Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Page 29

.
£
Stóri Kroppur, þar sem greinarhöfundurinn ólst upp. Heimilisfólkið er í þurrheyi og hefur sezt niður til að fá sér knffí.
Myndin er tekin um 1920.
s
i ívX..
lili|
Kristíeifur Þorsteinsson bóndi á Stóra
Kroppi og faðir greinarhöfundar að
slætti í túninu heima.
Frá Stóra-Kroppi að Signýjarstöðum er
15 kílómetra vegalengd. Gott var að hafa
þann áfanga að baki, því að nú var dagur
skammur. Svipuð vegalengd var framundan:
frá Signýjarstöðum að Barnafossbrú. Það
var „punkturinn“ sem stefnt var að í næstu
lotu. Eljagrímur gamli er þekktur að því
að vera örlátur á mjallgjafir sínar við Okið
og umhverfi þess eigi sízt framan af vetri.
Þegar Okið sendir þær rausnargjafir aftur
frá sér niður í Hálsasveit með fúslega veittri
hjálp sterkviðris af austri, þá hefur það
stundum komið fyrir, að það hefur sýnt
fótgangandi, einmana ferðamanni í tvo
heimana. Þegar ég lagði upp frá Signýjar-
stöðum, hélt ég ekki niður vegarslóðina, sem
lá niður á alfaraveginn fram Hálsasveit,
heldur beindi stefnu minni beint af augum
norðaustur holtin ofan vegarins. Það skipti
engum togum, sem hendi veifað brast á
iðulaus stórhríð, svo að ekki sá út úr aug-
um. Ekki man ég til, að það hvarflaði að
mér að snúa við af þessari heljarslóð og
reyna að þreifa Signýjarstaði uppi. Ég hélt
því ferðinni áfram með veðrahaminn á hlið
Næsti bær á leið minni, ef allt hefði verið
með felldu, voru Refsstaðir. Hvorki rakst
ég þar á túngirðingu, hús af neinu tagi né
heldur nokkur önnur kennileiti, Sama sagan
endurtók sig um næsta bæ, Sigmundar-
staði, sem einnig áttu þó að réttu lagi að
verða á vegi mínum; og þriðji bærinn, Stóri-
Ás, hlaut vissulega að verða á vegi mínurn,
ef nokkurt vit ætti að vera í þessu brölti
mínu. Áfram hélt ég án þess að hafa nokk-
urn minnsta pata af þessum bæjum á slóð
minni né heldur í nánd við hana.
Tilslökunarlaus blindbylur af háaustri lék
sér kampakátur að þessu ýlustrái, sem stóð
-
JT
Gilsbakki í Hvítársíðu. Þangað var greinarhöfundurinn sendur, þegar hann lenti
í þrekrauninni.
Gamall sveitasími og skilti sem vísaði á landssímastöð.
þarna bísperrt upp úr hjarnbreiðunni. í slíku
gjörningaveðri sem þessu er eiginlega ekk-
ert ráðrúm til að hugsa, allt snýst um það
eitt að bijótast áfram. Eitt hafði ég þó ríkt
í huga: að Barnafossbrú mætti ég til að
reyna af fremsta mætti að þreifa uppi, að
öðrum kosti væri taflstaðan vonlaus með
öllu. Þau 75 ár, sem liðin eru, síðan þessi
símaferð var farin, hef ég stundum stytt
mér stundir við að rifja upp viðburði þessa
skammdegisdags, sem lét gamminn geysa
á eftirminnilegan hátt.
Mörgum áratugum síðar en þessi svein-
stauli var hylltur af sortabyl Oksins las
hann kafla í ævisögu séra Árna Þórarinsson-
ar, VI. bindi, kaflinn nefnist: „Ég hugsa
aldrei um veginn."
Þessi þáttur Árna prests segir frá dreng,
sem hjá honum var í Miklholti. Ekki reiddi
sveinn þessi vitið í þverbakspoka. Árni prest-
ur var eitt sinn á ferð frá Miklholti að Skóg-
arnesi og þessi piltungi var leiðsögumaður
hans. Árni segir: „Þetta var á jólaföstu í
helmyrkri. Logn var á og lausamjöll á jörð.
Það er hættulegt veðurfar sunnan á Snæ-
fellsnesi. Þá getur hann rokið upp á auga-
bragði með manndrápsbyl af norðri. Og
þarna var engin leið að rata, ef hann dytti
á með rokbyl.
Ég segi við drenginn, þegar við komum
niður fyrir Miklholtskletta:
„Heldurðu þú ratir nú, ef hann gerir vont
veður?!
„Eins og ég rati ekki,“ svarar strákur.
En það var auðfundið, að hann hugsaði
ekkert um veginn. Hann samkjaftaði aldrei
alla leiðina.
Ég var að þagga niður í stráknum öðru
hveiju:
„Þegiðu nú og hugsaðu heldur um veg-
inn!“
Strákur svarar:
„Ég hugsa aldrei um veginn."
„Hvar erum við núna?“
„En á flóanum milli Miklholts og Skógar-
ness.““
Þessi fylgdarsveinn Árna prests Þórarins-
sonar lét svo „dæluna ganga og linnir ekki“
fyrr en hann rekur sig á gaflhlaðið í Skógar-
nesi, en þangað var ferðinni heitið. Og eftir
þetta var Árni klerkur oftlega með þessum
sama peyja á ferð í þreifandi myrkri.
„Það kom aldrei fyrir, að hann hitti ekki
á punktinn, sem hann ætlaði á, hugsunar-
laust. Hann sagði oft við mig:
„Ég get ekki villzt. Ég hugsa aldrei um
veginn, sem ég er að fara, heldur staðinn,
sem ég ætla á. Ég hugsa aldrei nokkurn
tíma um veginn. Ég horfi bara í huganum
á staðinn, sem ég ætla mér að komast á.““
Sízt vil ég gjöra mig sekan um þá firru
að bera ratvísi nn'na saman við snilli snæ-
fellska drengsins, sem ekki gat villzt. En
það er þó mála sannast, að ég hitti vafninga-
laust á Barnafossbrúna, af því að ég beitti
að þessu sinni nákvæmlega sömu aðferð og
leiðsögumaður Árna prests við hafði og taldi
óbrigðula: „Ég horfði í huganum á staðinn,
sem ég ætlaði mér að komast á.“
Og nú hófst þriðji áfangi ferðarinnar og
sá langskemmsti: frá Barnafossbrú að Gils-
bakka. Þangað hafði ég komið nokkrum
sinnum að hausti og vori og þá ríðandi eft-
ir glöggum götum, er þangað lágu. Nú
horfði málið allt öðruvísi við. Ég vissi að
sönnu nokkurn veginn „punktinn", sem
miða þurfti á til að hitta bæinn. Hallmundar-
hraun tekúr við sem kunnugt er, þ‘égar
komið er yfir Barnafossbrú úr þessari átt.
Það er bót í máli, að þar urðu þau veðra-
skil, að fannburðurinn náði sér þar ekki á
skrið. Hraunið var snjólaust að kalla. En
nú var dagur kominn að kvöldi og dottið á
„helmyrkur" skammdegisins. Ég hafði veð-
urofsann í bakið, því að nú hafði ég breytt
um stefnu. Skömmu eftir að ég lagði á
hraunið, vippaði snöggur sviptivindur mér '
niður í hraunsprungu, þar sem ég stóð í
jökulköldu uppsprettuvatni upp í mitt læri.
Engin vandkvæði voru á að skreiðast upp
úr þessu tæra baðvatni. Brátt var lagt á
brattann og var ég vongóður um að þreifa
uppi Gilsbakkabæ.
Loks, er ég hafði á tilfinningunni, að nú
hlyti ég að vera kominn nógu hátt upp,
dokaði ég við stundarkorn og tók að rýna út
í svartnættið. Allt í einu eygi ég ljós í glugga.
Gáfan (ratvísin) hafði brugðið sér eitthvað
frá í bili, því að nú var ég staddur fyrir
vestan gil. Þeirri ástúð og þeim alúðarvið-
tökum, sem ég mætti hjá frændliði mínu á
Gilsbakka, verður ekki með orðum lýst.
Ekki leið á löngu, eftir að inn var komið,
unz ég hafði klætt mig úr hverri spjör og
var dubbaður upp í hlýjan klæðnað af heima-
piltum. Ég komst að því, þegar ég fór úr
hlífðaijakkanum, að Okið og Austri höfðu
í góðlátlegu samstarfi gert mér voldugan
snjóstakk, sem þau í góðvild sinni höfðu
smokrað að mér milli laga.
Næsta morgun árla rumskaði símasend-
illinn frá Stóra-Kroppi, hvíldur vel og endur-
nærður eftir djúpan og væran nætursvefn,
í gestarúmi á Gilsbakka, svo ágætu að sam-
boðið hefði verið hveijum þjóðhöfðingja.
Einhver virtist opna hurð og fika sig mjúk-
um skrefum inn í herbergið og hverfa aftur
út á jafn hljóðlátan hátt að vörmu spori.
Eða var þarna aðeins draumvera á sveimi?
Eða voru þetta ef til vill svefnórar? En ráðn-
ingin á þessu dularfulla fyrirbrigði lá ljós
fyrir, þegar sendillinn hafði strokið stírur
úr augum og hugðist tína á sig spjarirnar.
Vosklæðin, sem hann hafði smeygt sér úr
kvöldið áður, þegar hann kom hrakinn utan
úr sortanum, lágu nú þarna kyrfilega á stól
við rúmið, snyrtilega samanbrotin, þurr,
hrein og hlý. Ekki er sendillinn í minnsta
vafa um það, að öllum öðrum en honum
muni þykja þessi atburður fánýtari en svo,
að eyðandi sé vart að honum orðum; barna-
skapur í mesta máta að vera að rifja upp
og festa á blöð svona hégóma. Hitt er svo
allt annað mál, að þau 75 ár, sem liðin eru,
síðan þetta átti sér stað, og sú ástúð öll og
hugulsemi, sem umvafði símasendilinn á
þessu annálaða mannúðar- og menningar-
heimili, Gilsbakka á Hvítársíðu, festi rætur
í innsta hugskoti hans og hefur yljað honum
margsinnis síðan um hjartarætur. Og ljósið,
sem brosti til hans úr glugganum á Gils-
bakkabæ og leiddi hann út úr „helmyrkri
'skammdegisins" inn ,í upptendraðan bæ
göfugra mannvina, það ljós „logar enn“.
Með Byljum Fer Batnandi
Veður Segir Spakmælið
Að morgni hins 11. desember hafði veðr-
ið lægt ofsa sinn, 'rétt eins og það hefði
oftekið sig á óðagotinu í gær og í nótt.
Ferðaveður var því hið ákjósanlegasta, stilla
og rifagangfæri. Símasendillinn sá sér nú
leik á borði. Lagði ekki lykkju á leið sína
niður á Barnafossbrú, heldur beindi ferð
sinni hiklaust frá Gilsbakka að Bjarnastöð-
um á Hvítársíðu. Þar á bæ hitti hann úti
við Jón son Páls bónda Helgasonar, er þar
bjó áratugi sæmdarbúi ásamt konu sinni
Þorbjörgu Pálsdóttur. Þau hjón afi og amma
Páls veðurfræðings Bergþórssonar í móður-
ætt hans.
Jón Pálsson mun hafa grunað, að þessum
förusveini væri mikið í mun að komast sem
fyrst og að komast sem lengst, tók hann
góðfúslega upp í bátkænu og feijaði hann
yfir Hvítá.
í þá daga þótti það ekki tíðindum sæta
í Borgarfirði, þótt maður sæist fótgangandi
að vetrarlagi og bæri hratt yfir.
íþróttir (alveg sérstaklega hraður gangur
og hlaup) var talin einhver allrabezta berkla-
vörnin á þessu tímaskeiði, og var því metn-
aður ungra manna margra að efla þol sitt
og fimi í þessari grein. Með þetta í huga
tók það skamman tíma að skálma frá
Bjarnastaðaferju til Stóra-Kropps fyrir
símasendilinn.
Af sjúklingnum, Böðvari Böðvarssyni í
Hafnarfirði, eru þau tíðindi helzt, að hann
læknaðist fljótt af kaunum sínum. Hann lifði
eftir þetta í áratugi, að því að bezt er vitað
við góða heilsu, og voru þeir bræður, Guð-
mundur og Böðvar, taldir heiðurs- og sóma-
menn miklir.
Höfundur er fyrrum kennari á Laugarvatni.
*
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1989 29