Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1952, Blaðsíða 7

r LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
635
stiftsyfirvöldum landsins og beiddu
þau um réttjndi handa kirkju sinni,
en þau svöruðu að þau skorti
myndugleika til að veita það, og
heyrði það undir konung. Nokkr-
um árum síðar rituðu sóknarmenn
enn á ný stiftsyfirvöldunum og
fóru fram á það sama og fyrr. Þá
var orðinn bigkup Pétur Pétursson.
Leit hann öðruvísi á málið en fyrir-
rennari hans, og lofaði kirkiunni
umbeðnum réttindum með því skil-
yrði, að sóknarmenn gerðu álitleg-
an veg yfir fjallgarð þann, er he?-
ur milli Austurdals og Vesturdals,
sem presturinn í Goðdölum h’^tur
yfir að fara á embættisferð sinni í
Ábæarsókn. — Þetta leituðust
sóknarmenn við að framkvæma,
því að mikið vildu þeir til vinna
að hinn eðlilegi réttur 'kirkju sinn-
ar væri ekki lengur fyrir borð bor-
inn. En vegna harðæris sem þá fór
í hönd, og ýmissa örðugleika, gátu
þeir þó ekki fullnægt þessu skil-
yrði. Og síðan lögin um vegi á
íslandi öðluðust gildi, og eðlilegt
stjórnarfyrirkomulag hefur rutt
sér til ri'ims, þykir þeim sem þeir
geti verið lausir við að kaupa þessi
réttindi handa guðshúsi sínu, er lög
og veniur hú lengi hafa veitt öðr-
um kirkjum á landinu.“
Því næst er vikið að þeim erf-
iðleikum sem við v'æri að etja fyrir
Austdælinga að sækja kirkju burtu
úr dalnum, sem þeir yrðu að gera
,.ef þeir sæu þessu guðshúsi sínu á
bak“ — og einnig því, hvað þeir
hafi lagt á sig til að halda kirkj-
unni að Ábæ við. —
Einar Guðmundsson flutti fram-
söguræðuna, en stutta þó, þar eð
hann vísaði til greinargerðarinnar.
— Hófust svo umræður.
KIRKJULEYSA
Síra Arnljótur Ólafsson talaði
mest og bezt máli kirkjunnar. —
Sagði hann m. a. að einn af sóknar-
bændum Ábæarkirkju hefði beðið
sig ásjár í þessu máli. Hér væri al-
veg sérstaklega ástatt. Af konungs-
úrskurðinum frá 6. júní 1743 sæist
að Goðdalaprestar hefðu þá þegar
í 100 ár fyrir þann tíma verið fjár-
gæzlumenn Ábæarkirkju og inn-
heirnt tekjur hennar sem embættis-
tekjur sínar, og því hefði hún aldr-
ei getað safnað nokkrum sjóði til
endurbyggingar sér, og hefðu sókn-
armenn því byggt hana upp á eigin
spýtur. — Þegar Ábær hefði verið
saldur með öðrum Hólastólsjörð-
rm eftir aldamótin síðustu, þá hefði
kirkjn ekki fylgt með sem önnur
bændakirkja, svo að Ábæarkirkja
væri nú hvorki bændakirkja né
siaðarki'k'a (benificium), ekki
hálfkirkja né bænhús, heldur væri
hún „eiginlega eigi kirkja“ svo sem
hinn fvrrverar.di biskup hefði eitt
sinn sfgt í l éfi sínu, þ. e. kirkjan
að /bn væri klrkjuleysa að rétt-
irdum til.
Um konungsúrskurðinn frá 1743
sagði síra Arnljótur að hann virtist
byggöur á þeim einu rökum, að þar
sem Goðdalaprestar hefðu haldið
þessum tekjum í undanfarin 100 ár,
þá væri rétt að svo yrði áfram.
Þetta hefði kannske ekki verið
svo merkilegt á þeim tíma meðan
einveldið réði, en það væri merki-
legt að þetta skyldi standa fram á
þennan dag.
Halldór Kr. Friðriksson kvað það
efamál hvort hér væri frekar um
löggjafarmál að ræða en dómsmál,
því að óupplýst væri á hvern hátt
þessar tekjur væru í upphafi komn
-ar í hendur Goðdalapresti, en það
skifti máli. Biskuparnir tveir, sem
leitað hefði verið til um lagfær-
ingu á þessu, hefðu sýnilega venð
þarna sinn á hvoru máli.— Þá taldi
hann íhugunarvert hvort Ábær
hefði ekki verið seldur með þeirri
kvöð að kaupandinn heldi kirkj-
unni þar við, en tekjurnar rynnu í
sjóð prestsins eins og verið hefði.
Væri svo, mætti skoða þær 20 krón-
ur sem um getur í frumvarpinu
styrk til kirkjueigandans að Ábæ,
en ekki prestsins í Goðdölum.
í líka átt talaði Magnús Step-
hensen, og benti hann á, að af Ábæ
væri engin prestsmata goldin, eins
og yfirleitt væri þó enn gert hér á
landi, en í þess stað úr landssjóði
sex fjórðungar smjörs, eða þess
virði, til Goðdalaprests. Ef þetta
frumvarp yrði að lögum þá væri
ekki óhugsandi að það gæfi for-
dæmi, þannig að á næstu þingum
kæmu einhverjir fram með kröfur
um að koma prestsmötunni yfir á
landssjóðinn.
Síra Arnljótur talaði enn og
sagði, að með öllu væri það ósann-
að mál að kaupandi Ábæar hefði
tekizt þá skyldu á hendur að
byggja upp kirkjuna þar og halda
henni við án þess að fá nokkrar
tekjur handa henni, og væri það
næsta ólíklegt. — Konungsbréfið
frá 1743 yrði að skoðast sem lög,
sem þingið gæti breytt — og yrði
að breyta. Sé það játað að allar
kirkjur hér á landi eigi sínar tekj-
ur þá sé það rangt að ein, — að-
eins ein kirkja á landirrti, sé eigi
látin njóta þeirra, heldur prestur-
inn í brauðinu, án þess að á hon-
um hvíli nein skylda að halda
henni við. Þessa óreglu, þessa und-
anþagu, væri skylt að afnema sem
fyrst. Það hafi verið rangsleitni
tímans, sem í upphafi réði því að
Ábæarkirkja missti tekjur sínar,
og nú sé það skylda þingsins að
kippa þessu í lag.
Jón Pétursson helt því fram að
kirkjan að Ábæ ætti ekki að skoð-
ast sem séreign eiganda þeirrar
jarðar, heldur sameign þeirra fjög-
urra bæa, sem í sókninni séu. —
Kirkja þessi sé þeim nauðsynleg
sakir hinna erfiðu og óvenjulegu
staðhátta. Þá sagðist hann hafa
heyrt að nálægt aldamótum hefði
átt að leggja kirkjuna niður, en þá
hefðu sóknarmenn beðið um að