Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 5

Bókin kom út hjá
Almenna bókafélag-
inu í haust og er
kaflinn birtur með
leyfi útgefanda.
Örlög slín
vi'ti engi fyrir,
þeim er sorgalausastr seíi
stendur í H'ávamálum. Og það
er einnig harmseíni sumra ís-
lendinga sagna, að ýmsir menn
vita örlög siín fyrir. Það er
ekki aðeins, að þessi vitneskja
vekur ugg og kvíða fyrir
'hörm'ulegum atburðum, áður
en þeir gerast. Þessi vitneskja
getur einnig orðið það afl, sem
veldur því, að þeir gertust. Sú
trú, að örlög manna séu ákveð-
in fyrir fram, setur ekki að-
eins svip á fornbókmenntir ís-
lendinga: Eddukvœði, fstend-
iniga Sögur og aðrar fornsögur.
Hún hefur einnig rist sig svo
djúpt inn í vitund þjóðarinn-
ar, að enn í dag taka margir
sér í munn hið forna spak-
mæli: Enginn má sköpum
renna.
En fjarri fer þvi, að örlaga
trúin sé sérstaklega íslenzkt
fyrirbæri. Hún hefur engu Síð-
'ur mötað bókmenntir ýmissa
annarra þjóða. Til að mynda er
hún aflvakinn í sumum harm-
leikjum Forn-Grikkja.
En það er ein'kenni fslend-
inga sagna, að samhliða ör-
lagaskýringunni má oftast
'finna aðra skýringu á rás við-
burðanna. Hún er sprottin af
skaphöfn sjálfra persónanna.
Og þessi tvö öfl eru svo sam-
stillt, að straumar þeirra falla
í sama farveg.
Þennan tvenns konar skiln-
ing á gangi lifsins verður les-
andinn jafnan að háfa i huiga,
ef hann á að geta notið til
fulls sumra veigam'estu Íslend-
inga sagna eins og Njáls sögu,
Grettis sögu og Laxdælu.
Hið innra efni Njáls sögu er
barátta Njáls til að sporna við
þeim örlögum, sem hann veit
sjálfur að verða ekki umflú-
in. NjáflH er forspár og veit fyr-
ir ókoimna ævi sína og vina
sinna. Hann er einnig vitur og
góðgjarn og reynir í lengstu
lög að áfstýra þeim ósköpum,
sem hann veit, að eru fram-
undan. En ráð N'jáls verða til
þess eins að flýta fyrir þvi, er
koma skal. Og hér er óhœtt að
kveða enn fastar að orði. Svo
er að sjá af Njálu sem flestir
átakanlegustu atburðir söigunn
ar séu bein afleiðing áf ráðum
Nj'áls, þótt þau hafi verið gef-
in í gagnstæðu skyni. Svo lít-
ils má sín mannleg vizka gegn
ofurval'di örlaganna.
En þetta er ekki nema önn-
ur hliðin á gangi sögunnar.
Njáll er annað og meira en
leiksoppur örlaganna. Hann er
fyrst og fremst lifandi maður,
og ráð hans eru engin sögu-
brella, heidur óhjákvæmileg af
leiðing af skapgerð hans og
hugarfiari.
í fyrra hluta sögunnar er
Njá'll ráðgjafi vinar síns,
•lii
iwmm

m>
íí,
V/\
II
V

Finna bau bar Höskuld veginn. Hér lýsir Þor valdur Skúlason einum örlagaríkasta atburði
Njálu. Teikningin er úr Brennunjálssögu, sem Helgafell gaf út myndskreytta.
Gunniars á HMðarenda. Meðal
annars segir Njáll Gunnari, að
hann muni eiga skammt eftir
ólifað, ef hann höggvi tvísvar
í sama knérunn og geti á eftir
ékki haldið sætt sína. Þetta
frétta óvinir Gunnars og koma
þVi svo fyrir, að Gunnar verð-
ur í varnarskyni að vega son
manns, er hann hafði áður
drepið. Qg er Gunnar ætlar af
landi brott, eins og tilskilið var
í sætt þeirra, getur hann ekki
ytfirgefið iheimabyggð sina og
'hlýtur að snúa aftur. En eftir
það varð ekki fei'gium forðað.
Enn brattara var þó fram
undan hjá Njáli, er synir hans
höfðu vegið Þráin Sigtfússon,
enida var Njál sjáilfur tæplega
saklaus af þvl verki. En þá
treysti Njéll viti sínu og góð-
girni svo mjög, að hann hugð-
ist framkvæma hið ófram-
kvæmanlega. Það var að
tryggja sættir við venzlamenn
Þráins með þvi að taka Hösk-
uld, son hans, til fóstuns. En
samkvæmt hugsunarhætti ahra
tíma verður það að teljast mjög
ósennilegt, að heit og varanleg
vinátta takist milli föðunbana
og sonar hins vegar. Njáll
unni Höskuidi meir en sonum
sínum, og við það hlýtur að
hatfa vaknað aifbrýðisemi hjá
þeim í hans garð. Og svo fór,
að þeir létu glepjast atf rógi
vondra manna og drápu Hösk
uld. Þótt Njáli félli drápið
þunigt og hann vissi, að synir
hans höfðu rangan málstað,
stóð hann enn að baki þeirn og
reyndi að ná sáttum fyrir
þeirra hönd. Og þegar sáttum
var svo langt komið, að safnað
'hafði verið saman fé til að
bæta Höskuld með, œtlaði
Njáll að tryggja sættimar enn
betur með því að leggja ofan á
sjóðinn góða gripi: silikislæður
og bóta, sem persónulega vinar
gjöf frá sjáifum sér til and-
stæðinganna. En þessir gripir
urðu til þess, að upp kom orða-
senna milli Skarphéðins og
Flosa, og sættirnar fóru út um
þú'fur.
Nú sá Njáll loksins, að til-
gangslaust var að heyja lengur
hina vonlausu baráttu við ör-
lögin. Og er óvinir hans sóttu
'hann heim að Bergþórshvoli
seinna þetta sama sumar, skip
áði taainn sonum stnum að
ganga inn í bæinn, þótt hann
vissi, að þeirra biði ekkert
annað en verða brenndir inni.
Skýxingu á þessari ráða-
breytni Njáls er að finna í orð-
uim þeiim, er hann mælti iiitlu
síðar sama kvöldið: „Trúið þér
og því, að iguð er miskunnsam-
ur, og mun hann oss eigi bæði
láta brenna þessa heirns og
annars."
Þannig lýkur hinni stórtfeng-
legu baráttu Njáls við örlög-
in. Lengst atf ævinnar hatfði
taainn reyn t að stiilila somu sína
og tekizt furðanlega, síðan að
sætta þá við óvinina, en nú átti
hann aðeins einn kost éftir: að
deyja með þeim, og þann kost
tók hann af fúsum viija.
Miklu fleiri dæmi væri hægt
að nefna um afleiðingar af ráð-
um Njáls, sem komu niður á
sjáltfum honum eða vinum hans.
En það er einnig athyglisvert,
að höfuðandstæðingur Njáls,
Flosi Þórðarson, lauk líka ævi
sinini með því að ibeygja sig und
ir örlög sin. .1 lok Njálu er
þessi frásögn: „Það segja menn
o