Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 7

Hin milda móðir Guðs, hin miskunnsama
ig alhreina, full náðar, hver var líklegri til
ið heyra bænir mannanna en hún? Getið
ir um Maríu-stúkur í kirkjum og á dögum
irynjólfs biskups minnist Torfí prófastur
’ónsson í Gaulverjabæ á „norðurstúku, forð-
ím Maríustúku“ í Skálholtsdómkirkju. En í
)á stúku gekk Brynjólfur biskup „baeði kvöld
)g morgna með margvíslegum föstum, bind-
ndi og táraföllum, svo hann kynni þar ná-
cvæmlegar, svo sem í nokkrum secessu og
ifviknum stað, að tala hjartanlega við sinn
jóða guð og náðarríka föður“. - Biskupasög-
ir Jóns prófasts Halldórssonar n.B.
Á miðöldum var kennt um óflekkaðan
jetnað Maríu, algjöran hreinleika og að hún
lefði orðið uppnumin til himna í líkaman-
im. Þessar kenningar voru trú miðalda-
nanna. Þó svo væri voru kenningamar um
óflekkaðan getnað Maríu og að hún hefði
verið uppnumin ekki staðfestar af kirkjunni
fyrr en sú fyrri 1854 og sú síðari 1950.
í kaþólskum fræðum er talið að Maríulog-
ian hafí aldrei verið iðkuð og Maríudýrkun-
in aldrei verið svo afdráttarlaus eins og á
árunum frá 1854 til síðari hluta 20. aldar.
Ástæðan er talin hafa verið andsvar við
skynsemishyggju og raunhyggju 18. og 19.
aldar, lausn úr viðjum hins þrönga og dauða
heims vúlgær-efnishyggju og þeirra and-
legu þrengsla sem af henni leiddi.
Einnig segir i þessum fræðum, að afhelg-
un skynsemishyggjunnar og allur sá and-
kristni áróður, sem afhelguninni fylgdi hafí
verið bein árás á grundvallar trúaratriði
kirkjunnar, þá helgu leyndardóma og þann
skilning að „mínar hugsanir eru ekki yðar
hugsanir og yðar hugsanir em ekki mínar
hugsanir“ - Jesaja 52:6-7 - en með afhelg-
uninni fylgdi sá þröngi og frumstæði skiln-
ingur, sem afneitaði náð og miskunn Maríu
Guðsmóður.
Því er skiljanlegt hversu viðbrögð og
andsvar kirkjunnar var afdráttarlaust, ekki
síst hvað varðaði Guðsmóðurina, þann
brunn miskunnar og mildi, sem hafði um
aldir verið tákn hinnar eilífu móður og nán-
asta hjálparvon hijáðra manna og kvenna.
Aukin Maríudýrkun var samfara aukinni
þátttöku kvenna og opinberum afskiptum
þeirra af þjóðfélagsmálum. Aukin Maríu-
dýrkun varð til þess „að auka virðingu
kvenna og efla jafnrétti þeirra til jafns við
karla, og engin hreyfíng hefur stutt frekar
að stefnu kirkjunnar til þess frelsis allra
manna og kvenna".
Yfírlýsing Píusar IX páfa frá 8. desem-
ber 1854 um óflekkaðan getnað Maríu -
Ineffabilis Deus var heiti páfabréfsins -
er eitt af trúfræðilegum snilldarverkum
kaþólskrar guðfræði. Forsenda staðhæfíng-
arinnar um óflekkaðan getnað er sú að
„hin blessaða mær“ hafí verið algjörlega
óflekkuð og hrein af erfðasyndinni. Hrein-
leiki Maríu af allri synd byggir á kenningu
kirkjunnar um hinn algjöra hreinleika henn-
ar sem var forsenda þess að hún varð móð-
ir Guðs.
Þann 1. nóvember 1950 gaf Píus páfi
XII út páfabréf þar sem segir: „samkvæmt
algjöru hefðarvaldi drottins vors Jesú
Krists, og hinna blessuðu postula Péturs
og Páls og voru hefðarvaldi, kunngjörum
vér, yfirlýsum og útlistum sem dogmu -
ótvíræða og óafturkallanlega kennisetningu
- að: „Hin óflekkaða móðir Guðs, María,
eilíflega meyja, hafí eftir jarðneskt líf sitt,
verið uppnumin, í líkama og sál til dýrðar-
ríkis himnanna."
Samkvæmt kenningum kaþólsku kirkj-
unnar nú á dögum og á fyrri öldum, þar
með hér á landi í 550 ár og nú á dögum
meðal hins kaþólska safnaðar, „þá skipar
María æðsta sess í hópi dýrlinganna, þann
sess, sem Guð fékk henni í frelsunarsög-
unni. Hún er „theotokos“ - móðir Guðs -
og Frelsarans, sú dóttir sem faðirinn elskar
heitast og helgidómur Heilags anda ...
Hún er fremsta fyrirmynd okkar í trú og
kærleika. Hún er allt sem hún er vegna
Krists."
í Biblíunni má lesa sér til hvernig mynd
þessarar konu er, sem Guð valdi hjálpræð-
isáformi sínu. Fyrsta konan féllst á fortölur
höggormsins. Með því að játast móðurhlut-
verki sínu, játast María lífinu sem vegur
upp fráfall Evu, sem játaðist dauðanum.
Eva var í upphafí syndlaus og María var
syndlaus í upphafí tilveru sinnar, „eins og
hún væri mótuð af Heilögum anda og gerð
að nýrri sköpun" - Lumen gentium - „Mar-
ía boðar því lokadýrð allrar kirkjunnar. Hún
er þegar brúðurin í dýrð sinni án minnsta
„bletts eða hrukku" ... ævinlega ósnortin
mey“.
Sá, sem hefur öllum fremur stuðlað að
Maríudýrkun nú á dögum er Jóhannes Páll
II páfí. í „Veritas splendor" segir: „María
er móðir miskunnarinnar, vegna þess að
sonur hennar Jesús Kristur, var sendur af
föðumum sem opinberun miskunnar Guðs.
Kristur kom ekki til þess að dæma, heldur
til þess að fýrirgefa.
María er einnig móðir miskunnarinnar
vegna þess að Kristur trúir henni fyrir kirkj-
unni og öllu mannkyni. Við krossinn tekur
hún við Jóhannesi sem syni sínum og þegar
hún biður föðurinn fyrirgefningar ásamt
Kristi fyrir þá sem vita ekki hvað þeir gera.
María reynir og skynjar dýrð og ást Guðs,
sem lýkur upp hjarta hennar og verður hæf
til þess að umvefja allt mannkyn. Þannig
verður María móðir hvers og eins, móðirin
sem veitir okkur guðlega miskunn ...“ Jó-
hannes Páll páfí II hefur að áliti sumra
kaþólskra guðfræðinga gengið langt í Mar-
íudýrkun, en þrátt fýrir það er ekki um
dýrkun guðlegrar veru að ræða. María og
aðrir heilagir eru ekki dýrkaðir sem guð,
þeir eru samkvæmt kenningum meðaigang-
arar Guðs og manna. Heilög þrenning er
utlistuð samkvæmt upphaflegum útlistun-
um. Maríudýrkunin er bundin af þeirri kenn-
ingu að „hún sé allt sem hún er vegna
Krists".
í riti Catharinu Brooms: Kaþólskur siður
- Þorlákssjóður 1995 - segir: „Enda þótt
allir kaþólskir menn séu sammála um þýð-
ingu Maríu og beri mikla virðingu fyrir
henni, leiðir ekki sjálfkrafa af því að allir
kaþólskir menn hafi sömu persónulegu
afstöðuna til hennar og t.d. Jóhannes
Páll II páfí.“
í útgáfu Ungers af Maríusögu frá
1871 eru um 200 jarteinasögur um
Maríu. Talið er að allar þekktustu
jarteinasögur frá meginlandi Evr
ópu og Bretlandseyjum hafí bor-
ist hingað og verið þýddar á
síðari hluta miðalda. Þetta
sýnir að kaþólsk kirkja mið-
alda var fyrst og fremst
alþjóðleg stofnun eða yfír-
þjóðleg. Sögur sem eiga
sér sögusvið suður í
Evrópu virðast hafa
mótað og snert með-
vitund manna hér á
landi og á öðrum
breiddargráðum.
Kenndin og trú-
in á heimana
tvo sem jafn
raunveru-
lega
mönnum eðlileg og sjálfsögð staðreynd,
hvort heldur hér á landi eða á Frakklandi.
Aftur á móti spretta hér upp margar jar-
teinasögur um innlenda biskupa, en þær
eru dýrmætar heimildir um trúarlegan raun-
heim þjóðarinnar og ekki síður um daglegt
líf og háttemi manna hér á landi á fyrri
öldum.
Það ber að hafa í huga að þótt talsverð-
ar skráðar heimildir séu til í formi jarteina-
bóka, þar sem segir frá undrum og krafta-
verkum og uppfylling áheita, þá hefur sams-
konar reynsla átt sér stað þúsundföld við
það skráða. Skráðar heimildir, kvæði og
Íistaverk era aðeins smábrot þess sem skráð
eða unnið var og hvað þá allt annað sem
ekki var skráð og gekk manna á milli munn-
lega?
Codexinn var dýr og menn skráðu það
allra nauðsynlegasta, lög, máldaga og sagna-
bálka, en munnleg geymd var enn drýgri
varðveislustaður hvað magn áhrærir og mikið
af því efni barst mann fram af manni. Minni
kynslóðanna var trútt.
Og hvað um „aUt skrif og omament og
bílætin"? Maríu líkneskjur vora líklega í flest-
öllum kirkjum, siðaskiptamenn vora diýgstir
í eyðileggingu þeirra, þeir virðast hafa geng-
ið berserksgang í að eyðileggja listaverk,
bækur og í stuldi dýrra gripa. Þessi barbar-
ismi stóð í nokkra áratugi og gott betur. En
tryggðin við drottins heilaga og Maríu guðs-
móður lifði áfram í meðvitund þjóðarinnar.
Messudagar helgaðir dýrlingum héldust fram
eftir öldum, þótt afnumdir væra í öðram
, löndum konungdæmisins.
1 Og hvað um Credo - Pater noster og
'■ Ave María? Hvað um Maríubænir og
kvæði sem gengu manna í milli og
vora skráð löngu, löngu eftir siðaskipt-
in? Eftir þeim vísum og brotum sem
til era, virðast áköll og tilbeiðsla
Maríu guðsmóður hafa verið iðkuð
á örlagastundum og ekki síður
hversdagslega. Heilög María -
Ave Maria gratia plena - var
þjóðinni nákomnust af öUum
heilögum. Svo var í ka-
þólskri tíð á íslandi. „Hún
var móðir vor allra“ og
er. - Jóhannes Páll páfí
H.
var
Höfundurinn er rithöf-
undur. Greinin er birt
í tilefni af útkomu
Mariukvers,
sagna og kvæóa
af heilagri
Guðsmóöur
fró fyrri tíö.
MARÍUMYND frá um 1350 eftir óþekktan málara frá Siena á ítalfu.
KRISTJÁN BJÖRNSSON
LJÓSÁ
JÓLANÓTT
í kvöldmyrkri leið sína tfölskylda fann
og færðist að samastað sínum.
Nærri, á völlunum, Betlehem brann
í bjarma af lausnara mínum.
Skalf hvorki landið né skelfdist hjörð,
skjól var í fæðingu Guðs á jörð.
FJárhirðar auðmjúkir fengu að sjá
forystulamb okkar manna.
Saklaust í heiminn kom sælu að tjá,
syndina greina og banna.
Býðst mér að hlýða þeim boðskap nú,
blessun að þiggja í von og trú.
Ljós af þeim atburði lýsir um geim,
lán er að fylgja því miði.
Jólabarn færi mér jólin mín heim.
Jesú minn, kom þú í friði.
Ária að morgni og enn um kvöld,
ætíð þinn kærleikur hafi völd.
Höfundurinn er sóknarprestur
ó Hvammstanga.
JÓHANNA
HALLDÓRSDÓTTIR
JÓLA-
KVEÐJA
Á jólum viltu stríð og erjur jafna
og jesúbarni þínu leyfa að dafna,
þú fínnur hvernig Ijósið færist nær
og friðsældin í hjarta þínu slær.
Sorgin þín vill líka fá að sveima
og sárt er það að mega engu gleyma.
I vissu þeirri getur þú þó vaknað
að vont er það að geta einskis saknað.
Trúðu því að einhver þerri tárin
og tíminn breiði hulu yfír sárin,
gættu þess að allir gengnir vinir
gá að okkur alveg eins og hinir.
Og friðarljósið vill þér boðskap færa
að íjötra hvorki aðra eða særa,
ef miðlað getur kærieik yfír myrkur
hve mikilhæfur er þinn innri styrkur.
Gættu að þeim sem aðrir framhjá
ganga
og gerðu stutta sögu jafnan langa,
en hörfa burt ef áttu ekki hjarta
sem heyrir þegar bræður okkar
kvarta.
Von er öllum þjóðum mikils virði
von um byr og aðeins minni byrði.
Því skyldu þær þá vilja fara í stríð
og sturla þannig allan heimsins lýð?
Oss var gert að lifa saman öll
við allsnægtir í jarðarinnar höll.
Nægir þér það ekki að hafa nóg
og njóta þess að eiga innri ró?
Nótt á jólum, fönnin hvít og ný
nálægðin við kærleik djúp og hlý,
Ijóssins barn þú getur ennþá lært
að lifa eins og jesúbarnið kært.
Höfundurinn býr i Austurhlið í
A.-Húnavatnssýslu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996 7