Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1945, Page 7
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
625
UM SKÁLHOLTSSTAÐ
SKÁLIIOLT vai' að heita mátti
höfuðstaður landðins í margar ald-
ir, þó Ilólar í lljaltadal væru ann-
ar biskupsstóllinn. En mikill mun-
Vir er á því, hve meiri rækt hefir
Verið lögð við llóía en Skálholt,
bíðan báðir staðirnir voru sviftir
hiskupum og' hiiium fornu skóluin.
Skal sá samanburður ekki rakinn
hjer.
Dómkirkjan á llólutn setti svip
á staðiiui, meðan eigi voru þar
aðrar byggingar úr varanlegu efni.
En dómkirkja sú, er Brynjólfyr
biskup Sveinsson reisti, entist að-
eins fratn yfir Jtann þíittt*, setn bisk-
úpssetur var í Skálholti.
Þegar Josep Banks kom í Skál-
Jiolt árið 1772, með sínu fríða föru-
neyti, gerði einn af ferðafjelöguin
hans þá mynd af Skálholtsstað,
sein birtist hjer á forsíðu Lesbókar-
innar.
Sem höfuðstaður var Skálholt a?t
annað en reisulegt á ofanverðri 18.
öld, enda er það óíögur lýsing, sem
Jlannes biskup Finnsson gefur á
þúsum staðarins.
Þegar stólsjarðirnar voru seldar,
Jkomust bæði biskupssetrin í eigu
pinstakra manna, og var svo, þaítg-
að, til um 1880, að Skagfirðingar
keyptu llóla, til þess að reisa þar
búnaðarskóla. Nú hefir ríkið keypt
Skálholt fyrir nokkrum árurn.
Dómkirkja Brynjólfs Sveinssonar
var uppistandandi, þegar Josep
JSauks kotn í Skálholt 1772, eins og
sjest á meðfylgjandi ntynd.
' Unt kirkjubyggingu Jtessa og
gripi hennar segir Jón llalldórsson
í Biskupasögunt sínunt:
Um byggingu á Skálholts-
dómkirkju og stað.
ViÐ hvoru tveggja tók M. Brynj-
ólfur fornu og hrörlegu, en uppbygði
hvort tveggja stórmannlega og sterk-
lega með miklum kostnaði. Fekk og
tilflutti eljki einasta þá bestu reka-
viðu, sem hann kunni að fá, heldur
og einnig bestilti hann utanlands frá
mikla viðu, svo anno 1646 kom hið
síðara Eyrarbakkaskip nærri fult
með grenivið frá Gullandi, sem kost-
aði yfir 300 ríxdali, og hann ætlaði
til kirkjubyggingarinnar. Alt stór-
viðið. stöplar, syllur, bitar, sperrur
og undirstokkar, var á ísum heim
dregið, þá akfæri gafst á vetrum, af
stólslandsetum fyrir betalning og
hverjum öðrum, sem til fengust.
Fylgdi biskup dæmi Ogmundar
biskups og hans skikki, að þeir úr
Flóa og Olvesi drógu stórtrjen af
Eyrarbakka upp að klettinum fyrir
utan Brúnastaðatún, en hinir, úr
Grímsnesi, Tungum, Reppum og af
Skeiðum, drógu þaðan og heim í
Skálholt. Þá hver dráttur var kom-
I
inn heim yfir Jólavallargarð, skip-
aði biskupinn að bera hey út undir
garðinn og mat á borð, svo undir
eins, sem hestarnir gátu ei dregið
leingur áfram, Ijet hann sleppa þeim
í heyið, og strax sem dráttarmenn-
irnir með aðstoð heimamanna höfðu
komið trjánum • í kirkjijgarðinn,
skyldu þeir setjast til borðs. Gekst
hann sjalfur fyrir þessu. Hapn fekk
til kirkjusmíðisins hina bestu og
köskustu smiði til að saga, höggva
og telgja viðuna. Voru þeir stund-
um 30 eða fieiri, suma til að smíða
úr 60 vættum járns, sem hann lagði
til hákirkjunnar í gadda, reksaum og
hespur. Forsmiður að kirkjunni var
Guðmundur Guðmundsson yngri frá
Bæ (í) Borgarfirði, kallaður snikk-
ari, því hann hafði í Kaupenhafn
lært það handverk, og var nýkom-
inn hingað aftur, hinn hagasti mað-
ur þá hjer í landi. Anno 1650 dag
25. Maii var með miklum mannfjölda,
atburðum og ráðum reistur sá eini
hliðveggur kirkjunnar, en hinn ann-
ar þann 27. Maii, og það sumar var
öll hákirkjan reist, bæði að undir-
grind og rjáfri, og súðum upp frá bit-
um, en að neðan slegið fyrir með
borðvið um veturinn, súðin öll tví-