Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 31

H. C. Andersen sat aleinn við
liótelgluggann og fannst hann
vera svo einmana.
Eftir Ernst Philipson
Hitt jólakvöldið í Róm (1840)
var allt annars eðlis. Þá voru
engin hátíðahöld, engir sam-
fundir félaga og vina frá Norð
uriöndum. Allt grátt og eyði-
legt. Fyrr um daginn hafði H.C.
Andersen farið með málaran-
um Carii Löffler um borgina
og sýnt honum meðal annars
Capitola, Péturskirkjuna og
Vatikanið. „Han,n sagði um
allt“, segir Andersen, „að það
væri snoturt, jafnvel Colosse-
um var snoturt. Þá var þolin-
mæði mín næstum þrotin. Við
örkuðum í regni og leðju alla
leiðina, og komum til Lepri
þreyttir og svangir. Ég borð-
aði fyrir þrjá heila paoli“. Aft-
ur víkur s káldið okkar að
buddunni. Dagurinn var kaldur
og ömurlegur, engtnn hafði
hugsað fyrir neinni jólagleði,
hver sat í sínu horni. Það
vildi ekki loga í ofninum hjá
Andersen og hugurinn flaug
heim, í norður. „Nú er kveikt
á hundruðum marglitra kerta á
jólatrénu, börnin hrópa í gleði
sinni. Nú sitja þau við borðið
beima, syngja söng og drekka
skál vinanna, sem dveljast að
heimain . . . “ í 1 jósaskitftunum
flakkaði hann einmana um
strætin, keypti sér þrúguklasa
fyrir þrjá bajok, brauð og ost
fyrir fimm. „Þetta er fátæklega
kvöldmáltíðin mín“, segir hann
í dagbók sinni. Og „Ævintýri
lífs míns“ bætir hann við: „Ég
var ekki aðeins líkamlega veik
ur, það var eitthvað, sem lá á
mér, lá í loftinu. Jörðin skalf.
Tíber streymdi upp á stræt-
in, menn fóru um á bátum.
Hitasótt hreif með sér fjölda
fólks. Þaninig missti greifiim
Borghese konu sína og þrjá
syni á fáum dögum. Það var
slubb og næðingur, allt ann-
að en notalegt". — Það má vist
líka með sanni segja, og sam-
anburðurinn við jólin í Róm
1833 'lyfti ekki skapinu mik-
ið. Klukkan hálf tíu skreið
hinn einmana Dani í bólið!
Jólin í Berlín 1845 voru fá-
brotin og næstum sorgleg fyr
ir H.C. Andersen, þar sem
hann dvaldist um þrigigja vikna
skeið í þýzka höfuðstaðnum.
„Tíminn sýndist líða hraðar með
hverjum deginum, sem leið“,
segir hann, „en ég ofreyndi
mig. Að lokum var ég bæði
líkamlega og andlega uppgef-
inn. En mitt í öllum þessum fá-
dæma straumi vinahóta og til-
rauna til þess að létta mér líf-
ið var eitt kvöld autt, Eitt
kvöld, þegar ég fann skyndi-
lega þrúgandi einmanaleikann.
Það var jólakvöld! Einmitt
kvöldið, sem ég með barnslund
sá umvafið dýrðarljóma, þegar
ég varð að sjá jólatréð, gleðj-
ast vegna gleði barnanna, sjá
þá vöxnu verða börn á ný,
einmitt þetta kvöld, sem allir
héldu, að ég hefði ráðstafað
fyrir löngu, einhversstaðar þar
sem ég vildi helzt dveljast, —
þetta kvöld sat ég aleinn í hót-
elherberginu mínu og hugsaði
heim til Kaupmannahafnar.
Jenny Lind var í Berlín. Mey-
ei'beer hafði, eins og hann orð-
aði það við mig áður, komið
því í kring, að hún kom hér
fram. Aðdáunin var alveg dæma
laus, ekki aðeins á listakon-
unni, heldur og einnig á kon-
unni sjálfri, og þær tvær í
einni vöktu slíka hrifnínigu og
eldmóð, að leikhúsið var í bók-
staflegri merkingu umsetið, þeg
ar hún söng. í öllum bæjum,
alls staðar þar sem ég kom, var
rætt um hana, en þó þurfti þess
ekki með, hún var mér sterkt
í hug, og lengi hafði ég gælt
við þá dýrlegu hugsun að eyða
jólakvöldinu hjá henni. Ég var
sannfærður um, að ef ég yrði í
Berlín, myndi ég eyða kvöld-
inu í fagnaði hjá henni.Þessi
sannfæring mín varð svo sterk,
að ég neitaði öllum heimboðum
vina minna í Berlín, og þegar
kvöldið kom — var ég ekki
boðinn til Jennyar Lind, en sat
aleinn á hótelinu, fannst ég
vera svo yfirgefinn og ein-
mana, opnaði gluggann minn
og horfði upp í stjörnubjart-
an himininn. Hann veu- mitt
jólatré, svo viðkvæmur var ég.
Sumir vilja ef til vill nefna
þetta tilfinningasýki. Þið kann-
ist við nafnið — ég kannast
við tilfinninguna. Morguninn
eftir var ég sár, barnalega sár
vegna þessa eyðilega jólakvölds
og ég sagði Jenny Lind frá
ömurlegri reynslu minni. „Ég
hélt að þér væruð hjá prins-
um og prinsessum", sagði hún.
Þá sagði ég henni, að ég hefði
afþakkað öll heimboð til þess
að geta verið hjá henni, ég
hefði verið búinn að hlakka
til þess lengi, lengi, já og kom-
ið til Berlínar þess vegna.
„Barn“, sagði hún brosandi,
strauk hendi sinni um enni mér,
hló við mér og sagði: „Þetta
datt mér aldrei í hug, og þar
að auki var ég boðin út, en
nú verðum við að endurtaka
jólakvöldið, nú skal ég kveikja
á trénu fyrir barnið. Það sknl-
um við gera á gamlárskvöld
hjá mér.“ Og það stóð heima.
Síðasta kvöld ársins stóð þar
lítið tré með fallegu skrauti og
ljósum, bara handa mér. Jenny
Lind, fylgiþernan hennar og ég,
við vorum fjölskyldan. Þrjú
börn úr norðrinu saman á gaml-
árskvöld. Og ÉG var barnið,
sem jólaljósin voru kveikt fyr-
ir.
Mörg næstu jólakvöld dvald-
ist H.C. Andersen á dönskum
hernagörðum, þar sem þetta
laghenta skáld var alltaf vel-
komið og eftirsótt til þess að
klippa út og líma jólatréssknaut
og skuggamyndir, sem margar
hverjar eru nú á safninu í Óð-
insvéum.
Það var s>vo 1869 í Nissa,
sem skáldið átti eitt af sínum
síðustu hátíðlegu jólakvöldum.
Um það fórust honum svo orð
í bréfi til Dorotheu Melchior:
„Við fáum jólatré á jólanóttina
Allir borga nokkra franka og
stúlkurnar gefa gjafir, sem eru
svo dregnar út í happdrætti.
Ég hef verið beðinn að gefa
eitt eða tvö handrit. Það kalla
ég vel sloppið." Seinna í bréf-
inu segir Andersen:
„Hér á gistihúsinu eru um
hundrað manns af mörgu þjóð-
erni. Klukkan átta á jólanótt
gengum við inn í stóra salinn,
þar sem voldugt grenitré stóð,
alsett marglitum kertum og smá-
skrauti. Þjóðfánarnir héngu í
trénu og ekki hafði danska fán
anum verið gleymt. Hann var
svo umkringdur ljósum, að ég
sat eins og barn og óttaðist að
hann myndi brenna, en hann
bnann ekki og ljómaði eins og
ég vona að hann geri ætíð. —
Nú 'hófst happdrættið oig ég
fékk fulla körfu af gotteríi,
stúlkunum til mestu ánægju
(þessi gjöf hefur ef til vill
ekki verið sérlega heppileg,
því skáldið þjáðist alltaf af
tannpínu). . . Allt í einu stóð
upp roskinn maður og sagði:
„Hér meðal vor er maður, sem
við getum öll þakkað fyrir
marga yndislega stund, hverr-
ar þjóðar sem við annars er-
um. — Við eldra fólkið, stönd-
um í þakkarskuld við hann, en
þó sérstaklega börnin. Og nú
gekk til mín lítil stúlka og rétti
mér stóran lárviðarsveig með
blaktandi borðum í dönsku
fánalitunum. Ég fékk einnig
kveðjur utan úr bænum. Frá
rússneskri stúlku fékk ég fal-
lega, kristilega bók og bráð-
fallegt, undið pennasbaft með
penna. Amerísk kona sendi mér
undursamlega failega stóra rós
í stórkostlegum vasa, sem ég
kem því miður ekki fyrir í
töskum mínum. — Þér sjáið, að
jólin urðu gleðilegri en ég
bjóst við.“
Árið 1873 fór H. C. Andersen
til Sviss með vini sínum Nik-
olaj Bögh sér til hressingar,
og er hann kom heim settist
hann að hjá Ballin-systrum í
Nýhöfn nr. 18, en þar hafði
hann áður átt heima. Á jólun-
um fékk hann fjölda gjafa eins
og venjulega. Einkum mat hann
mikils blómstrandi pottaplönt-
ur, — ekki eingöngu
fegurðarinnar, heldur einnig
vegna fjármálahliðarinnar, því
þá mátti skera blómin af og
gera af þeim blómvendi! Slíkt
dytti okkur hinum víst aldrei
í hug. — Hin trygglynda Dor-
othea Melchior hafði útbúið
fallegt jólaborð í fremri stof-
unni hjá Andersen. „Um leið
og frú Melchior opnaði dyrn-
ar að stofunni,“ stendur í dag-
bókinni, „varð ég svo undrandi
og hrærður, að ég brast í grát“.
— Það var að vísu ekkert eins
dæmi að Andersen gréti, það
gerði hann oft, og í þessu til-
viki stóð það efcki í neinu sam-
bandi við hinn áleitna sjúk-
dóm hans.
Síðasta jólakvöld H.C. And-
ersens var árið 1874. Það leið
friðsamlega eins og árið áður.
Hann borðaði miðdegisverð hjá
Melchiorhjónunum, sem voru
stoð og stytta gamla mannsins,
allt þar til hann lézt á heim-
ili þeirra næsta ár. Að loknum
snæðingi fór H. C. Andersen
heim í Nýhöfn í fylgd Melchiors
etatsráðs. í stofum Andersens
logaði á lampa og fjórum kert-
um. Ballin-systurnar höfðu
skreytt jólaborð og á því lágu
meðal annarra nokkrar smá-
gjafir frá frú Melchior. —
Skáldið fékk nokkrar heim-
sóknir þennan dag, meðal ann-
arra kom krónprinsinn, síðar
Friðrik áttundi, og gamli mað-
urinn gekk ekki til náða fyrr
en klukkan hálf eitt.
Hámark þessara jóla var þó
án efa bréfið, sem H. C. And-
ersen fékk frá Dagmar stór-
hertogafrú — síðar keisara-
frú — , en hún skrifaði á þessa
leið: „Forlátið, að ég nú í til-
efni jálahátíðarinnar segi í
þessum línum, það sem mér ligg
ur á hjarta." Nú koma nokkr-
ar setningar um veikindi skálds
ins og óskir um bata, en síðan
stendur: „Ég er þess fullviss,
að jólahátíðin verður yður ham
ingjurík, jafnvel þótt þér njót-
ið hennar á sjúkrabeði, en þó
sendi ég yður kveðjuna gömlu:
Gleðileg jól! Við þá kveðju
bæti ég mínu innilegasta þakk-
læti fyrir allt hið fagra, djúpa
og sanna, sem aðeins þér kunn-
ið að vefja í lítið ævintýri og
þá ekki sizt í síðustu jólagjöf
yðar til okkar. Yðar þakkláta
Dagmar.“
Áður en næstu jól runnu upp
hafði gamla skáldið fengið hægt
andlát á „Rósemd“ hjá Mel-
chior etatsráði og Dorotheu
konu hans, tryggu vinunum
tveimur, sem höfðu yljað ævi-
kvöld þessa gamla, sjúfca
manns og hlúð að honum síð-
ustu jól hans, siem án efa hefðu
verið einmanaleg: en H.C. And
ersen var ekki gieymdur. Og
hann gleymist aldrei, enda þótt
hann gæfi okkur ekki jólaæv-
intýrið!
23. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 31