Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 30

Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 30
Gyðin'gdwmsins. í Rómiverja- bréfinu sikrifar hann: „Eða vitið þér ekki, að allir vér, sem skírðir erum til Krists Jesú, erum skírðir til dauða hans? Vér erum því greftraðir með honum fyrir skírnina til dauðans, til þess að eins og Krist ur var upp vakinn frá dauð- um fyrir dýrð föðurins, svo skul um vér og ganga í endurnýj- ung lífsins. Því að ef vér erum orðinr samgrónir honum fyrir liking dauða hans, munum vér einnig vera það fyrir líking upprisu hans.“ Þetta táknar með öðrum orð- um, að samkvæmt skilningi Páls fólst það í skírninni að nýir trúbræður sameinuðust Kristi í dauða hans til þess að síðar sameinast honum í upp- risu hans. Þegar Páll skrifaði sín bréf hafði upprisu frá dauð um verið leitað í Egyptalandi í þrjú þúsund ár með því að sameinast á táknlegan hátt guð inum Ósíris, sem dó og reis upp. Þannig var fagnaðarerindið, sem Páli hafði fyrir guðlega opi.nberun verið falið að boða meðal heiðingjanna, að því er hann trúði sjálfur. Þar var Jes- ús boðaður sem guðlegur fre’ls- ari mannkynsins, en ekki að- eins Messías ísraelsmanna og þetta fagnaðarerindi gerði ráð fyrir þvi, að allir menn, hvort sem þeir væru Gyðingar eða grískir, þyrftu á sömu frelsun að halda. Þetta fagnaðarerindi var í grundvallaratriðum frábrugðið kenningu safnaðarins í Jerúsal- em og var honum viðurstyggð. Það var ekki aðeins að það gerði heiðingja Gyðingum jafna og svipti þá síðarnefndu þann- ig andlegum yfirburðum, sem þeir var mikils virði að væru viðurkenndir; það gerði Mess- ías ísraelsmanna einnig að frels ara heiðingjanna, sem höfðu sivipt hann lífi og voru þjóð hans stöðugt andsnúnir. Þegar forstöðumenn safnað- arins í Jerúsalem höfðu gert sér grein fyrir eðli og inni- haldi kenningar Pá'ls, snerust þeir þegar öndverðir gegn henni. Þeir höfðu sterka að- stöðu til að gera þetta þar sem þeir gátu neitað að viðurkenna Pál vegna þess hve seint hann snerist til trúarinnar. Páll gat á hinn bóginn ekki véfengt orð þeirra, sem höfðu verið i læri- sveinaihópi Jesú og sjónarvottar að verkum hans. f trausti þessa séndu þeir sendiboða til safn- aðanna, sem Páll hafði stofnað til að leggja áherzlu á að hjá þeim í Jerúsalem væri að finna upprunalega og sanna útlegg- ingu á trúnni. Starfsemi þessara sendiboða frá Jerúsa'lem ógnaði starfi Páls alvarlega eins og mál- snilld bréfa hans vottar. Þeir báru brigður á óskeikulleik hans og héldu því fram innan safnaðanna, sierfi Páll hafði stofnað, að hann kenndi „ann- að fagnaðarerindi“ og „annan Jesúm.“ Ástandið varð að lok- um það alvarlegt, að Páll ákvað að gera sér ferð til Jerúsa'lem til að semja einhverskonar bráðabirgðafrið við leiðtoga safnaðarins þar. Hann reyndi að styrkja aðstöðu sína með því að taka með sér nokkra heíð- ingja, sem hann hafði snúið til kristni og álitlega fjárhæð, sem hann hafði safnað meðal safn- aða sinna handa móðurkirkj- unni í Jerúsalem. Páll virðist hafa gert sér grein fyrir því, að ferðin til Jerúsalem gæti orðið honum hættuleg, og samkvæmt frásögn Postulasögunnar fékk hann nokkrar yfirnáttúrlegar aðvaranir um yfirvofandi hættu. Sýnir það hve brýnt hann hefur talið að komast að samkomu'lagi við leiðtoga safn- aðarins í Jerúsalem, að hann skyldi halda för sinni áfram þrátt fyrir þessar aðvaranir. Frá árangri ferðarinnar er skýrt í 21. kapítula Postulasög- unnar. Líta verður á vitnisburð hennar í ljósi þess afsökunar- tilgangs, sem gegnsýrir þetta rit, eins og þegar hefur verið bent á. Jakob tók á móti Páli að við- stöddum öldungum safnaðarins í Jerúsalem, og þar var honum gefið tækifæri til að skýra frá starfi sínu meðal heiðingjanna. Koma Páls hefur augljóslega valdið uppnámi með Gyðingum þar, og Jakob kemur beint að efninu, er hann segir: „Þú sér, bróðir, hve margir tugir þúsunda það eru meðal Gyðinga, sem trú hafa tekið, og a'llir eru þeir vandir að því að lögmálið sé haldið. En þeim hef ur verið sagt það um þig, að þú kennir öllum Gyðingum, er búa meðal heiðingja, fráhvarf frá Móse, þar sem þú segir, að þeir skuli hvorki umskera börn sín né fylgja siðum vorum. Hvað á þá að gjöra? Víst munu þeir spyrja það, að þú ert kom- inn.“ Ásökunin var í raun og veru rógur, en byggðist þó á því, að hægt var að leggja fleiri en eina merkingu í röksemdafærslu Páls. Þessi ábending Jakobs var kænleg aðferð til að leysa þau vandræði, sem heimsókn Páls hafði valdið. f framhaldi af þessu leggur hann fyrir Pál próf í gyðinglegum rétttrúnaði „Gjör því nú þetta, sem vér segjum þér. Hjá oss eru fjór- ir menn, sem bundnir eru heiti: tak þú menn þessa að þér og lát hreinsast með þeim, og ber kostnaðinn fyrir þá, að þeir geti rakað höfuð sín, og mega þá allir sjá,' að ekkert er til í því, sem þeim hefur verið sagt um þig, heldur gæt- ir þú lögmálsins sjálfur í breytni þinni“. Með þessu var Páli komið í klípu. Jakob hafði vikið kæn- 'lega að veikasta atriði aðstöðu hans, sem var í því fólgið, að enda þótt hann í kenningu sinni hafnaði forréttindum Gyð- inga þá reyndi hann sjálfur að vera áfram rétttrúaður Gyðing ur. Nú skoraði Jakob á hann að sýna rétttrúnað sinn opinber- ■lega, því að atihöfnin, sem Páll átti að taka þátt í, lausn undan svonefndu Nasarítaheiti, fór fram í musterinu. Ef hann neitaði þessu, jafngilti það yf- irlýsingu um fráhvarf frá trú feðranna; en eif hann gerði jíetta, játaði hann með því gildi Gyðingdómsins fyrir söfnuðinn í Jerúsalem. Páll sá sig tilneyddan að láta undan, en framhaldið var honum afdrifaríkt. Meðan at- höfnin fór fram í musterisgarð- inum, réðst múgur Gyðinga að lionum og hefðu rómversku her- sveitirnar frá Antóniukastala ekki skorizt í leikinn, hefðu dagar Pá'is verið taldir. Til að komast hjá ákæru og dómi gyð- inglegra yfirvalda, höifðaði P'áll til rómversk borgararéttar síns sem veitti honum rétt til að vera færður fyrir dómstól keisarans. Þegar lýst hefur verið björgun Páls í sjávar- háska á leiðinni til Róm, skilur höfundur Postulasögunnar við hann þar í fangelsi. Ekki ligg- ur fyrir hver urðu örlög hans að 'lokum. Samkvæmt gamalli arfsögn leið hann píslarvættis- dauða í Róm, og rík ástæða er að ætla, að honum hafi orðið árangurslaust að skjóta máli sínu til keisarans. Páll virðist hafa verið hand- tekinn árið 55, og eftir það er svo að sjá sem hann hafi ekki haft persónuleg samskipti við söfnuði sína.Hver urðu þá ör- lög hans? Eðlilegt gæti virzt að geta þess til, með tilliti til þess hver ógn Páli stóð af söfnuðinum í Jerúsalem, að málstaður hans hafi hlotið að bíða lægri hlut, er hann hafði verið handtek- inn sjiállfur. Nú voru skoðana- bræð’ur 'hans skildir efitiiir varn- arlausir gagnvart útsendurun- um frá Jerúsalem. Að þetta hafi raunverulega gerzt, virðist síað fest af spásagnarorðum, eign- uðum Páli, er hann kvaddi öld- unga safnaðarims í Efesus; orð- in eru tilfærð af höfundi Post- ulasögunnar, sem vissi hvað hafði gerzt: „Ég veit að inn muni koma ti'l yðar eftir burtför mína ólm- ir vargar, sem eigi þyrma hjörð- inmi. Oig úr yðar eilgin hóp munu rísa upp menn er fara með rangsnúna lærdóma, til þess að teygja lærisveinana á eftir sér“. Ef þetta ástand hefði hald- izt, hefði túlkun Páls á krist- indóminum eflaust horfið af sjónarsviðinu og sú trú, sem Jesús vakti, hefði aðeins litfað sem trú lítils sértrúarhóps inn- an Gyðingdómsins. En þetta átti ekki eftir að gerast. Árið 66 gérðu þjóðernissinnaðir Gyðingar uppreisn gegn róm- verskum yfirboðurum í Júdeu. Eftir fjögurra ára hernaðar- átök var ríki Gyðinga yfirunn- ið, Jerúsalem eydd og musterið jafnað við jörðu. f þessum blóð- ugu átökum leið kristna kirkj- an í Jerúsalem undir lok. Afleiðingar þessara hörmu- legu atburða urðu þær, að fram tíð kristninnar var gerbreytt. Tök móðurkirkjunnar í Jerúsal em voru losuð og einstakir söfnuðir, dxeifðir um Róma- veldi, urðu að mæta örlögum sínum óstuddir. Gagnger undir- okun gyðinglegs kristindóms leiddi eðlilega til þess, að kenn- ing Páls var meira metin en áður og hann var rómaður sem helzti frumkvöðull kristninnar. f þann mund er höfundur Post- ulasögunnar skrifaði sína sögu um fyrstu daga kirkjunnar, þar sem hlut Páls er haldið fram, voru aðrir menn að leita að ritum Pá'ls, sem þá voru tal- in innblásin kenning meistara og helgs manns. Að lokum var tekið saman Pálsbréfasafnið sem varð síðar hluti af Nýja testamentinu, en geymir í senm vitnisburð um mótbyri og end- urreisn Páls í kirkjunni. Fyr- ir mótun kristinnar guðfræði hefur endurreisn hans haft var- anlegt gildi. Grundvallarkenn- ingar kristindómsins eiga ræt- ur að rekja til kenningar Páls: holdtekja Guðssonarins í Jesú frá Nasaret, til þess að verða frelsari mannkyns. Jón Hnefill Aðalsteinsson þýddi. Einkennilegt er það, að rit- höfundurinn H. C. Andersen, sem ritað hefur svo mörg ynd- isleg ævintýri, hefur aldrei rit- að reglulega JÓLASÖGU. Hann, sem gaf dýrum og dauð- um hlutum mál og dreifði um ævintýri sín fjölda góðra vætta og engla, hefur í skáldskap sínum aðeins nálgast ytra ramma jólahelginnar. Ef til vill má orða þetta þannig, að JÓL- IN í skáldskap Andersens séu þar aðeins sem baksvið, til dæm is í „Síðasta draumi eikistrésins gamla“, sem þó ber undirfyrir- sögnina „Jólaævintýri", af því að sagan gerist á jólanótt, þeg- ar ofviðrirð brýtur gamla tréð niður, og að „á jóladagsmorg- uninn, þegar sólin rann upp, var storminum slotað". í þrem öðrum ævintýrum er einnig einskonar jólablær, enda þótt engin þeirra sé raunveru- lega jólasaga. í „Skógavætt- inni“ er kveikt á jólatrénu í stofunni: „það voru gjafir og gleði. Fíólínið ómuaði í stofu bóndans, eplaskífurnar hurfu eins og dögg fyrir sólu, og jafnvel fátækustu börnin sögðu: „Það er þó sannaiiega yndislegt 'á veturna.“ í „Far- lama drengnum" segir frá göml um hernagarði, þar sem „ljóm- andi vel skreytt jólatré stóð um jólakvöldið í gamla ridd- arasalnum“, og í „Grenitrénu11 er sagt frá gleði trésins, er það stendur fagurlega skreytt í stof unni, en er síðan rúið öllu sínu skrauti og kastað í skúmaskot á háaloftinu. Það er biturt æv- intýri. Raunar er miklu meira af JÓLUNUM í nýjársævintýrun- um tveimur: „Tólf með póst- vagninum" og Litla stúlkan með eldspýturnar". í fyrra æv intýrinu kemur póstvagninn með tólf ferða'menn, mánuðina tólf, og síðasti farþeginn, sem stígur af vagninum, er gömul kona með glóðarker. „Hún bar urtapott með litlu grenitré. Ég ætla að hugsa vel um það og hlú að því, svo að það verði orðið stórt á jólun- um, nái alveg upp undir loft og standi með marglitum kert- um, gylltum eplum og pappírs- skrauti. Glóðarkerið yljar eins og ofn, ég tek ævintýnabókina upp úr vasanum og les upphátt, og öll börnin í stofunni sitja hljóð, en brúðurnar í trénu lifna, og litli vaxfuglinn efst í trénu veifar bómullarvængj- uinum, flýguir oifan úr trjátopp- unuim og ikysisir aila í stiofunni, bæði s'tóra og smláa, já og líka fátæku börnin, sem standa úti fyrir og syngja jólasönginn um Betlehemst j örnuna“. „Litla stúlkan með eldspýt- urnar“ er almennt áliðið vera jólaævintýri, en gerist þó á gamlárskvöld: „Það var níst- ingskuldi mieð fjúki og fann- komu, og það var orðið dimmt um kvöldið: það var líka síð- asta kvöldið á árinu: það var gamlárskvöld!“ Á einum stað skjóta jólin þó upp kollinum: „Hún kveikti á þriðju eldspýt unni. Þá sat hún undir prýðis- fallegu jólatré: það var enn stærra en það, sem hún hafði séð gegnum glerhurðina hjá ríka kaupmanninum síðastliðið iaðf'angadagskvöld“. Ævintýrið er varla skrifað í neinu jóla- skapi, því það varð til einn góðan sumardag, er almaniakjs- ritstjóri einn sendi skáldinu þrjár tréskurðarmyndir og bað hann að skrifa sögu um eina þeirra. Andersen valdi mynd- ina af litlu stúlkunni á dyra- þrepinu og gerði hana heims- fræga. H.C. Andersen hefur heldur ekki úthellt miklu bleki til þess að lýsa sínum eigin jólum! Gleggstar eru lýsingarnar af jálahátíðinni miklu í Róm 1833, ömurlegu jólunum í sömu borg 1840, hinum einmanalegu jólum í Berlín 1845 og hátíðlegu jól- unum í Nissa 1869. Hér má þó nefna jólin 1822 og 1823, er hann kom til Kaupmannahafnar úr skólanum í Slagelse og hélt jólin hátíðleg hjá Jonathan Balling pakkhúsráðsmanni í Nýhöfn nr. 18. Balling fór með skólasveininn í Konunglega leikhúsið, og í „Ævibókinni" segir Hans Christian: „ég skemmti mér konunglega, þeg- ar ég kom til borgarinhar í jólaleyfinu." Árið 1883 hélt H.C. Ander- sen jólin hátíðleg í Róm í hópi listamanna frá Norðurlöndum, þar sem Thorvaldsen var mið- depillinn. I dagbók sína skrif- ar hann svo um jólakvöldið: „Við fengum ekkert húsnæði í borginni, því þetta var einka samkvæmi með söng. Þessvegna fórum við út í stóra húsið í Villa Borgheses-garði við Pinje skóginn rétt hjá Amfileiksvið- inu.“ *Um morguninn fóruAnd- ersen og nokkrir aðrir lista- menn þangað til þess að undir- búa hátiðina. Málari, mynd- höggvari og H.C. Andersem bundu kransa, og Andersen segir frá því með örlitlu stolti, að hans krans hafi verið falleg astur, og hafi þessvegna verið ætlaður dönsku prinsessunni Karlottu Friðriku (síðar gift Friðriki sjöunda). Hún bjó í Róm, en tók hinsvegar ekki þátt í hátíð listamammannia, vegna kaþólskrar trúar sinnar. „Klukkan þrjú“, segir Ander- sen, „fór ég heim til þess að snyrta mig og klæða mig uppá“. Hann var jú dálátið hégómleig- ur eins og við vi'tum! Sænsk- ur málari hafði málað skjald- armerki Norðurlandanna Þriggja og hengu þau uppi skreytt laufi og lárberjasveig um. H.C. Andersen hafði skreytt borðið með blómsveig, og við hvern disk lá efeusveigur til þess að skreyta með hárið. „Við byrjuðum við jólatréð", segir Andersen. „Það var skrautlegú stórt lárviðartré og á því hengu ávextir og gjafir. Tilvilj un réði því, að ég fékk beztu og dýrustu gjöfina: silfurbikar með áletruninni: „Jólakvöld í Róm 1833“. Hann kostaði 6V2 skudo“, bætir skáldið við, ná- kvæmur í fjármálum að venju: — Undir borðum var sungið ljóð eftir H.C. Andersen, sem eins og sjá má hefur verið þarna potturinn og pannan. Hann var annars ötull í und- irbúningi slíkra samkvæma og lagði margoft hönd að ýmsum skemmtiatriðum á dönskum herragörðum, þar sem hann var tíður gestur allt sitt líf. Klukk an 11 fór Thorvaldsen og nokkrir af þeim eldri frá gild- inu. „Ég fór líka með“, segir Andersen. „Þegar borgarhliðin í Róm voru ekki opnuð, er við börðum í fyrsta sinn, barði ég aftur. „Chi es?“ spurðu þeir. „Amice“, svaraði ég, og þá opn- uðu þeir litla lúgu, sem við smeygðum okkur í gegnum. — Og þannig voru þessi jól — ógleymanleg fyrir H.C. Ander- sen. 30 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. des. lð®8

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.