Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.1953, Blaðsíða 22

620
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
RABREVTINGAR
VEÐ
og áhrif þeirra á menn og skepnur
MARGT af því, sem íslenzk alþýða
tók mark á fyrrum, vegna alda-
langrar reynslu og athyglisgáfu,
hefir á þessari „upplýstu öld“ verið
fordæmt sem „hjátrú og hindur-
vitni“ eða „kerlingabækur“. Þar á
meðal er það, að bæði menn og dýr
finni á sér þegar veðrabrigði eru i
nánd.
í „íslenzkum þjóðháttum“ er
nokkuð sagt frá þessum alþýðuvís-
indum, og um það hver áhrif veðra-
brigði hafi á menn, segir svo: „Þá
er það algengt að menn finna það
á sér, ef einhver veðrabrigði eru i
vændum, helzt íhlaup, stormur eða
rigning eða stórhríðar. Þá ískrar og
ólmast gigtin, einkum í gamla fólk-
inu, og lætur ekki undan fyrr en
veðrið er skollið á; en ef rigning er
í vændum, getur það ekki hrært sig
fyrir máttleysi, fyrr en farið er að
rigna“.
Þá segir einnig frá því hvernig
menn hafa markað af ýmsum hátt-
um húsdýra að veðrabrigði voru í
nónd. Kötturinn þótti næmastur
fyrir þeim, en einnig mátti nokkuð
ráða af framferði hunda, hesta og
kinda, einkum forustufjár, enda eru
um það margar sögur, sem ekki er
hægt að veíengja.
Ennfremur mátti sjá á háttum
ýmissa fugla ef veðrabrigði voru
í vændum. Þessir fuglar eru þar
nefndir: hraíninn, rjúpa, snjótittl-
ingar, þrestir, himbrimar, lómar,
vætukjóar, álftir og spóar. Þegar
lómur vældi sagði fólk: „nú tekur
lóminn í lærið“, og dró þá af sér,
að hann mundi hafa fengið gigt.
f orboði harðinda var það, ef rjúp-
an leitaði ofan í byggð á haustin,
snjótittlingar hópuðust heim að
bæum og tístu mikið, eða ef þrest-
ir komu heim að bæum haust og
vor. Af ýmsum háttum krumma og
hvernig í honum lét, mátti vita
hvert veður væri framundan.
Stundum var „þerrihljóð“ í hon-
um, en stundum „bar hann vatn í
nefinu“.
Nú eru menn hættir að taka eftir
þessu og halda að þeir geri sig
hlægilega ef þeir taka nokkurt
mark á þeim hindurvitnum. En þá
koma vísindin og segja allt annað.
Þau segja að bæði menn og skepn-
ur viti á sig veðrabrigði, og að
veðrabrigðin hafi að minnsta kosti
mikil áhrif á heilsu manna og líðan.
— ★ —
Þetta, sem vér höfum kallað
kerlingabækur, vegna þess að fróð-
leikurinn er frá alþýðu kominn, er
nú orðið að sérstakri vísindagrein,
sem menn nefna „Biometeorologie“
eða veðurlíffræði, þýtt blátt áfram.
Nú er svo komið, að sumir skurð-
læknar ráðast ekki í stóra upp-
skurði nema því aðeins að þeir hafi
ráðfært sig áður við veðurstofurn-
ar. Ef veðrabreyting er í nánd, get-
ur verið að sjúklingurinn þoli ekki
uppskurð, áhrifin af veðurbreyt-
ingu geta riðið honum að fullu. Þó
er nokkur munur hér á eftir því
hver sjúkdómurinn er og hver
læknisaðgerðin er.
Það eru aðallega hin svokölluðu
„skil“, eða „frontar“, sem hafa mik-
il áþrif á sjúklinga. (Sjá grein eftir
Jón Eyþórsson veðurfræðing í Les-
bok 30. nóv. 1952). Skil er það kall-
að þar sem loftstraumur sækir
fram gegn öðrum, hitaskil ef það er
hlýr loftstraumur, sem sækir fram,
kuldaskil ef um kaldan loftstraum
er að ræða. Þar sem þessi skil fara
yfir, er því eins og menn berist
allt í einu úr einu loftslagi í ann-
að, og verða viðbrigðin svo snögg,
að líkamar manna eru ekki undir
það búnir að- taka á móti þeim.
Að sjálfsögðu bitnar þetta harðast
á þeim, sem eru eitthvað veiklað-
ir. Það eru því ráðagerðir uppi um
það að sjúklingar, sem ekki mundu
þola slík viðbrigði, séu fluttir með
flugvélum frá þeim sjúkrahúsum,
sem skil fara yfir, til annara sjúkra
húsa, þar sem skilanna gætir ekki.
— ★ —
Hagfræðiskýrslur sýna, að
dauðsföllum fjölgar mjög þar sem
skil fara yfir, og það benti mönn-
um fyrst á, að veðrabrigði hafa
mikil áhrif á heilsu manna og við-
námsþrótt. Þessar skýrslur sýna
einnig, að umferðarslys eru flest
undir veðrabrigði, og þykir mega
rekja það til þess slens eða „mátt-
leysis“, sem menn sögðu hér áður
að kæmi í sig á undan veðrabrigð-
um.
En hvað er það þá í veðrabrigð-
unum, sem veldur þessum áhrifum
ó mannlegan líkama? Þegar vís-
indamennirnir fóru að rannsaka
það, gengu þeir ekki heldur fram
hjá því, að ýmsar skepnur, fuglar
og dýr, vita á sig veðrabrigði. Var
það hitastigið, raki loftsins eða
loftþrýstingur, sem þessu olli? Ná-
kvæmar rannsóknir sýndu, að engu
einstöku af þessu var til að dreifa.
Áhrifin hlutu að koma frá ein-
hverju öðru.
Þá var það að lækmrmn dr. Man-