Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Qupperneq 4
Erindi þetta var flutt í Landakirkju í Vestmannaeyjum í
júlímánuði 1964 og birtist það í jólablaði í Vestmanna-
eyjum sama ár. Velunnari Lesbókarinnar úr Vestmanna-
eyjum hefur komið þessu á framfæri og þótt átta ár séu
liðin frá flutningi, skiptir það litlu máli, þegar um svo sígilt
efni er að ræða. Lesbókin óskaði eftir birtingu núna og
veitti höfundurinn góðfúslega leyfi til þess.
Á því ári sem nú er að líða
og þegar tekið að lialla, hefur
þess verið minnzt, að maður
fæddist á þessu landi fyrir 350
árum, sem getur ekki horfið
undir þá blæju, sem Iogndrifa
eykta og ára breiðir yfir mann
anna spor. Sá maður er séra
Haligrimur Pétursson. Hann
kom víst aidrei til Vestmanna-
eyja. Hann sigldi þar framhjá
þegar hann lét i haf, litt af
barnsaldri kominn, slapp heill
til hafnar í öðru landi, fram-
hjá sjóræningjum og öðr-
um háska.
Um það kvað hann siðar,
þegar hann skyldi halda heim:
Móðurjörð minni frá
þín mildi gæzkuhá
leiddi með lukku hliða
og létti öllum kvlða.
En Vestmannaeyjar urðu á
vegi hans siðar, eitt sker á
reki, brotið af því bergi, sem
ræningjar tróðu fótum einn vá
legan vordag árið 1627.
Og aldrei er saga hans sögð
án þess að getið sé Vest-
mannaeyja. Þegar vöggudisir
kváðu honum öriagastef norð-
ur í Hjaltadal var rímað á móti
undir Heimakletti og stef-
in hittust úti í Kaupmannahöfn
og féHu hvor að öðrum. Vér
rekjum ekki þau djúpu
ráð, sem komu því rimi saman.
I»a<5 eitt vitum vér, að héðan
kom sú kona, sem skyldi ganga
með honum til þess Helgafells,
sem fyrir honum lá.
Það var 'bratt þangað upp
fyrir hana og varla hafa aðrar
konur þurft að fara örðugri
krókaleiðir til móts við maka
sinn en hún. Og í augum ís-
lenzkrar alþýðu var henni lítt
stætt uppi þar á hans Helga-
felli við hliðina á honum.
En ekld verður það út skaf-
ið að þau áttu sameiginleg lífs-
örlög, Guðríður Símonardóttir
úr Vestmannaeyjum og
sr. Hallgrímur Pétursson. Sam
búð þeirra hefur ímyndunar-
afl þjóðarinnar vafið þeim hé-
góma, að óvíða griliir í veru-
leikann, en. enginn fótur er
fyrir því, að hjúskapur þeirra
hafi ekki verið eðlilegur. Það
er sagt að hún hafi verið mis-
lynd nokkuð, enda verið úti í
misvindi og stóyum veðrum, en
glaðlyndi hans og jafn-
lyndi hafi sléttað úr þeim öld-
um og lægðum, sem hennar fari
fylgdu, en það er alkunna að
andstæður í skapferli fara oft
vel saman í hjónabandi.
En hltt er óyggjandi
að Guðríður hefur verið fágæt
atgerfiskona á marga grein,
ella hefði hún ekki kom-
izt fram úr þeim ófærum, sem
atvikin tefldu henni í. 1—
Læt ég svo útrætt /um Guð-
riði að þessu sinni og vik tal-
inu að Hallgrími, en þegar ég
var ibeðinn að segja eitthvað
hér í Landakirkju í kvöld og
fór að hugsa fyrir efni, þótti
mér vel fallið að tala irm Hatl-
grím, vegna minningarársins, er
yflr stendur, og vegna (þess að
einn hinn gildasti þáttur i ævi
örlögum hans er héðan runn-
inn. Vestm annaeyjar eiga á
sinn sérstaka hátt meiri aðiid
að hinum mestu atvikum á ferli
hans en aðrar byggðir en um
það sem hann lét eftir í arf
eru allar íslenzkar byggðir í
sömu skuld.
Ég var einu sinni staddur í
erlendri borg í f jarlægu landi,
þurfti að reka erindi á ákveðn
um stað og varð að bíða nokk-
uð á biðstofu af þvi
tilefni. Þar lágu framml
gestum til afþreyingar blöð
af ýmsu tagi, eins og gengur.
Ég tók eitt blaðið og leit yfir
efni þess, það var þýzkt viku-
blað vandað að frágangi, og
þegar ég fletti því, sá ég mér
til eigi lítiUar undrunar en
jafnframt gleði að ein aðal-
greinin í blaðinu var um HaH-
grírn Pétursson. Mig minn-
ir hún héti, „Stórskáld með
smáþjóð" eða eitthvað þ.h.
Greinin var eftir þýzkan mann
ekki sérlega velgamikU, en
glögg og góð það sem hún náði.
Og nokkur bending var hún um
það, að hróður þessa höfuð-
skálds og kenniföður vorrar
þjóðar er ekki með öllu tak-
markaður við mæri þessa
lands, þótt svo megi að vísu
heita, því að sá ljómi, sem nafn
hans ber í hugum íslendinga,
hefur aðeins varpað daufu end
urskini út fyrir landsteinana og
yfir mjög takmarkað svið. Þaí
er aðeins fámennur hópur
kunnáttumanna, sem þekkir
hann. Um það veldur að sjálf-
sögðu mestu sá þröskuld-
ur, sem málið er, móðurtungan
hans, sem leikur svo ljúft við
taum hjá honum, en er flest-
um lokuð, sem ekki eru bornir
til hennar ríkis.
Að Hallgrimur er ekki heims
frægur og í flokki með þeim
mönnum, sem öll kristnin les
og elskar og dáir, það stafar
ekki af því, að hann skorti tU
þess andríki og heUags anda
náð, hann geldur þar ekki ann
ars en smæðar þeirrar þjóðar,
sem ól hann og átti. Og þó að
hann hafi þannig unnið
smærra riki en hann liafði efni
til og orðið hefði, ef forsjón-
in hefði skapað honum annað
þjóðerni, þá kemur það á móti,
að hann vann sitt litla ríki á
sitt vald eins fullkomlega og
orðið getur og ber kórónu sína
ófölskvaða Iengur en flest-
ir aðrir sem krýndir voru í höll
um andans.
Ég veit ekki dæmi þess að
nein kóróna hafi verið fléttuð
af meiri ást að höfði skáldkon
ungs, en sú, sem hann hefur
hlotið, eða að.neinn slíkur hafi
skipað hærra tignarsæti í hug-
arheimi þjóðar en hann hefur
gert.
Þótt hann hafi þannig ekki
náð eins vítt og gáfa hans
verðskuldar, þá hefur hann
unnið það upp á dýptina. Og
í annan stað megum vér fslend
ingar undrast það og þakka og
vér ættum einnig að meta það,
að vor smáa þjóð hlaut svo
stóra gjöf sem Hallgrímur var
og er.
Þýðingar eru til á Passíu-
sálmunum á útlend mál, eins og
kunnugt er, á úrvall úr þeim
eða þeim öllum, en þó að þær
séu góðar að ýmsu leyti, þá
mun þó yfirleitt langt frá því,
að þær komi HaUgrími tll
skila svo, að hann njóti sin.
Sálmar eftir hann hafa komizt
inn i sálmabækur frændþjóð-
anna, þó ekki þeir, sem ágæt-
astir eru og hugstæðastir hafa
verið alþýðu hérlendis. Það
stafar af þvi, að hæstu og tær-
ustu tónarnir hafa ekki náð
hreimi sinum í þeim tUraunum
til þýðinga sem kunnastar eru.
Ég heyrði í fyrra vetur
skemmtilega sögu. Fyrir mörg-
um árum gaf hinn kunni ís-
landsvinur, Sir WilUam Craigie,
út á Englandi úrval skandinav-
ískra Ijóða. Skömmu siðar fékk
menntamaður í Beykjavik bréf
frá kunnum manni á Bretlandi,
sem lék ihugur á að vita
nokkru nánari deUi á einu
Ijóði í þessari bók, það var
sálmurinn „Allt eins og
blómstrið eina“. Honum fannst
tilþrifin svo sérstæð en jafn-
framt fannst honum eitthvað
vanta, einkum furðaði hann
sig á því, að honum fannst svo
lítið um Krist í þessu Ijóði og
þótti það með ólíkindum, þar
sem það væri ort af kunnu
sálmaskáldi. En þannig stóð á
þessu, að útgefandinn hafði
einmitt feUt aftan af sálminum
versin, sem túlka sigurvissuna,
upprisutrúna i Jesú nafni.
Hinn islenzki menntamaður
skýrði þetta fyrir lionum og
sendi lionum sálminn aUan. Að
vörmu spori kom svar frá hin-
um enska manni, hann heitir
Gathorne-Hardy og er ágæt-
ur bókmenntafræðingur, vel
heima i íslenzku og skáldmælt-
ur vel, og með fylgdi þýðing
á sálminum „Allt eins og
blómstrið eina“. Þessi enska
þýðing var ekki birt fyrr en
nú nýverið að hún kom
í ensku tímariti og síðan í
Kirkjuritinu. Þessi þýðing er
merkileg og stórágæt, að því
er ég kann um að dæma. En
það merkilegasta við þessa
sögu er það, sú staðreynd,
hvernig HaUgrímur, einn af
öllum þeim, sem kynntir voru
í þessu safni norrænna Ijóða
frá ýmsum timum, talar
til þessa manns, þessa bók-
menntafræðings og skálds, og
tekur hann tökum svo, að
hann getur ekki undan kom-
izt, verður að kynna sér hann
nánar og fer að glíma við að
þýða hann á sína tungu. Svona
sterkur, svona máttugur er
Hallgrímur.
Tökin hans á þeirri þjóð,
sem ihefur motið hans í 300 ár,
eru engin tilvUjun, þau eru
einnig óvéfengd og óvéfengj-
anleg. Enginn dregur 'það í efa
né vill vekja ágreining um
það, ;að fæðing hans fyrir 350
árum, hafi verið einn sá við-
burður ísl. sögu, sem yfir ber,
og (mestri iblessun olli og
að þjóðinni hafi borið að iminn
ast þess viðburðar með lotn-
ingu og almennri þakkargjörð.
Og þó er ég ekki viss um,
að vér, nútímans kynslóð, ger-
um oss fuUa grein fyrir þvi,
hvað vér eigum iHallgrími mik-
ið að þakka. Sr. Matthias
Joohumsson sá dýpra í því tU-
liti en menn gera almennt, þeg-
ar hann isagði: Hallgrímur
kvað í heljar nauðum heilaga
glóð í freðnar þjóðir. 1 fyrir-
lestri, sem sr. Matthías flutti
einu sinni um sr. Hallgrím, seg
ir hann *n-a. ,/Ekki löng-
um tírna eftir að 'sálmar þess-
ir (Pass) (höfðu ináð inn-
göngu inn á hvert heimili á Is-
landi, hófust — 1690 — hin
voðalegu hallæris- og ranna-
ár sem nálega eyddu þetta
land, og fám árum eftir kom
stórabólan. Með ivers séra
Hallgrims á vörum '— vers likt
og „Gegnum Uesú helgast
hjarta“ eða bænaversin „Vertu
Guð faðir, faðir iminn“ o.s.frv.