Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1952, Blaðsíða 6

G34
LESBÓK MOHGUNBLAÐSINS
er að kirkjuskoðun fór þar fram
árið 1677.
Athvglisvert er það að árið 1664
er Nýibær sagður í Goðdalasókn,
og svo er eins 1570. Ef til vill þarf
þetta ekki að þýða það, að Ábæar-
kirkja hafi legið niðri þá, heldur
sé þarna miðað við prestakallið, en
Goðdalaprestar hafa væntanlepa
þjónað að Ábæ eftir að prectnr
hætti að vera þar, að svo mik’u
leyti sem kirkian bar var unni. Að
vísu er svo að skilia af fsl. æví-
skrám III. bindi, 283, að b°ð h=>fi
fyrst orðið um 1736. en það fa>r
ekki staðizt þá vitnisburði. sem hér
fara á eftir. Það hefur orðið iönpu
fyrr sem Goðdalaprestar fóru að
flytja tíðir að Ábæ.
Þegar jarðatal beirra Á. M”»nús-
sonar og P. Vídalíns var peri b^rna
1713, var kirkja uppi að Ábæ b;ón-
að frá Goðdölum, en enginn kirkiu-
garður, sakir þess, að þv' e^ sýnist,
að áin hafði brotið laedið bar. ,.og
eru framliðnir jarðaðir í r^ðdö1-
um með stórhættum og eriiði, og
stundum þegar ekki verði”- vfír
jökulsár komizt, eru framliðnir
fluttir til Silfrastaða". — ^enni-
lega hefur kirkiugarður verið gerr
þarna að nvu ekki löngu s’'ðar, og
a. m. k. hefur garður verið þar svo
lengi sem elztu og fróðustu menn
vita. — Áin virðist eivr>ig hai'a
ógnað kirkiunni, svo að f’vtia bef-
ur orðið hana suður 4 b"b,"'r’n þar
sem hún hefur staðið síðan.
í Johnsens jarðatali sep:- að t;l
forna hafi verið frá Hólastóli
greiddir til Goðdalastaðar «ex
fjórðungar smjörs á ári fvrir Ábæ-
ar annexíu, sem sé hin torsóttasta,
yfir tvæ>- iökulsár og brattan og
erfiðan fiallveg að fara.
í Þætti Hiálms á Ke’dulandi í
Huld segir, að Austdælingar hafi
keypt 3—4 messur á ári af Goð-
dalaoresti.
Síra Vilhiá’mur Briem, sem
prestur var að Goðdölum á síðasta
áratug næstliðinnar aldar, og hinn
eini nú á lífi þeirra presta, sem þar
hafa setið, segir í ritgerð sem birt-
ist í tímaritinu Jörð fyrir allmörg-
um árum, að Austdælingar hafi átt
rétt á sex messum á ári.
Þó að Ábæarkirkja sé ein hin af-
skekktasta og óþekktasta kirkja
landsins, þá atvíkaðist það svo, að
hún varð eitt sinn, á öldinni sem
leið, skvndilega kunn ýmsum
fremstu mönnum þjóðarinnar, eða
á ekki óveglegri vettvangi en á
sjálfu löggjafarþingi voru. Evddi
þingheimur nokkrum dagstundum
til að ræða mál hennar. Er hún
sennilega eina kirkja landsins, sem
getur státað af því að hafa fengið
samin og samþvkkt sérstök lög um
endurheimt réttinda sinna.
Kirkja þessi hafði sem sé sætt
þeirri meðferð um langt skeið að
vera svipt lögheimiluðum og hefð-
bundnum tekjum sínum. Runnu
þær allar til prestsins að Goðdöl-
um. Hvenær sá háttur komst á
verður ekki með vissu vitað. En
eftir því sem kom fram í umræð-
um á Alþingi þá hefur það orðið
ekki seinna en um miðja 17. öld.
Þessu undu bændur í Austurdal
illa sem vonlegt var. Og þeir báru
fram kvartanir sínar, en fengu ekki
leiðréttingu. Að síðustu, þegar
þannig hafði staðið á þriðja hundr-
að ár, leituðu þeir ásjár Alþingis.
Árið 1877 fólu þeir þingmanni
Skagfirðinga, Einari B. Guðmunds-
syni bónda að Hraunum, að bera
fram á þingi frumvarp sem fæli
það í sér, að þeir fengju þann rétt
kirkju sinni til handa, sem allar
aðrar hefðu. Ekki verður séð að
hinn þingmaður héraðsins, Jón
Blöndal, komi neitt við sögu máls-
ins á þingi.
E. G. bar svo fram á Alþingi svo-
hljóðandi frumvarp:
Lög um réttindi Ábæarkirkju
í Skagafirði.
1. gr. — Ábæarkirkja í Skaga-
fjarðardölum skal frá 6. degi júní-
mánaðar 1878 njóta sömu réttinda
og aðrar kirkju í landinu, þannig
að henni skal borga tíundir, tolla
og legkaup sem öðrum kirkjum, og
rennur það fé í sérstakan sjóð
kirkjunnar er gæti sömu skyldna
og aðrir kirkjusjóðir.
• 2. gr. — t>að sem tekjur prestsins
að Goðdölum rýrna við ákvörðun
1. gr. skal endurgjalda úr lands-
sióði meðan prestur sá er nú þjón-
ar brauðinu situr í embætti, eða
þangað til almenn bót verður ráðin
á kiörum presta, ef það verður
gjört fyrir næstu prestaskipti. Skal
það gjald fastákveðið 20 krónur ár-
lega.
3. gr. — Með lögum þessum er
numinn t'm P’Mi konungsúrskurður
dags. 20. júní 1743.
í ástæðum fyrir frumvarpinu
segir m. a.:
„Að því er menn vita hefur
p”esturinn að Goðdölum, er þjónar
Ábæarkirkiu, verið vörður hennar
á bann hátt. að allar tekjur hennar
hafa runnið til hans, og hann séð
kirkjunni fyrir lýsing, bakstri og
víni.
Árið 1742 heimtaði Skúli land-
fógeti Magnússon, er þá var sýslu-
maður í Skagafirði, og nokkurs
konar umsiónarmaður Hólastóls,
eftir lát Steins biskups Jónssónar,
að presturinp Sveinn Pálsson, er
þá þiónaði Goðdalabrauði, gerði
skil fyrir tekjum kirkiunnar, en
hann neitaði, og ritaði til Stiórnar-
ráðsins að tekjur sínar mættu hald-
ast óbrevttar. Út á það kom kon-
ungsbréf, dags. 20. júní 1743. er
heimilar prestinum að Goðdölum
tekiur Ábæarkirkju eins og að
undanförnu. Lá svo málið í þagn-
argildi, að því er sýnist, þar til
árið 1847 að sóknarmenn rituðu