Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Side 7

L J O Ð H O R N
Dul og heima
leg draumlög
Ekki þarf lengi að lesa ljóð
Snorra Hjartarsonar til
að skynja tengsl hans við
Jónas Hallgrímsson:
samsömun við náttúruna
og einstök lýsing hennar
er þeim sameiginlegt og
mikil hámákvæm lita-
notkun; báðir bera í bijósti heita þjóðemis-
kennd, sem víða á sér stað; mér fínnst ég
oft fínna í ljóðum þeirra sama trega. Báðir
vom orðhagir með afbrigðum og settu sam-
an ný orð, sem féllu að hugsun þeirra; og
þótt orðanna röð virðist í fyrstu einföld og
auðskilin, ljúkast þau upp með öðmm hætti
fyrir lesanda, þegar glögglega er rýnt. Samt
fínnst mér rangt að segja, að ljóð Jónasar
og Snorra séu lík þótt skyldleikinn sé auð-
séður. Snorri slær t.d. að jafnaði á hljóðlát-
ari strengi þótt sami tilfinningahiti búi und-
ir niðri.
Eitt ljóða Snorra Hjartarsonar heitir Jón-
as Hallgrímsson:
Döggfall á vorgrænum víðum
veglausum heiðum,
sólroð í svölum og góðum
suðrænublæ.
Stjaman við bergtindinn bliknar,
brosir og slokknar,
óttuljós víðáttan vaknar
vonfrjó og ný.
Sól rís úr steinrunnum straumum,
stráum og blómum
hjörðum og söngþrastasvcimum
samfögnuð býr.
Ein gengur Iéttfætt að leita:
lauffatín gjóta
geymir nú gimbilinn hvíta,
gulan á brár.
Hrynja í húmdimmum skúta
hljóðlát og glitrandi tár.
Þetta ljóð er sett ljóðstöfum að hefð-
bundnum hætti, og innan hvers erindis kall-
ast orðin á í hálfrímu: víðum/heiðum/góðum
o.s.frv. Einungis í lokin ríma saman að fullu
brár/tár og fyrir vikið öðlast þau hærri sess
í huga lesenda, enda í samræmi við efni
ljóðsins. Erindin em þmngin vísunum í
kvæði Jónasar, alkunn og önnur minna les-
in, en öll em orðin valin og saman sett með
það sjónarmið fyrir augum, að ekki raski í
neinu þeirri saknaðarkennd, sem ríkir og
kristallast í lokalínunum tveimur; skyldi
Snorri hafa búið til orðin vonfrjór og húm-
dimmur?
Allir íslendingar, sem fara til Kaup-
mannahafnar, ættu að þekkja Hviids Vin-
stue. Þar er gott að sitja í svalanum. Eitt
ljóða Snorra heitir eftir þessum ágæta kjall-
ara, en hugurinn er hjá Jónasi, sem sat á
Hvíti yfír öli á kvöldi síns „skapadags“.
Hviids Vinstue
Brenna augun þín brúnu
frá borðinu þama í köldum
skugga þíns skapadags.
Heyri ég hikandi þung
hinztu fótatök þín
hverfa í ysinn að utan.
Heyri þau heyri þau óma
í hugar míns djúpi sem fyr
á langferðum lífs mins og brags.
Form þessa ljóðs er að því leyti hefð-
bundið, að erindaskipan er regluleg og þau
em jafnlöng, tvær fyrstu línumar standa
saman í ljóðstöfum, en sú síðasta sér. Rím
er aðeins milli lokalínu fyrsta og síðasta
erindis, en hrynjandi mótast af réttum þrílið-
um. Ljóðblærinn mótast af heitum söknuði
og samkennd: „brenna augun þín“, „köldum
skugga þíns skapadags" og endurtekningin
„Heyri ég ... heyri þau ... heyri þau“ verð-
‘ ur einkar áhrifamikil. „Heyri ég ... óma ...
á langferðum lífs míns og brags“ stendur
þar. Og glögglega óma þau í A heiðinni:
Á heiðinni
Geng ég og þræði
grýtta og mjóa
rökkvaða stigu
rauðra móa;
glóir, liðast
lind ofan þýfða tó,
kliðar við stráin:
kyrrð, ró.
Litir haustsins
i lynginu brenna;
húmblámans elfur
hrynja, renna
í bálinu rauðu,
rýkur um hól og klett
svanvængjuð þoka
sviflétt.
Húmflæðin djúpum
dökkva hylja
glæður og eim;
við eyra þylja
náttkul i Iyngmó,
lindir, mín æðaslög
dul og heimaleg
draumlög.
Hér mætti ef til vill nefna fyrst bragar-
háttinn, foman að uppmna og Jónas átti
snaran þátt í að endurvekja; þessi erindi em
þó komin býsna langt frá uppmna sínum.
En einkum er náttúmskynjunin lík: hjartað
slær með landinu, maður og náttúra era
eitt. Líti menn til samanburðar á Huldu-
ljóð. Og þó em efnistökin að mörgu leyti
ólík.
Á heiðinni er ákaflega kliðmjúkt ljóð,
sett stökum ljóðstöfuni í hveijum tveim
línum, rímað reglulega og bragtöframir em
m.a. í því fólgnir, að lokalína hvers erindis
er styttri og fær aukna áherslu af rímat-
kvæð'nu, sem er stýfður liður.
En auðvitað á ekki að fella svona fágað-
an kveðskap í umræðu um form. Hrífíst
lesandi af ljóðunum ná þau til hjartaróta.
SÖLVI SVEINSSON
JÓN ÚR VÖR
Þar sem ég hef
lengi átt heima
Nú hefur bæjarstjórnin samþykkt
eftir miklar umræður
og margar vangaveltur
sinna vísustu manna
og kvenna
að taka frá mér
yndi augna minna
Snæfellsjökul
og aðra Ijósadýrð himinsins.
Mannúðin skipar henni
að byggja fyrir mína glugga
hús handa öðru gömlu fólki,
eins og ekki sé hægt
að sjá þessa sömu fegurð
frá öðru sjónarhorni
en mínu.
Veröldin er ekki
nógu stór,
segja þessir vitru
og umhyggjusömu valdsmenn,
sem telja atkvæðin sín.
En ekki þarf hjarta þess
sem er á leið til grafar
á viðkvæmum skóm að halda,
lítur sér nær.
Minn tími
Grúfi mig yfir dagbók mína,
sem enginn les nema ég sjálfur
og breyti orðanna röð,
yrki ferhendur,
er vekja bros hjá fólki
dagblaðanna,
kannski... kannski.
Gömlu óortu Ijóðin mín
berja að dyrum hjá mér,
hikandi, einsog þau taki
strax til baka
hvert högg,
vilja fá að vera með.
Nóg er ort, svara ég.
En þó spyr ég stundum:
Hvað ætluðu þau
að segja, þessi kvæði?
Opna samt ekki.'
Það er orðið áliðið.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1989 7