Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Qupperneq 10

íslenzkir ferðalangar í Austurlandaför taka sér vatn á flösku í Jórdan.
Eins og lœkur að vafnsmagni samanborið við
Amazon eða Missisippi. Hvorki heldur silfurtœr né
tögur á að líta, en allt um það eitt frœgasta
vatnsfall heimsins
N álgist einhver ána Jórdan ósnort-
inn virðingu og hugmyndaflugi, getur
hann verið þess albúinn að verða fyrir
vonbrigðum.
Þetta allra tíma mest lofsungna fljót,
sem rennur suður um Landið helga, er
bæði grunnt og fremur stutt. Að ein-
um fjórða er það gruggugt og leirbor-
ið og engan veginn fagurt ásýndu.m.
Meðfram bökkum þeis eru engir veg-
ir, og á 254 km vegferð þess úr fjöllum
Líbanons í Dauðnrnf eru aðeins þrjár
brýr. Einungis tvær þeirra eru þó not-
aðar vegna stö'ðugt ríkjandi ófriðará-
stands milli Israels og Arabanágrann-
anna, Jórdaniu og Sýrlands.
En þrátt fyrir allt er þetta sérstæða
og lítt vingjarnlega fljót óaðskiljanlega
fléttað menningar — og trúararfleifð
kristinna manna um heim allan. Þár
var Jesús skírður. Þar um slóðir lifði
hann og starfaði. Þar fór hann um sína
hinztu för til Jerúsalem, og þar varð
grágrænt vatn fljótsins vitni þess, er
hann mettaði fimm þúsund manns með
fimm brauðum og tveim fiskum.
Þetta sama fallvatn klauf straumiðu
sína, svo að Jósúa og hersveitir hans
mættu ganga þurrum fótum yfir og koll
varpa múrum Jerikóborgar með trumbu
slætti sínum ,en þessir múrar voru ein-
mitt byggðir úr leir frá ánni Jórdan.
Á bökkum þessa fljóts stóð Móses
forðum daga og horfði yfir fyrirheitna
landið. Þar hélt Lot hjörðum sínum til
beitar, og þar voru bronskerin í must-
eri Jerúsalem steypt.
En þetta guðs útvalda fljót er engin
friðarlind, hvorki landfræðilega né
pólitískt. Á iöngum köflum æðir það
um farveg sinn með ofsahraða, steypir
sér niður snarbrött klungur, þar sem
hvítur vatnsflaumurinn fossar um svart
ar klappir.
Á einum stað flýtur Jórdan breið og
silaleg um víða sléttu, en hverfur síðan
í djúp og þröng gljjúfur, svo að hún
sést ekki, nema staðið sé fremst á
gljúfurbarminum og horft beint niður.
Hvað sem öllu hugmyndaflugi blökku-
mannanna líður, þá er hún annars
hvorki djúp né breið, blíð ná skáldleg.
Að einu leyti túlka þó negralofsöngv-
arnir raunveruleikann. Færum við yfir
fljótið í dag er vísast, að við yrðum
burtflutt á vængjum englanna, — „ang-
els eomin’ for to carry me home“ —
komið englar að flytja mig heim— því
á báðum bökkum standa landamæra-
verðir Sýrlands, Jórdaníu og ísraels
reiðubúnir að skjóta sérhvern þann,
sem þeir í skyndi úrsburða óboðinn
gest.
J órdan hefur alla tíma verið ó-
hagganleg landamæri milli austurs og
vesturs. Allt frá upphafi vega hefur
verið barizt um ána. Grískar hersveitir
Alexanders mikla voru fyrstu vestur-
landabúarnir, sem brutust austur yfir
fljótið. Síðan komu Rómverjar og meira
en þúsund árum síðar krossfararnir,
sem ríktu þarna í 88 ár fram til árs-
ins 1187, er egypski soldáninn Saladín
sigraði þá og hrakti á brott.
En einmitt þarna í þessari blóði
drifnu mold standa þó margar rætur
vestrænnar menningar, og hún hefur
verið vettvangur margra þýðingarmik-
illa atburða í sögu mannskynsins.
Þó að Jórdan sé aðeins lækur að
vatnsmagni og lengd 1 samanburði við
risafljótin, Amazon og Missisippi, er
hún samt stórbrotin séð úr lofti, þar
sem tjún bugðast eins og grágræn slanga
um græna akra og eyðimerkur, milli
hvítra kalksteinskletta og útkulnaðra
eldgíga, þar sem landslagið gæti fremur
átt heima á tunglinu en jörðinni.
Þrjú blá vötn rjúfa farveg hennar,
eins og steinar í hálsfesti. Þau eru Hule-
vatnið, Genesaretvatnið og Dauðahafið.
Áin rennur um el-Ghordalinn, sem er
hluti af geysimiklu landsigi,-svonefndu
Sýrlands-Austur-Afríku- jarðfalli, er
teygir sig alla leið til Rauðahafs, þaðan
þvert yfir Adenflóa og síðan áfram
gegnum Etíópíu, Tanzaníu og Malawi
í Austur-Afríku. Ýmsir telja, að jarð-
skjálftinn, sem olli þessu mikla jarð-
falli, hafi einnig lagt borgirnar, Sór-
óma og Gómorra, í rústir.
Snæviþaktir tindar Hermonfjalla í
Líbanon eru uppsprettustjöðvar fljóts-
ins helga. Þaðan ko-ma þrjár ár dans-
andi niður fjallshlíðarnar, Hasbani og
Bareighit Líbanonsmegin fjallanna og
Banias Sýrlandsmegin, og sameinast þær
allar ánni Dan í ísrael. Nokkru neðar,
þar sem landið stendur 80 m yfir sjáv-
arflöt, hefur svo Jórdan raunverulega
göngu sína. Fyrsta spölinn líkist hún
einna mest risavöxnum, vatnsbeljandi
tröppum, þar sem hún fellur 281 m á
aðeins 16 km. vegalengd, enda er eitt
af hennar mörgu nöfnum „Hin niður-
fallandi".
Við Genesaretvatn, þegar hún hefur-
r>,'ínið þriðjung leiðar sinnar, er hún
^egar 207 m lægri en yfirborð sjávar.
Þegar hún svo að lokum breiðist um
óshólma sína og hverfur í afrennslis-
laust Dauðahafið, er hún komin 392 m
niður fyrir sjávarborð. Þá eru bakkar
hennar lægsti staður jarðar, — „kjall-
ari heimsins", eins og einhver hefur
komizt að orði.
Ellefu km neðan við samflæði upp-
sprettulindanna myndar Jórdan Bahret-
ei-nuievatnið, sem áður var stærra en
nú og umkringt víðáttumiklum mýrar-
flóum. Sjálfst vatnið var 5 km langt
og endaði í víðlendum fenjum, ógn-
vekjandi gróðrarstíu malaríunnar. Árið
1958 höfðu ísraelsmenn lokið við að
þurrka öll þessi fen og mýrarflóa, svo
að nú breiða sig aldingarðar og græn-
metisakrar, þar sem áður ríktu ein-
íjöngu eiturslöngur og milljónaherir
malaríuflugunnar í rakasvækjunni.
Rétt sunnan við Hulevatnið er Djist
Benat Yaqub — Bi\á Jakobsdætra. Hún
er eingöngu notuð af fulitrúum Sam-
einuðu þjóðanna og öðrum slíkum, sem
hafa þarna friðargæzlu á hendi, því að
þetta er ein válegasta brú veraldarinn-
ar, með annan brúarsporðinn í ísrael og
hinn á sýrlenzkri grund.
Að einu leyti hafa Sýrlendingar betri
vígstöðu. Frá hamraveggjum austur-
bakkans geta þeir horft yfir samyrkju-
byggðir ísraelsmanna hins vegar árinn-
ar. Á þessum hluta landamæranna hafa
þessir nágrannar oft „talazt við“ með
byssukúlunum.
Neðan brúarinnar hverfur Jórdan
milli hárra, svartra basaltkletta, þar
sem vatnsflaumurinn sprautast, líkt og
úr risavaxinni háþrýstislöngu, eftir 15
km löngum gljúfrum. Þegar þrengslun-
um lýkur, rennur af henni berserks-
gangurinn, og flýtur hún þá hæglát og
friðsöm út í Genesaretvatnið. Þarna er
vatnið blátt og tært, og fiskibátarnir
vagga sér rólega við strendurnar. Gen-
esarvatnið, sem er lí’kt og harpa í lag-
inu, er 21 km að lengd og 13 km þar
sem það er breiðast. Þverhníptir klettar
liggja víða að vatninu, og snæviþaktir
tindar Hermon-fjalla spegla sig í vatns-
fletinum, eins og hvítar rósir. Jesús bjó
oft í litla fiskibænum Kapernaum þarna
á ströndinni. Eitt sinn brast skyndi-
lega stormur á hann og lærisveina hans
úti á vatninu. Hann stillti öldurnar og
sagði undrandi við óttaslegna lærisvein-
ana: „Hví eruð þér hræddir? Hafið þér
enn enga trú?“
Þegar fljótið heldur för sinni áfram
úr Genesaretvatni, kemst það aftur í
versta ham. Vatnsflaumurinn þeytist frá
einum bakkanum til annars og rífur
með sér mold og leir. Blátært vatnið
verður óðfluga óhreint og gulgrátt. Og
ennþá úfnari verður áin við Adasieh,
þar sem Yarmuk, stærsta þveráin, sam-
einast straumflöstum hennar.
Hér enda landamæri Sýrlands að ísra-
el, en Jórdanía tekur við. Á 50 km
svæði er fljótið garður á milli þessara
granna, en rennur eftir það eingöngu
um Jórdaníu. Þetta 50 km svæði var
áður eyðimörk, en hefur nú verið breytt
í frjósöm akurlönd. Fólkið, sem vinnur
á bökkum Jórdaniu og ísraels gæti
auðveldlega talazt við yfir ána, en það
mælir ekkert orð frá vörum hvort til
annars.
Allt í einu fleygist fljótið niður
svarta klettastalla, og vatnsflaumurinn
gengur berserksgang, rís og fellur í
ólgandi holskeflum og iðuföllum. Sums
staðar er fljótið aðeins hnédjúpt, á öðr-
um stöðum eru djúpir hyljir. Mark
Twain segir einhvers staðar frá því, að
hann hafi vaðið yfir ána, en þá hefur
hann haft heppnina með sér, því að
aðra, sem lagt hafa í fljótið, hefur
straumþunginn gripið og búið vota grfif.
Skriðuföll úr hlíðunum við ána eru
algeng á þessum slóðum. Sumir sagn-
fræðingar hafa sett fram þá skoðun,
að skriða af völdum jarðskjálfta hafi
stíflað ána, þegar Jósúa gekk yfir hana
á þurru með hersveitir sínar, og sami
jarðskjálftinn hafi um leið lagt borg-
armúra Jerikó í rústir.
Um Jórdaníu falla nokkrir tugir
smærri þveráa fram af háum hamra-
stöllum og sameinast Jórdan. Síðan um-
lykur allt í einu „frumskógurinn" fljót-
ið helga, — óhugnanleg vafningsflækja
af papýrus, tamarisk, risaþistlum, rósa-
runnum og Zizyphus spina Christi, sem
hlotið hefur nafn sitt af því, að kross-
fararnir töldu, að þyrnikóróna Krists
hefði verið fléttuð úr þeirri jurt. Þarna
í svonefndri Zor eða þessum „frum-
skógi“ Jórdaníu lifa hýenur, villisvín
og sjakalar. Þar er einnig urmull af
slöngum, m.a. hornslangan og egypska
gleraugnaslangan, — báðar hinar hættu-
legustu eiturslöngur. En þetta er jafn-
framt paradís fuglafræðinga, því að
þar búa íbisfuglar, hegrar, kortendur,
pelikanar, storkar, bláþyrlar og svo
auðvitað hinn frægi sólfugl Palestínu
með skær-rauða, græna og blaa
fjaðraskrautið sitt. Meðal fuglanna
flögra svo óteljarv7. tegundir fiðrilda.
*
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968