum
opinberum starfsreglum vegna
siðferðilegra álitamála. Viðmið
vegna fréttaflutnings af málum
af þessum toga eiga heima og
er að finna í siðareglum Blaða-
mannafélags íslands. Slík við-
mið eiga ekki heima í formleg-
um, samræmdum viðmiðunar-
reglum, þar sem opinberar
stofnanir tækju þátt í ritstjórn
frétta. Það skiptir ekki máli,
hversu góður hugur liggur að
baki tillögu Gunnlaugs Stefáns-
sonar. Ástæðan er sú, að það
stríðir gegn frjálsri fjölmiðlun
að hlíta opinberu eftirliti. Þá
get ég ekki ímyndað mér, að
kleyft sé að semja altækar regl-
ur af einskonar lagatoga um
fréttameðferð harmsefna, sem
eru í raun af siðferðilegum
toga. Siðferðilegar kröfur eru
þegar lagðar á herðar blaða-
manna í siðareglum þeirra.
Fréttamenn
afþakka óþarfar hömlur
Blaðamenn hafa ávallt verið
reiðubúnir að ræða harmsefni
vegna fréttaflutnings. Stéttin
hefur ávallt lagt áherzlu á
samráð. Blaðamenn læra af
gagnrýni og hollráðum. En
blaðamenn þekkja það af eigin
reynslu, að frelsi þeirra til að
móta sjálfir siðareglur sínar er
heppilegasta lausnin, því hún
tryggir með því móti nánast
sjálfkrafa, að eftir þeim sé far-
ið. Eigin reglur blaðamanna
auka meðvitund blaða- og
fréttamanna um siðferðileg
gildi. Þá hygg ég, að frétta-
flutningur íslenzkra fjölmiðla
af slysförum og náttúruham-
förum hafi verið og sé í yfir-
gnæfandi tilvika mjög nærgæt-
inn.
Snjóflóðin í Súðavík og Flat-
eyri voru prófraun fyrir fjöl-
miðlana, einkum sjónvarps-
stöðvarnar. Nokkrir íbúar á
Súðavík kvörtuðu vegna
myndatöku af snjóflóðasvæð-
inu í bænum og voru sjónar-
mið þeirra skiljanleg að vissu
marki. Á hinn bóginn hygg ég,
að fréttaflutningurinn hafi
verið eins nærgætinn og hægt
var að ímynda sér, og sjón-
varpsmyndirnar hafi einmitt
fært alla þjóðina nær þessum
hræðilegu atburðum og aukið
þannig samúð og samkennd
þjóðarinnar. Fjölmiðlarnir
þjöppuðu þjóðinni saman. Þá
er mikilvægt að hafa í huga, að
rangar upplýsingar, sem birt-
ust skrifast ekki einvörðungu
á fjölmiðlana. Þegar snjóflóð
féll síðan á Flateyri höfðu
menn „lært af reynslunni" og
fréttaflutningi voru með sam-
komulagi settar vissar skorð-
ur í upphafi, sem ég hygg að
fjölmiðlarnir hafi getað sætt
sig við. Þannig er fréttaflutn-
ingarsteinum lýðræðisins, tjáningarfrelsinu, eins
og ætla mátti í fyrstu. í raun og veru gengur þessi
gamla þingsályktunartillaga séra Gunnlaugs þvert á
tjáningarfrelsisákvæði stjórnarskrár lýðveldisins.
Hvers vegna ætti ráðherra dómsmála vera afhent
það verkefni að skipa nefnd, sem segði til um
hvernig og hvenær fjalla ætti um tiltekin málefni í
fjölmiðlum? Hið opinberavald hefur ekkert með
ritstjórn fjölmiðla að gera, takk!“
ingur af þessu tagi í sífelldri
endurskoðun eftir því, sem
blaðamenn fást við erfiðari og
viðkvæmari verkefni með æ
öflugri samskipta- og fjar-
skiptatækni.
Dæmi um viðkvæm umfjöll-
unarefni, sém talsvert bar á
fyrir nokkrum árum voru
barnaverndarmál. Nú virðist
mér fjölmiðlar sitja á strák
sínum og fjalla um slík mál af
eðlilegri varfærni. íslenzkir
blaða- og fréttamenn afþakka
þau bönd, sem séra Gunnlaug-
ur vill leggja á fjölmiðlana.
Það er í blóra við frjálsa fjöl-
miðlun á íslandi, að löggjafinn
og framkvæmdavaldið taki
höndum saman um að ritstýra
íslenzkum fjölmiðlum.
Höfundur er blaðamaður og hefur meist-
aragráðu í fjölmiðlafræðum.