Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 27

JÓHANNESARRIDDARAR endurreisa veggi Jerúsalemsborgar.
KROSSFERÐIR
OG RIDDARA-
REGLURNAR
FORNU
EFTIR HEIMI STEINSSON
Einhverjg gfdrifaríkutu ræóu sögunnar hélt Úrban
páfi í nóvember 1095 því hún hrinti af staó styrjöld-
um milli kristinna manna og múslima í Austurlöndum
nær sem stóóu í tvær aldir. Þessar styrjaldir hafa
verió nefndar „krossferóir" og höfóu gífurleg áhrif
á þróun í Evrópu um langan aldur.
HAUSTIÐ 1995 voru liðin
nákvæmlega 900 ár frá því
að Úrban páfi 2. flutti eina
örlagaríkustu ræðu ver-
aldarsögunnar á kirlq'u-
þingi í Clermont í Frakk-
landi. Ræðan var haldin
hinn 26. nóvember 1095.
Var það því nýlega, að 9 alda afmælisdagur
ræðunnar gekk um garð. Þar af leiðandi er
engan veginn út í hött að minnast krossferða
og riddarareglnanna um þessar mundir, enda
ber 9 alda afmæli fyrstu krossferðarinnar upp
á næstu árin, eins og hér mun sýnt verða.
Ræða Úrbans páfa á umræddu kirkjuþingi
hafði í för með sér hvorki meira né minna en
tveggja alda styijöld milli kristinna manna í
Evrópu og múslima í Austurlöndum nær. Þessi
styijöld, sem gengur undir samheitinu „kross-
ferðir“, hafði að sínu leyti gífurleg áhrif á
sögulega þróun í Evrópu langt fram eftir öld-
um. Færa má rök fyrir því, að þeirra áhrifa
gæti enn þann dag í dag.
Á kirkjuþinginu í Clermont voru ekki aðeins
nærstaddir 13 kaþólskir erkibiskupar, 225
biskupar og 400 ábótar, heldur einnig kristnir
riddarar í þúsundatali. Þeir hlustuðu með at-
hygli á páfa, er hann sendi út brennandi ákall
sitt „ ... um þær miklu hörmungar, erfiðleika
og kúgun, sem hijáir, þrúgar og þjakar kristna
menn í Jerúsalem, Antíokkíu og annars staðar
í Austurlöndum. Heiðingjar hafa tekið Landið
helga herskildi. Bræður, því boða ég yður.
Berist ekki á banaspjót innbyrðis, heldur snúið
bökum saman með trúbræðrum ykkar gegn
aðkomuþjóðunum. Gangið undir merki Krists
í óvígum her kristinna manna. Þið munuð
annaðhvort koma heim sem sigurvegarar eða
ávinna ykkur eilífa sigursælu með dýru blóði
ykkar. Hrópið hvarvetna einum munni herópið:
Til Jerúsalem! Farið af stað og frelsið Jerúsal-
em, ef ykkur er annt um sálarheill ykkar. Þá
munuð þið öðlast fyrirgefningu allra ykkar
synda; því að Guð vill það!“
Ræðan var haldin á torgi undir berum himni,
og hinn mikli herskari riddara, sem safnazt
höfðu saman á torginu, tók nú undir við páfa
og hrópaði einum rómi: „Guð vill það, Guð
vill það!“ Síðan þyrptust menn saman um
ræðustól páfa og veittu úr höndum þjóna hans
viðtöku vígðum krossi úr rauðu klæði, en af
þeim krossi drógu þau tíðindi, sem í vændum
voru nafn sitt - krossferðir - . Loks krupu
riddaramir á kné og sóru þess dýran eið að
leggja ekki niður vopn fyrr en þeir hefðu frels-
að hina Heilögu Gröf Krists úr höndum músl-
ima og komið Landinu helga undir stjóm kris-
tinna manna.
II
Aðdragandi þessa viðburðar var langur og
fjölskrúðugur. Til að gera langa sögu stutta
skal eftirfarandi dregið fram: Löndin fyrir
botni Miðjarðarhafs vom fyrstu heimkynni
kristninnar í veröldinni. Kristnin var upp runn-
in í Gyðingalandi, Palestínu, eða „Landinu
helga,“ eins og það var nefnt. Heilög ritning
segir sjálf, að í Antíokkíu á Sýrlandi væra
lærisveinar Jesú fyrst kallaðir „kristnir". Þessi
lönd vora rótgróin menningarsvæði aftan úr
öldum og er stundir liðu fram fléttaðist krist-
inn dómur saman við aðra menningararfleifð
þeirra. Þegar Rómaveldi á 4. öld skiptist í
Aust- og Vest-Rómverska ríkið, urðu þessi
fomu kristnu menningarlönd að veigamiklum
uppistöðum Aust-Rómverska ríkisins og horn-
steinum kristins dóms.
Á 7. öld hófust Arabar undir forystu spá-
mannsins Múhameðs handa um að leggja und-
ir sig lönd Aiist-Rómverska ríkisins og fleiri
hluta heims. í þeim svifum komust hin fornu
kristnu Austurlönd í hendur múslimum. Var
þá mikill harmur að mönnum kveðinn víða um
Vesturlönd. Þó leiddi þetta ekki á þeim tíma
til stórstyijaldar milli austurs og vesturs. Ara-
bar vora vígreifir og vel skipulagðir, en Vestur-
landabúar um þessar mundir tvístraðir og til
lítils færir. Þá fór og á þann veg, að Arabar
sýndu kristnum mönnum í Landinu helga vin-
semd og virðingu og buðu pílagríma af Vestur-
löndum velkomna, högnuðust enda af viðskipt-
um við þá. Fór svo fram um ijögurra alda bil,
að friður ríkti með kristnum mönnum og mú-
slimum, vopnaður friður vissulega eða „kalt
stríð“, en a.m.k. engin meiri háttar vopnavið-
skipti.
Þegar á leið, klofnaði veldi Araba í mörg
íslömsk ríki, er börðust sin á milli. Um sama
leyti uxu áhrif tyrkneskra seldsjúka í Litlu
Asíu og Austurlöndum nær. Tyrkir vora mú-
slimar og miklir áhugamenn um trú sína. Var
nú kreppt að kristnum pílagrímum í Landinu
helga, og ferðir þangað urðu ótryggar eða
jafnvel óframkvæmanlegar með öllu. Einnig
sóttu Tyrkir mjög að veldi keisarans í Mikla-
garði eða Konstantínópel, en hann réð fyrir
því, sem eftir var af Áust-Rómverska ríkinu.
Árið 1071 unnu Tyrkir allsheijarsigur yfír
hetjum Miklagarðskeisara og lögðu undir sig
alla Litlu Asíu. 'Stóð kristnum mönnum nú
mikil ógn af Tyrkjum og ítrekað skoraði Mikla-
garðskeisari á páfa að efna til herferðar kris-
tinna Vesturlandabúa gegn þessum vágestum.
Um sömu mundir efldust ýmis ríki á Vest-
urlöndum. Þar var og komin fram ný stétt
aðalsmanna, riddarar, sem vissulega vora mi-
slitt fé, en sem sameinaðir reyndust vera einn
voldugasti herafli, er þá var uppi um heims-
byggðina.
Allt varð þetta til þess að setja af stað þær
hræringar, er náðu tímabundnu hámarki með
áður nefndri ræðu Úrbans páfa 2. og hrundu
síðan krossferðum af stað.
m
Árið 1096 fóru margir predikarar um lönd
og áréttuðu boðskap Úrbans páfa 2. Einn
þeirra, Pétur einbúi, safnaði um sig herskara
fátækra förumanna. Lögðu þeir af stað fót-
gangandi í austurveg, en komust aldrei nema
til Litlu Asíu, þar sem þeim var tvístrað og
tortímt af Tyrkjum.
Árið eftir lagði hinn eiginlegi krossriddara-
her af stað. Ekki er vitað með vissu hve
margir þeir voru, en sagnfræðingar gizka á
að riddararnir hafið verið 10.000. Fjöldi fót-
gönguliða og annarra fylgdarmanna slóst í
förina, samtals áætlað um 60.000 manns.
Vorið 1097 kom krossfaraherinn til Mikla-
garðs. Þaðan fluttist liðið yfir Bospórassund
og hóf nú reið sína um Litlu Asíu, lagði land-
ið undir sig og kom þar aftur á kristnum
yfirráðum Miklagarðsmanna. Þegar haustaði
bar krossfara að Antíokkíu á Sýrlandi - en
þar höfðu sem fyrr greinir lærisveinar Jesú
fyrst verið nefndir kristnir - og settist herinn
um borgina. Antíokkía var á þessum tíma
auðug verzlunarborg og sérlega vel víggirt.
Ekki kom til mála, að krossfarar færu fram-
hjá borginni og létu hana eftir í höndum
múslima, sem þá hefðu getað gert útrás síðar
og komið riddarahernum í opna skjöldu. Var
því setið um borgina langt fram á árið 1098,
og féll hún um síðir í hendur krossföram.
Mikill fjöldi krossriddara týndi lífi í orrustun-
um um Antíokkíu, og dvaldist hernum nú í
Sýrlandi fram í ársbyijun 1099. Að lokinni
langri hvíld var förinni síðan fram haldið, og
7. júní sama ár settist krossfaraherinn um
borgina helgu, Jerúsalem.
Umsátrið um Jerúsalem entist í einn mánuð
og átta daga. Um hádegisbil 15. júlí 1099
brutust krossfarar inn í borgina og næstu tvo
daga lögðu þeir hana undir sig með oddi og
egg. Meðan á umsátrinu stóð, höfðu múslimar
meðal annars svívirt krossinn og önnur krist-
in helgitákn uppi á borgarmúrum Jerúsalem
í augsýn krossfaranna. Voru nú engin grið
gefin, en borgarbúar brytjaðir niður án mann-
greinarálits. Fjöldamorðin í Jerúsalem eru
meðal grimmilegustu hermdarverka veraldar-
sögunnar.
1 kjölfar þessara sigurvinninga stofnuðu
kristnir menn ríki í Palestínu og víðar um
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996 2T